در 8سالی که گذشت، صرف‌نظر از کتاب‌های فراوانی که همچنان در صف طولانی مجوز انتظار می‌کشیدند، کتاب‌های زیادی هم بودند که پس از بارها تجدید چاپ، در دولت‌های قبلی، ناگهان با لغو مجوز چاپ یا توزیع روبه‌رو شدند و از چاپ مجدد بازماندند. به باور کارشناسان حوزه فرهنگ، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم با مسائل جدی در حوزه نشر به‌خصوص ممیزی کتاب مواجه خواهد بود که بی‌شک بخش قابل توجهی از توان و فرصت او را معطوف خود خواهد کرد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دیروز نیز با اشاره به مشکلات صنعت نشر و مطبوعات در کشور گفت: چالش‌های عرصه نشر و مطبوعات بر کسی پوشیده نیست. ممیزی براساس معیارهای غیرمعقولانه دست نویسندگان را کرخت خواهد کرد اما ممیزی قانونی حق حاکمیت است و من تلاش می‌کنم با همکاری اهالی نشر راهی برای برون‌رفت از این مشکل بیابم. حالا باید دید در شرایطی که وزیر ارشاد از برداشتن ممیزی پیش از چاپ سخن می‌گوید، این موضوع امکان عملی و اجرایی شدن دارد یا در حد حرف باقی می‌ماند؟ آیا به حداقل خواسته اهل قلم درباره مشخص شدن سازوکارهای ممیزی و نظام‌مند شدن آن توجه می‌شود؟ این در حالی است که ممیزی کتاب ساختار روشنی ندارد، نویسنده‌ها نمی‌دانند چه کسانی کتاب‌های آنها را می‌خوانند و بر چه اساسی تشخیص می‌دهند که بخشی باید حذف شود یا اثری را کلا غیرقابل چاپ اعلام می‌کنند.
اما طرح بحث برداشتن ممیزی پیش از چاپ و سپردن این کار به‌خود ناشران، نگرانی‌هایی را هم برای برخی ناشران ایجاد می‌کند. این دسته از ناشران تصور می‌کنند که در این صورت، آنها جای ممیزان اداره کتاب را می‌گیرند و نگران نوع رابطه‌شان با اهل قلم هستند. از سویی، در این صورت ضوابط برای ناشران باید آنقدر واضح و مشخص باشد که آنها در برداشت از آن دچار مشکل نشوند. عبدالله کوثری مترجم پیشکسوت با بیان اینکه وزیر ارشاد قول داده ممیزی قبل از انتشار اثر برداشته شود،گفت: البته ممکن است ناشران از این موضوع استقبال نکنند چون این کار به این معنی است که مسئولیت را به گردن ناشران می‌اندازند. همچنین گفته می‌شود ناشران قانون را رعایت کنند، اما در این‌باره ضوابط قانونی نداریم. چیزهای کلی هست؛ مثلا گفته می‌شود کتاب‌ها ضدامنیت ملی نباشد، یا به حریم اسلام تخطی نکند؛ این موارد خیلی کلی هستند. مسلما هیچ نویسنده یا مترجمی هم قصد چنین کاری را ندارد؛ مگر اینکه فردی قصد خرابکاری داشته باشد، اما وقتی کتابی به ارشاد می‌رود، یک نفر در آنجا از آن ایراد می‌گیرد.
