متاسفانه بررسی‌ها نشان داده‌اند که بسیاری از مبتلایان به ایدز از بیماری خود آگاه نیستند اما مشکل اصلی این است که آنها در عین حال قادر به آلوده کردن دیگران هم هستند و بنابراین شناسایی افراد ناشناس از اهمیت فوق‌العاده‌‌ای در جلوگیری از گسترش این بیماری برخوردار است.
از سوی دیگر، علائم ایدز در مراحل ابتدایی بیماری کاملاً غیر اختصاصی هستند و بسیاری از مبتلایان به بیماری ایدز ممکن است برای مدت‌ها هیچ‌گونه علائمی غیر از علائم سرماخوردگی نظیر تب، سردرد، گلودرد و تورم غدد لنفاوی که در بسیاری از بیماری‌های شایع دیده می‌شوند نداشته باشند.
در چنین مواردی شاید نه پزشک و نه بیمار هیچ‌کدام فکرشان به ایدز نرسد در حالی که ویروس آن به آرامی در بدن در حال تکثیر بوده و می‌تواند سایرین را هم مبتلا کند. به همه این دلایل است که روش‌های تشخیص ایدز اهمیت فراوانی می‌یابد.
گذشته از انگی که حول و حوش بیماری ایدز وجود دارد، تشریفات زیاد و طولانی بودن مدت زمان انجام آزمایش در کنار عدم آگاهی کافی از لزوم غربالگری افراد بی‌علامت از نظر ابتلا به این بیماری از جمله مهمترین دلایل عدم مراجعه مردم برای انجام غربالگری است.
با توجه به این مسأله، دانشمندان طی چند سال گذشته سعی کرده‌اند تا با معرفی روش‌های ساده‌تر و ارزان‌تر که قادرند جواب سریع‌تری بدهند علاقه مردم به شرکت در بررسی‌ها و دریافت جواب سریع را بالا ببرند.
در همین راستا چندی پیش دانشمندان انگلیسی یک نوع تست ساده‌ای که قابل انجام در منزل است را ابداع کرده‌اند که قادر است بیماران را از نظر احتمال ابتلایشان به ایدز بررسی کند. انگلستان کشوری است که در آن یک‌سوم افراد مبتلا به ایدز از وجود بیماریشان خبر ندارند. به‌همین دلیل دانشمندان آن کشور به‌طور جدی به فکر پیدا کردن همه مبتلایان افتادند.
در این روش افراد شرکت کننده یک نمونه از بزاقشان را به آزمایشگاه می‌فرستند. در آزمایشگاه متخصصین مربوطه به دنبال پادتن‌های ترشح شده علیه ایدز در بزاق می‌گردند و اگر بزاق آن فرد از نظر پادتن منفی باشد، جواب آزمایش را از طریق ایمیل برایش ارسال می‌کنند.
اما اگر نشانه‌هایی از وجود پادتن ضد ایدز در بزاق مشاهده شود، در آن صورت متخصص مربوطه طی یک تماس تلفنی راهنمایی‌های لازم جهت انجام بررسی‌های بیشتر و مراجعه به پزشک متخصص را به آن فرد خواهد نمود.
- اما سایر روش‌های تشخیص ایدز چگونه عمل می‌کنند؟
تنها در سال 2005، ویروس ایدز موجب مرگ حدود 3 میلیون نفر در سراسر جهان شد. ایدز یک بیماری با همه‌گیری جهانی است و بر اساس بررسی‌ها، در حال حاضر چیزی در حدود 6/0 درصد از کل جمعیت زنده دنیا به ویروس ایدز آلوده هستند در حالی که بسیاری از آنها از ابتلایشان خبر ندارند.
با توجه به احتمال انتقال ویروس از این افراد به اشخاص سالم، همگی ما در معرض خطر هستیم و بدین‌گونه می‌توان دریافت که دسترسی به یک تست ساده غربالگری از نظر احتمال ابتلا به ایدز چه‌قدر اهمیت می‌تواند داشته باشد.
مشکل اصلی در ایدز آن است که این بیماری به یکی از مهمترین سیستم‌های بدن حمله میکند یعنی سیستم ایمنی یا همان دفاع بدن. وقتی بدن شما دچار عفونتی می‌شود، سیستمی به نام سیستم ایمنی که وظیفه دفاع از بدن را عهده‌دار است به جنگ آن عفونت رفته و با نابود کردن آن از بدن محافظت میکند. اما بیماری ایدز به سیستم ایمنی بدن حمله میکند و به‌تدریج قابلیت دفاع در مقابل عفونت‌ها را با نابود کردن سلول‌های ایمنی از بین می‌برد.
هنگامی که مقاومت به حداقل ممکن کاهش پیدا کند، بدن دچار یک‌سری عفونت‌های بسیار ناجور می‌شود که در حالت معمولی به دلیل سالم بودن سیستم دفاعی کمتر می‌توانند به بدن حمله کنند. این عفونت‌ها درمان بسیار مشکلی دارند و در نهایت منجر به مرگ بیمار می‌شوند.
