رشد جمعیت شهری کلانشهرهای کشور

استان سیستان‌وبلوچستان با متوسط رشد جمعیت شهری 20/3 درصد در صدر فهرست سریع‌الرشدترین استان کشور به لحاظ رشد جمعیت شهری قرار دارد. پس از آن خراسان جنوبی و هرمزگان با رشد 20/3 درصد در رتبه دوم جای گرفته‌اند. استان بوشهر نیز با نرخ رشد 19/3 درصد سومین استان کشور به لحاظ رشد جمعیت شهری است. از سوی دیگر استان کرمانشاه با نرخ رشد 6/5 درصد کمترین نرخ رشد جمعیت شهری در کشور را دارد. پس از آن استان لرستان با نرخ رشد 8/9 درصد در رتبه دومین استان با کمترین رشد جمعیت شهری جای گرفته و استان‌های همدان، خوزستان و کردستان به‌ترتیب با نرخ‌های رشد 9/3، 9/4، 9/5درصد در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. با وجود آنکه نرخ رشد جمعیت کشور زیر دو درصد است، نرخ رشد جمعیت شهری در کشور به‌طور متوسط بیش از 13درصد اعلام شده که بیانگر نکات حائز اهمیتی است؛ اینکه جمعیت شهری روزبه‌روز به دلایل مختلف ازجمله مهاجرت افزایش می‌یابد و آهنگ رشد جمعیت در شهرهای کوچک و مناطق روستایی بسیار اندک است. از طرفی با مروری بر استان‌های مختلف می‌توان فهمید که عمده نرخ رشد جمعیت شهری متکی بر مراکز استان‌ها یا کلانشهرها بوده و تمرکز جمعیت بیشتر در شهرهای بزرگ در حال وقوع است.

تبریز

تبریز یکی از کلانشهرهای کشور است. این شهر در استان آذربایجان‌شرقی قرار دارد. در سال1385 این استان 14شهرستان داشت. اما هم‌اکنون تعداد شهرستان‌های این استان به 17عدد رسیده است. جمعیت شهری این استان در سال85 حدود دومیلیون و 416هزار و 149نفر بود. این جمعیت در سال90 به دومیلیون و 715هزار و 901 نفر رسیده است. درواقع استان آذربایجان‌شرقی در عرض پنج‌سال رشد 11/3درصدی جمعیت شهری را تجربه کرده است. در این میان اما تبریز نسبت به سایر شهرهای استان رشد جمعیت شهری بیشتری را تجربه کرده است. جمعیت شهری تبریز در سال85 در حدود یک‌میلیون و 398هزار و 60 نفر بود. جمعیت این شهر در سال90 به یک میلیون و 571هزار و 559 نفر رسید. در واقع تبریز به‌عنوان یکی از کلانشهرهای کشور رشدی 12/5درصدی داشته است. این در حالی است که روند رشد جمعیت در شهرهای کوچک‌تر و مراکز شهری بسیار کمتر از این میزان بوده است. البته نباید از نظر دور داشت که شکل‌گیری مدیریت شهری تبریز بیشترین قدمت را در کشور دارد و از این‌رو مورد توجه بسیاری از مردم بوده است. شهرداری این شهر در سال1296 تاسیس شده است. یعنی تقریبا هشت سال پیش از آنکه شهرداری تهران تشکیل شود.

کرج

در سال85 استان البرز وجود نداشت و هم‌اکنون این استان با سه شهر در جوار استان تهران قرار دارد. براساس آمار منتشر شده از سوی دفتر آمار و فناوری اطلاعات جمعیت استان البرز در سال85 در قالب شهرستان‌های موجود، یک‌میلیون و 843هزار و 137نفر بود. این جمعیت در سال90 به دو‌میلیون و 139هزار و 145نفر رسیده است. رشد جمعیت شهری در این استان در طول پنج سال بالغ بر 16درصد بود و از استان‌های سریع‌الرشد جمعیت شهرنشین کشور محسوب می‌شود. نکته جالب در این است که رشد جمعیت استان البرز متاثر از رشد جمعیت شهر کرج است و در عرض پنج سال با نرخ رشد 16درصد همراه بوده است. جمعیت این شهر در سال 85 حدود یک‌میلیون و 386هزار و 30نفر بود که این رقم در سال 90به یک‌میلیون و 608هزار و 626نفر رسیده است. شهرداری کرج در سال 1313تاسیس شده است و این شهر هفتمین شهر کشور است که در آن نهادی به نام شهرداری احداث شد.

