بروز این سرطان در ایران نیز رو به گسترش است و به گفته برخی از کارشناسان در سال‌های اخیر سرطان سر وگردن در رتبه دهم قرار گرفته. تغییر سبک زندگی و رویکرد‌های ناهنجار اجتماعی مانند مصرف گسترده سیگار در میان جوانان، سن ابتلا به این سرطان را کاهش داده است. احتمال وقوع این سرطان در مردان دوبرابر زنان است و از سن 40سالگی به بعد خود را نشان می‌دهد.
سرطان نوعی بیماری است که در آن سلول‌های غیرطبیعی در بعضی از بافت‌ها یا اعضای بدن خارج از کنترل طبیعی شروع به رشد و افزایش تعداد می‌کنند. در زمان حیات سلول‌های طبیعی بدن طی یک روند کنترل شده بازسازی و تکثیر می‌شوند. این امر باعث رشد طبیعی بـدن و ترمیم بافت‌های صدمه دیده و زخم‌ها می‌شود. وقتی که سلول‌ها خارج از چارچوب طبیعی رشد کنند، توده‌ای از سلول‌ها را به‌وجود می‌آورند که به آن تومور می‌گویند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن برای بروز بیماری سرطان، ناحیه سر وگردن است. این ناحیه به‌دلیل نزدیکی به مغز و غدد لنفاوی حساس است.تحقیقات زیادی در زمینه بروز سرطان‌های این بخش انجام شده؛ به‌طور مثال نتایج یک مطالعه نشان داد که خطر بروز تومور مغزی در افرادی که رادیوگرافی مکرر دندان انجام می‌دهند 9/1تا 4/1برابر بیشتر از دیگران است. دانشمندان دانشگاه ییل اقدام به آزمایش روی 2 گروه با تعداد یک هزار و 433نفر بیمار مبتلا به تومور مغزی و یک‌هزار و 350نفر شاهد سالم پرداختند. طبق این بررسی، مشخص شد باید درخصوص لزوم انجام رادیوگرافی‌های دندانی دقت کافی صورت پذیرد. همچنین نتایج مطالعه اخیر نشان داد اقدام به عکسبرداری دندان به‌صورت سالانه و قرار گرفتن در معرض اشعه تصمیمی نادرست است. یک بررسی جدید و جالب در سال گذشته که در ژورنال پزشکی بریتانیا منتشر شد، نشان داد افرادی که چای بسیار داغ می‌نوشند، نسبت به افرادی که چای گرم می‌نوشند، با احتمال 8 برابر بیشتر ممکن است به سرطان مری مبتلا شوند. با اینکه سازمان جهانی بهداشت اخیرا هشدار داد که سرطان سر و گردن در حال گسترش است، وضعیت بروز این سرطان در کشور مورد بررسی قرار نگرفته است.
دکتر حمیدرضا میرزایی، متخصص رادیوتراپی و آنکولوژی و عضو انجمن تحقیقات سرطان شهید بهشتی عمده‌ترین علت سرطان‌های سر وگردن به‌خصوص حفره دهان را سیگار عنوان کرد و گفت: تعداد سیگار و مدت مصرف آن در ایجاد بیماری مؤثر است. مصرف توتون و تنباکو به‌صورت جویدنی نیز می‌تواند به‌عنوان ماده محرک شیمیایی به مخاط دهان آسیب برساند. برخی اقوام در شرق کشور به این صورت نیکوتین مصرف می‌کنند. از دیگر عوامل ایجادکننده سرطان خوردن غذا و نوشیدنی داغ و ابتلا به ویروس HPV است. البته ابتلا به این ویروس در ایران بسیار نادر است. اشعه‌های یونیزان درصورت تابیده شدن به سر و گردن مانند سایر اعضا قابلیت ایجاد سرطان را دارند. احتمال ابتلا به سرطان در بیمارانی که به‌دلیل رادیوتراپی در معرض این اشعه‌ها قرار می‌گیرند زیاد است. همچنین کسانی که به‌صورت مکرر عکس‌های رادیولوژی می‌گیرند نیز در معرض خطر هستند. اشعه‌های خورشید از عوامل ثابت شده بروز سرطان در پوست هستند. از آنجا که در ایران سر وگردن بیشتر در معرض آفتاب قرار می‌گیرد، محافظت از این مناطق بسیار اهمیت دارد. این عوامل مستقیما می‌توانند باعث ایجاد سرطان شوند و در برخی موارد می‌توانند ضایعات پیش‌سرطانی ایجاد کنند که به آنها لکوپلاک می‌گویند. این ضایعات اگر به موقع تشخیص داده شوند می‌توان تا حدود زیادی از ایجاد سرطان یا پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. این ضایعات که به‌صورت زخم با بافت سفید رنگ بروز می‌کنند از نظر شکلی شبیه آفت هستند ولی درد ندارند و به‌مدت بیش از 4-3روز در دهان باقی می‌مانند.