آلودگی به ویروس ایدز بیشتر از طریق استفاده از سرنگ‌های آلوده، نزدیکی بدون استفاده از محافظ نظیر کاندوم، محصولات خونی آلوده و نیز انتقال از مادر به فرزند در حین زایمان و یا توسط شیر مادر اتفاق می‌افتد.
این ویروس در خون، ترشحات جنسی آلوده و شیر مادر وجود دارد و از طریق آنها قابل انتقال است. البته بررسی‌ها نشان داده‌اند که ویروس ایدز در غلظت‌های کم در بزاق، اشک و ادرار افراد آلوده هم پیدا می‌شود اما هیچ مورد ثبت شده‌ای از انتقال بیماری از این طریق تاکنون ثبت نشده است.
ویروس به محض ورود به بدن به سلول‌های سیستم ایمنی حمله کرده و به آهستگی شروع به تکثیر و تخریب دستگاه ایمنی میکند. در این مرحله یک‌سری علائم اولیه بیماری نظیر تب، سردرد، گلودرد دیده شده و غدد لنفاوی مقداری بزرگ می‌شوند.
اینها علائمی هستند که در خیلی از بیماری‌ها نظیر سرماخوردگی پیدا می‌شوند و اختصاصی نبودن آنها موجب عدم شک به بیماری ایدز می‌گردد. سپس این ویروس به آهستگی و در طول زمان شروع به تکثیر و تخریب میکند. در این مرحله که ممکن است 9-8 سال یا حتی بیشتر هم طول بکشد، فرد مبتلا حتی در صورت بی‌علامتی باز قادر است بیماری را به سایرین منتقل کند تا این‌که علائم به مرور زمان جدی‌‌تر شده و فرد مبتلا وارد مرحلة اصلی بیماری ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی می‌شود.
با پیشرفت بیماری و تخریب سیستم ایمنی، بیمار مستعد ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب و یا حتی سرطان می‌شود که علائمی همچون تعریق شدید، لرز، تب بالا، سرفه‌های خشک همراه با تنگی نفس، عفونت‌های خارجی متعدد، سردرد، کاهش وزن غیرقابل توجیه را به دنبال دارند.
پیدایش می‌کنیم!
متأسفانه بسیاری از افراد آلوده به ویروس نقص ایمنی انسانی از ابتلای خود باخبر نیستند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که تنها 1 درصد از جمعیت شهرنشین ساکن کشورهای جنوب صحرای آفریقا برای بررسی از نظر آلودگی به ویروس به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.
به همین دلیل مراکز پزشکی معتبر دنیا همیشه مردم جهان به‌ویژه ساکنین کشورهای پرخطر را برای انجام غربالگری تشویق می‌کنند، اگرچه در مراحل پیشرفته بیماری تشخیص آن ساده‌تر است، اما تشخیص سریع‌تر موارد مخفی و در حال تکثیر ایدز در افراد مشکوک نقش بسیار مهمی در جلوگیری از گسترش این بیماری و بقای عمر مبتلایان دارد.
بیشتر روش‌های تشخیصی ایدز به دنبال پادتن ترشح شده در بدن علیه ویروس می‌گردند. یک اشکال این‌گونه روش‌ها آن است که خیلی دقیق نیستند و نمی‌توانند بلافاصله پس از ابتلا به عفونت، درگیری در فرد مبتلا را نشان دهند. علت آن است که پس از ورود ویروس عامل ایدز به بدن چیزی در حدود 12 هفته یعنی نزدیک به 3 ماه طول می‌کشد تا این پادتن‌ها علیه ویروس در بدن ساخته شوند. این زمان شاید گاهی حتی تا 6 ماه هم برسد.
برای سالیان متمادی تنها روش بررسی ویروس ایدز تستی بود به نام الیزا ELISA که در نمونه‌های خونی به دنبال پادتن‌های ترشح شده علیه ویروس می‌گردد. اگر این آزمایش جواب مثبت می‌داد معنی‌اش این بود که به احتمال زیاد پادتن علیه ویروس در بدن وجود دارد.
در این صورت آزمایش را دوباره تکرار می‌کردند و اگر دوباره پاسخ مثبت می‌شد یک تست تأیید کننده خونی دیگر به نام وسترن بلات را انجام می‌دادند. آزمایش وسترن بلات بر خلاف الیزا به دنبال پروتئین‌های ویروس نقص ایمنی انسانی می‌گردد یعنی در واقع وجود خود ویروس (و نه پادتن) را مشخص میکند. اهمیت تست وسترن بلات از آن جهت است که در صورت حضور پادتن‌های مشابه پادتن‌های ایدز در بیمار و جواب مثبت در الیزا، می‌تواند دقت تشخیص را بالا برده و موارد کاذب را شناسایی کند.
