رابطه نیت و عمل صالح؛ عبادت آزادگان چگونه است؟

مهر نوشت: در همین رابطه پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: هرکس بر پایه نیتش عمل می کند.(1)

اصولا انسان در گرو افعال اختیاری خویش است و اعمال در روح او تاثیر می‌گذارند و نتایج آنها به خود شخص باز می‌گردند. بدین دلیل ارزش افعال مساوی نیست، بلکه به تبع نتایج نیک و بد آنها برای فاعل متفاوت است. برخی کارها نیک نامیده می‌شوند و دسته دیگر "سیء" نام دارند.

راهی که با تبعیت از آن می‌توان به سعادت و کمال حقیقی دست یاقت، راه "مستقیم"، حق و هدایت نامیده می‌شود و راه‌های دیگر "باطل و "ضلالت" هستند. راه حق تابع نظر فرد یا اکثرافراد نیست، بلکه مجموعه احکام عملی دین راه مستقیم را معرفی می‌کنند.

مسلمانان در نیایش روزانه خود دستکم ده بار از خداوند می‌خواهند که آنان را به راه "مستقیم" هدایت کند و در رسیدن به هدف یاری رساند.

روش و اعمالی که از نظر دین پذیرفته شده با سعادت حقیقی انسان تناسب دارند و نوع کار در ارزش امور اختیاری تاثیر دارد. اما مبدا افعال اختیاری و عامل اصلی در تعیین ارزش آنها نیت فاعل است و هر کس با انجام دادن هر عمل تنها به همان مرتبه‌ای می‌تواند دست یابد که نیت آن را دارد.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند همانا اعمال به نیتهاست و بهره هر کس همان است که نیت کرده است. پس هر کس به سوی خدا و رسولش هجرت کند، هجرتش به سوی خدا و رسول خواهد بود و هر کس به سوی دنیا هجرت کند بدان قصد که به آن دست یابد یا به سوی زنی تا با او ازدواج کند پس هجرتش به سوی همان چیزی خواهد بود که به سوی آن هجرت کرده است.(2)

با ارزش ترین رفتارها

دو عامل در تعیین با ارزش ترین رفتارها مو ثر است. یکی خلوص نیت، یعنی انجام دادن کار تنها برای تقرب و کسب رضایت الهی، و دیگری انجام دادن کاری که موجب درک نیازمندی کامل به خدا و موجب تامین بیشترین درجه رضایت الهی است. در اسلام، با توجه به درجات نیت، عملی که ناشی از نیت خالصانه تقرب باشد، برترین و ارزشمندترین رفتار از جهت نیت دانسته شده است. امام علی (ع) می‌فرمایند: بهترین عمل آن است که با اخلاص همراه باشد.(3)

عبادات افراد نیز بسته به آنکه صرفا برای تقرب به خدا باشند یا برای وصول به نعمت‌های اخروی یا نجات از رنج و عذاب‌های آن درجات مختلفی دارند.

امام صادق (ع) می فرمایند: بندگان سه گروه اند؛ گروهی که خدای عزوجل را از ترس عبادت کردند، که آن عبادت بردگان است، گروهی که خدای تبارک و تعالی را برای ثواب عبادت کردند، که آن عبادت مزد بگیران است، و گروهی که خدای عزوجل را به دلیل محبت و دوستی او عبادت کردند، که آن عبادت آزادگان است، که عبادت این گروه برترین نوع عبادت است.(4)

همچنین امام علی (ع) می فرمایند: معبود من، تو را نه از ترس مجازاتت عبادت کردم و نه به طمع پاداشت، بلکه چون تو را شایسته عبادت یافتم عبادتت کردم.(5)

در متون دینی، اعمال مختلفی از نظر شکل کار، در زمره برترین اعمال ذکر شده اند که از جمله می توان برترین شکل اظهار بندگی، هدایت انسان ها به راه راست و خیرخواهی برای بندگان خدا را برشمرد.

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: محبوب ترین بندگان نزد خداوند کسی است که سودمندترین آنان برای بندگان او، و استوارترین ایشان در برپایی حق او باشد.

ضد ارزش ترین رفتارها

اعمالی که موجب اعراض و روی بر تافتن از خدا و مقابله با او باشند، شرک، نفاق و تکبر در برابر خداوند و نیز بی توجهی به کسانی که نیازمند محبت و یاری ما هستند و گمراه کردن انسان ها، از جمله بدترین اعمال به شمار رفته اند و کسانی که مرتکب چنین اعمالی می شوند ستمکارترین انسان ها و مبغوض ترین افراد نزد خداوندند.

قرآن کریم در سوره سجده می فرماید کیست ستمکارتر از کسی که آیات پروردگارش به او یاد آوری شد، سپس از آنها روی برتافت.

-------------
1- الکافی، ج 2، ص84

2- حسین بن محمد تقی نوری، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، ج 1، ص 90

3- غررالحکم و دررالکم، ص 155

4- الکافی،ج 2،ص84

5- بحار الا نوار، ج41، ص