دکتر میرزایی در مورد توجه به علائم مشکوک در ناحیه سر وگردن گفت: هرگونه ضایعه‌ای که به‌صورت زخم، برآمدگی و توده در منطقه سر وگردن مشاهده کردید یا هرگونه تغییر علائم که در گلو مثل درد گلو، مشکل در بلع و تغییر در حالت جویدن غذا وجود داشت و بیش از 2هفته به‌طول انجامید به پزشک مراجعه کنید.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد پیشگیری از ایجاد سرطان در این ناحیه گفت: با توجه به عوامل ایجادکننده سرطان در این ناحیه می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد؛ بنابراین مصرف ضد‌آفتاب به همه توصیه می‌شود. کسانی که به‌مدت طولانی زیر آفتاب قرار می‌گیرند مانند رانندگان تاکسی و کشاورزان بیشتر باید مراقبت کنند. کم کردن و به‌ویژه قطع مصرف سیگار در مراحل اولیه ابتلا به سرطان و حتی در مرحله لکوپلاکی مفید و مؤثر است. علاوه بر این مصرف میوه‌ها و سبزیجات به‌طور کلی برای پیشگیری از بروز سرطان بسیار مفید است. همچنین گنجاندن مواد غذایی حاوی ویتامین آ و ث و بتاکروتن از بروز این بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.
دکتر محسن رضوی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و فوق تخصص خون و آنکولوژی نیز درباره سرطان‌های ناحیه سر وگردن گفت: سرطان‌های ناحیه سر وگردن هم از نظر نوع سرطان و هم از نظر نحوه درمان و علت بروز با هم تفاوت دارند ولی علتهای مشترک آنها شامل مصرف سیگار و الکل ، زخم‌های پایدار در ناحیه مخاط و دهان و بهداشت ضعیف است.
وی در مورد تأثیر سیگار در بروز این بیماری‌ها گفت: مهم‌ترین علت شناخته شده سیگار است که از طریق تأثیر بر بافت سلولس مخاط دهانی اثر منفی خود را می‌گذارد. بافت سلولی مخاط دهان کسی که مرتبا در معرض مواد غذایی داغ و مواد شیمیایی قرار دارد در حال تغییر است. در حالت طبیعی سلول پس از چند ساعت قابلیت بازیافت دارد؛ به‌طور مثال پس از مصرف چای داغ بافت دهان پس از 3-2 ساعت بهبود می‌یابد ولی سیگار جلوی بازیافت آنی مخاطی را می‌گیرد و مخاط نمی‌تواند خود را در مقابل آسیب‌های شیمیایی و فیزیکی محیطی بازیافت کند. در عوض ممکن است سلول‌ها به شکل غیرطبیعی شروع به رشد کنند که به آن متاپلازی می‌گویند. این زمینه رخداد سرطان در سلول‌های مخاطی در ناحیه دهان را فراهم می‌کند. نقش فیزیولوژیک الکل هنوز شناخته نشده است ولی دیده شده که احتمال ابتلا به تومورهای ناحیه دهانی در افراد الکلی بیشتر است.
علتهای نادری مانند کمبود مزمن ویتامین ب 12و فقر آهن شدید هم می‌تواند باعث ایجاد سرطان شود ولی امروزه به‌دلیل اطلاع‌رسانی گسترده در مورد فواید این دو افراد کمی با این کمبود‌ها به سرطان مبتلا می‌شوند.این متخصص خون و آنکولوژی در گفت‌وگو با همشهری همچنین تأکید کرد: کسانی که مسواک نمی‌زنند، سیگار می‌کشند، مخاط دهانشان همیشه التهاب دارد یا دندان‌هایی که درست با هم جفت نمی‌شود دارند- به‌خصوص دندان‌های مصنوعی که نامناسب گذاشته شده‌اند و بعد از خوردن غذا مرتبا به مخاط آسیب وارد می‌کنند- احتمال بروز سرطان‌ها در آنها بیشتر است. احتمالا التهاب مخاطی که با رشد بی‌رویه میکروب‌ها به‌صورت مستمر در دهان وجود دارد، زمینه بروز سرطان را بیشتر فراهم می‌کند.سازمان جهانی بهداشت اخیرا در مورد بروز سونامی سرطان دهان هشدار داده است. دکتر محسن رضوی در مورد وضعیت ایران در این زمینه گفت: تحقیق مدونی وجود ندارد که نشان دهد ایرانی‌ها در این زمینه آسیب‌پذیر‌ترند در ایران سرطان معده شایع‌تر از سایر سرطان‌هاست. وجود نداشتن مطالعه و تحقیق به‌معنای نبود این سرطان در ایران نیست و شاید بررسی‌ها نشان دهد که سبک زندگی و عادات غذایی عامل بروز این نوع سرطان در ایرانی‌هاست.وی در مورد نشانه‌های اولیه بروز سرطان در ناحیه سر وگردن گفت: ضایعات ناشی از اختلالات سیستم ایمنی می‌تواند در درازمدت روش بازیافت سلولی در مخاط را به شکلی تغییر بدهد که سلول سرطانی شود. توصیه عمومی این است که زخم‌هایی که بیش از 10روز در دهان باقی می‌مانند را باید جدی گرفت. مخاط دهان تا یک هفته می‌تواند خود را ترمیم کند.