کوثری یادآوری کرد: در دوره قبل، در مواردی ما باید کلماتی را از کتاب‌ها برمی‌داشتیم. این کلمه‌ها که به اسلام یا امنیت ملی صدمه نمی‌زنند، اما سلیقه آن یک نفر در ارشاد این بود که صدمه می‌زنند. ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم برای این‌کار قواعد مدون بگذاریم. تا کجا می‌توانیم بگوییم که در کتابی تخطی وجود دارد، یا نه؟ ناشر از این می‌ترسد که کتابی که از نگاه او و نویسنده یا مترجم اشکالی ندارد، منتشر شود، اما فلان گروه در فلان شهر بگویند در بخشی از این کتاب توهین شده است. او ادامه داد: مشکل ما این است که هماهنگی میان قوا وجود ندارد. باید ببینیم وزیر جدید با چندگانگی نیروهایی که بسیاری از آنها جایگاه دولتی هم ندارند و بیرون از دولت هستند، چه می‌کند. باید دید این مسئله را چگونه حل می‌کنند. برداشتن ممیزی خوب است، اما باید دید ایشان می‌توانند در این زمینه هم کاری بکنند، یا نه. همچنین منوچهر حسن‌زاده، مدیر نشر مروارید درباره اظهارات علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها توسط وزارت ارشاد و سپردن کار به ناشران گفت: از نظر من این اتفاق کمکی نمی‌کند و اگر ارشاد فرایند بررسی کتاب‌ها را کمی سریع‌تر و فرهنگی‌تر کند و به‌تدریج این هماهنگی بین ارشاد، ناشران و نویسندگان ایجاد شود و بعد ممیزی برداشته شود، بهتر است؛ زیرا اگر ممیزی به ناشر سپرده شود، ناشر از وحشت خمیر شدن کتاب، ناگزیر به‌خودسانسوری می‌شود. او در ارائه پیشنهاد برای بهبود وضعیت ممیزی کتاب در کشور گفت: به‌نظر بهتر است اول سطح کار ممیزی در ارشاد کمی ساده‌تر و کمی جامع‌نگرتر شود و به مرور در برخی زمینه‌ها کار به ناشران سپرده شود. حسن‌زاده تأکید کرد: ناشر نمی‌تواند هیأت ممیزه ایجاد کند. ممکن است کسی شعری بگوید و مسئله‌ای داشته باشد و ناشر متوجه آن نشود. اگر در این صورت اعتراضی شود، ناشران دیگر سنگر دفاعی ندارند. از نظر من، در این تغییر مدیریتی که اتفاق افتاده، تنها کافی است کمی آرامش به این فضا بازگردانده شود.
از سوی دیگر امیر حسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس در زمینه برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها توسط وزارت ارشاد و سپردن کار به ناشران گفت: درباره این موضوع بسیار صحبت می‌شود که ممیزی به ناشران سپرده شود اما به‌نظر من به‌عنوان ناشری که 40سال سابقه فعالیت دارم، اگر برای اجرای ممیزی قانون صریحی وجود داشته باشد، مشکل ممیزی حل می‌شود. به گفته این ناشر در سال‌های گذشته ما کتاب‌هایی را که به دستمان می‌رسید، بی‌هیچ تغییری به ارشاد می‌دادیم و اصولا کتاب‌ها هم بدون تغییر چاپ می‌شدند. اما در چند سال اخیر با مشکل در ممیزی مواجه شدیم و این سبب شد ناشرها خودشان ممیزی را اجرا کنند که برای وجهه آنها خوب نیست. اما اگر قرار باشد ممیزی کتاب مانند ممیزی مطبوعات مشخص باشد، مؤلف و ناشر خودشان ممیزی را می‌شناسند و ناشر چون حاضر نیست سرمایه‌اش را بسوزاند، ممیزی اجرا می‌شود. حسین‌زادگان تصریح کرد: الآن مشکل ممیزی، نبودن یک قانون صریح است و هر ممیز بنا بر سلیقه خودش نظر می‌دهد. اما اگر خطوط قرمز مشخص باشد و فضای نشر از ابهام دربیاید، مسئله ممیزی حل می‌شود. علاوه براینها مهدی غبرایی، مترجم پیشکسوت نیز درباره برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها به ایسنا عنوان کرد: در عالم آرزو، به‌نظر من اصلا نباید ممیزی وجود داشته باشد. به گفته این مترجم مسئولان باید با اهل قلم تبادل نظر داشته باشند و مشورت کنند. به‌نظرم می‌توان این مسائل را با عقلانیت و تدبیر که شعار این دولت است، حل کرد. باید به جای رفتار غیردوستانه، دوستانه رفتار کنیم و مسائل را پیش ببریم.
مصوبه اصلاحی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی
در تاریخ 24/ 1/89شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 660این شورا در مصوبه‌ای اصلاحی، اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب را براساس پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اجرا مشخص کرده است که ازجمله مواد آن، «ترویج و تبلیغ الحادی و اباحه‌گری، توهین به مقدسات دین مبین اسلام، تبلیغ ادیان منحرف و منسوخ و خرافات و انتشار تصاویری که موجب اشاعه فحشا می‌شود، توهین، تخریب و افترا به تمامی افرادی که حفظ حرمت آنها شرعا و قانونا لازم است، تبلیغ علیه نظام و منافع ملی و ترویج گروه‌های محارب و عناصر ضدانقلاب و برهم‌زننده اساس وحدت میان اقوام و فرقه‌های مختلف کشور، تحقیر و تمسخر افتخارات ملی، و...» است.