یک مشکل این‌گونه تست‌ها آن است که معمولاً برای گرفتن نتایج کاملشان چیزی در حدود 2 هفته زمان لازم است. این مدت زمان می‌تواند موجب نگرانی شدید بیمار و بروز عوارض عاطفی در وی شده و موجب شود تا بسیاری از مردم حتی به دنبال دریافت جواب آزمایش هم نروند.
اما اخیراً تست‌های جدیدی ابداع شده‌اند که می‌توانند تنها در طی 20 دقیقه فرد را از نظر احتمال ابتلا به بیماری بررسی کنند. در این تست‌ها یک نوع وسیله مخصوصی بر روی لثه‌ها مالیده می‌شود که قادر است به دنبال پادتن علیه ویروس بگردد. مزیت این تست آن است که به همان اندازه تست‌های خونی حساسیت دارد و از طرف دیگر نیاز به خون‌گیری هم ندارد.
اگر این تست جواب مثبت داشته باشد در آن صورت بایستی آزمایشات خونی برای تأیید تشخیص انجام شوند. این تست‌ها در حال حاضر تنها در مکان‌های خاص و تحت شرایط خاص در برخی کشورها انجام می‌شوند و البته خالی از اشکال هم نیستند.
ویروس در خانه
مهمترین مزیت تست‌های خانگی سهولت انجام آنهاست. در نخستین روش خانگی ارائه شده توسط اداره غذا و داروی آمریکا، فرد آزمایش دهنده بایستی یک قطره از خون نوک انگشتش را بر روی یک کاغذ مخصوص که تنها توسط شماره‌ای شناخته می‌شود گذاشته و آن را به مراکز مربوطه پست کند.
در ادامه آن شخص بایستی طی 3-7 روز با مرکز مربوطه برای گرفتن جواب آزمایش تماس بگیرد و به این منظور تنها از کد کاغذ استفاده میکند. بدین ترتیب دیگر هیچ‌گونه نگرانی از احتمال شناسایی فرد وجود ندارد، البته متخصصین خاطرنشان کرده‌اند که در صورت بروز جواب مثبت در این آزمایش بایستی بیمار حتماً تحت آزمایش خون هم قرار بگیرد. علاوه بر این، در صورت جواب مثبت بایستی حتماً همسر را از وجود خطر آگاه کرد و ازاو خواست تا دنبال آزمایش‌های لازمه برود.
بزرگترین اشکال این روش عدم دسترسی به مشاوره و تماس پزشک به منظور راهنمایی و جلوگیری از ناامیدی بیمار است. ایدز در حال حاضر به بدی گذشته نیست و فرد مبتلا در صورت دریافت داروها و درمان‌های مناسب زندگی راحت‌تری را سپری خواهد کرد. علاوه بر این، ممکن است در برخی موارد جواب آزمایش به‌صورت کاذب مثبت باشد. اینها مسایلی هستند که بسیاری از بیماران از آن آگاهی ندارند و ممکن است در صورت جواب مثبت دچار ناامیدی شوند که می‌تواند عوارض جدی نظیر خودکشی را به همراه داشته باشد.
آخرین روش
جدیدترین روش تشخیص و غربالگری ایدز چندی قبل توسط دانشمندان انگلیسی ابداع شد. در این روش که روش دکتر تام نام دارد و هزینه‌اش 25 پوند است، افراد مبتلا نمونه بزاقشان را به آزمایشگاه می‌فرستند. آزمایشگاه نمونه‌های بزاق را از نظر وجود پادتن علیه ویروس ایدز بررسی کرده و در صورت وجود جواب منفی نتیجه را از طریق ایمیل به آن فرد ارسال میکند.
اما اگر پاسخ مثبت باشد در آن صورت احتمال وجود ویروس در بدن مطرح می‌شود. در این حالت یک پزشک مجرب با بیماران تماس گرفته و آنها را در مورد لزوم مراجعه به مراکز درمانی جهت انجام آزمایشات خون و مشورت با پزشک متخصص راهنمایی میکند. مزیت اصلی این روش غیر از آسان بودن، تشویق کسانی است که دربارة ابتلایشان به ویروس ایدز نگرانند و دوست ندارند به نزد پزشک بروند و یا اشخاصی که از انجام بررسی‌ها می‌ترسند.
یک ایرادی که به این تست می‌گیرند آن است که همانند تست‌های خونی قادر به نشان دادن پادتن در مراحل اولیه‌اش نیست و تنها در مواردی که حداقل 14 هفته از ورود ویروس گذشته باشد پاسخ مثبت می‌دهد (کمی بیشتر از مدت زمان لازم برای آزمایشات خونی)، از سوی دیگر، در برخی موارد ممکن است پاسخ‌های کاذب یا غلط هم وجود داشته باشند. به همین دلیل اکثر مراکز درمانی در انگلستان به مردم توصیه می‌کنند تا حتماً به یک کلینیک شهری هم رفته و تحت مشاوره، بررسی و آزمایش بیشتر و کامل‌تر قرار گیرند.