اصفهان

جمعیت شهری استان اصفهان در عرض پنج سال رشد 13/2 درصدی داشته است. استان اصفهان در سال 1385دارای 21شهرستان بود که این روند در عرض پنج سال با افزایش دو شهرستان تعداد شهرستان‌هایش به 23 رسید. شهر اصفهان که از دیرباز به‌عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی کشور مطرح بوده میزبان صنایع فولاد و آهن است و در طول سال‌های گذشته رشد جمعیت قابل توجهی داشته. براساس آمار منتشر شده از سوی دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت کشور جمعیت شهری استان اصفهان در سال85 در حدود سه‌میلیون و 804هزار و 920نفر بود. اما رشد جمعیت شهری آن در عرض پنج‌سال به چهارمیلیون و 308هزار و 255 نفر رسیده. نکته جالب در این است که رشد جمعیت شهری استان اصفهان تقریبا با رشد جمعیت شهر اصفهان همسان است. شهر اصفهان نیز با رشد13/2درصد جمعیت شهری در طول پنج‌سال گذشته روبه‌رو بود. جمعیت شهر اصفهان در سال85 یک‌میلیون و 602هزار و 110نفر بود. این رقم در سال90 به یک‌میلیون و 814هزار و 390نفر رسیده است و رشدی برابر با استان اصفهان را برای این شهر رقم زده است. سال تاسیس شهرداری اصفهان به سال 1307 بازمی‌گردد و می‌توان این شهر را سومین شهر ایران دانست که دارای شهرداری شد.

تهران

ماجرای رشد جمعیت شهری تهران ماجرایی متفاوت است. تهران تنها استانی است که در طول سال‌های85 تا 90 تعداد شهرستان‌های آن کاهش یافت. در سال85 این استان دارای 13شهرستان بود که این رقم در سال90 به 12شهرستان رسید. از طرفی نرخ رشد جمعیت استان تهران همگام با استان همجوارش البرز بیش از 16درصد بود. جمعیت استان تهران در سال85 حدود 10میلیون و 436هزار و 143نفر بود که این رقم در سال گذشته به 12میلیون 112هزار و 188نفر رسیده است. در این میان میزان رشد جمعیت شهر تهران نیز با نرخ 16درصد همراه بوده است. تهران در سال85 جمعیتی بالغ بر هفت‌میلیون و 797هزار و 520نفر داشت که در سال90 این رقم به 9میلیون 49هزار و 802نفر رسید. شهرداری تهران در سال1304 تاسیس شد و دومین شهر کشور است که دارای مدیریت شهری شد.

مشهد

استان خراسان‌رضوی در میان دیگر استان‌های کشور بیشترین تغییر در عرصه تقسیمات کشوری را داشته است. این استان در سال85 دارای 19شهرستان بود. تعداد شهرستان‌های این استان در سال90 به 26شهرستان رسید و در عرض پنج سال هفت شهرستان دیگر به شهرستان‌های این استان افزوده شد. از طرفی این استان به لحاظ رشد جمعیت شهری نرخ رشد 14درصدی داشت. جمعیت شهری این استان در سال85 در حدود سه‌میلیون و 825هزار و 624نفر بود. این رقم در سال90 به چهار‌میلیون و 361هزار و 594نفر رسیده است. از طرفی شهر مشهد به‌عنوان دومین شهر پرجمعیت کشور با نرخ رشد 14درصد روبه‌رو بوده و جمعیت این شهر در سال85 بالغ بر دومیلیون و 427هزار و 316نفر بود. جمعیت این شهر در سال90 به دو میلیون و 767هزار و 383نفر رسیده است. شهرداری مشهد نیز یک سال پس از تبریز و در سال1297 تاسیس شده و این شهر دومین شهرداری کشور را به لحاظ سال تاسیس در خود جای داده است.

شیراز

رشد جمعیت شهری استان فارس و شهر شیراز چندان زیاد نبود. استان فارس در سال85 دارای 24شهرستان بود که پس از پنج‌سال این تعداد به 27شهرستان رسید. از طرفی نرخ رشد جمعیت شهری استان فارس در طول پنج سال 10درصد بوده است. جمعیت شهری این استان در سال 85در حدود دومیلیون و 674هزار و 144نفر بود که پنج سال بعد یعنی در سال90 جمعیت شهری این استان به دومیلیون و 948هزار و 57نفر رسید. رشد جمعیت شهر شیراز نیز نسبت به رشد جمعیت شهری کل استان تفاوت چندانی نداشته است. شهر شیراز در سال85 میزبان جمعیتی در حدود یک‌میلیون و 227هزار و 331نفر بود. این شهر پس از پنج‌سال به جمعیت یک‌میلیون و 353هزار و 47نفر دست یافت و نرخ رشد آن نیز در حدود 10درصد بوده است. جالب اینجاست که شهرداری مشهد در سال1290 و پیش‌تر از شهرهای تبریز و مشهد و تهران تاسیس شده است و عمر شهرداری این شهر به بیش از 100سال می‌رسد.

قم

استان قم متشکل از یک شهر است. این استان در سال85 دارای یک شهرستان بود و تا سال90 نیز همچنان دارای یک شهرستان است. نرخ رشد جمعیت شهری استان قم طی پنج سال در حدود 11/7درصد است. جمعیت شهری استان قم در سال85 حدود 977هزار و 504نفر بود. این استان در سال90 به جمعیت یک‌میلیون و 91هزار و 477نفر رسید. رشد جمعیت استان قم عمدتا بر رشد جمعیت شهر قم مبتنی بوده است. شهر قم نیز با نرخ رشد جمعیت 11/7 ازجمله شهرهایی است که نرخ متوسط رشد جمعیت شهری را دارد. شهر قم در سال85 با جمعیت 959هزار و 116نفر پس از پنج سال در سال90 به یک‌میلیون و 70هزار و 949هزار نفر رسیده است. شهرداری قم نیز پس از شهرداری تهران تاسیس شده و در حال حاضر در زمره کلانشهرهای کشور است.

قزوین

شهر قزوین یکی از کلانشهرهای کشور است. استان قزوین در سال‌های85 تا 90تغییر چندانی در تقسیمات کشوری خود نداشته است. این استان در سال85 دارای پنج شهرستان بود که این رقم در سال90 همچنان پابرجا ماند. نرخ رشد جمعیت شهرنشین استان قزوین از سال85 تا 90در حدود 17/2درصد بوده است. جمعیت شهری استان قزوین در سال85 در حدود 777هزار و 975نفر بوده است. جمعیت شهری این استان در سال90 به 912هزار و 176نفر رسیده است. از طرفی نرخ رشد جمعیت شهری قزوین در عرض پنج سال با نرخ رشد جمعیت شهری استان برابر بوده و رقمی در حدود 17/2درصد بوده است. اما جمعیت شهر قزوین در سال85 در حدود 355هزار و 338نفر بوده که این رقم در سال90 به 416هزار و 634نفر رسیده است. شهرداری قزوین در سال1303 و یک سال پیش از تاسیس شهرداری تهران آغاز به‌کار کرد.

اهواز

استان خوزستان در سال85 دارای 20شهرستان بود. این استان در سال90 با افزایش روبه‌رو بوده و سه شهرستان دیگر به تقسیمات استانی آن افزوده شد. از طرفی جمعیت شهری استان خوزستان نیز با کمترین رشد نسبت به سایر استان‌ها روبه‌رو بود. نرخ رشد 9/4درصدی استان خوزستان در میان تمام استان‌های کشور، کمترین نرخ رشد محسوب می‌شود. جمعیت شهری استان خوزستان در سال85 حدود دومیلیون و 944هزار و 685نفر بود. جمعیت این استان در سال90 به سه‌میلیون و 222هزار و 562هزار نفر رسید. شهرستان‌های مختلف استان خوزستان رشد اندک جمعیتی داشتند. اما شهر اهواز به‌عنوان یکی از کلانشهرهای کشور با نرخ رشد 10درصدی همراه بود. اهواز در سال85 جمعیتی حدود 985هزار و 614نفر داشت. این شهر پنج سال بعد یعنی در سال90 به جمعیتی حدود یک‌میلیون و 85هزار و 260نفر دست یافت. شهرداری اهواز نیز مانند تهران در سال1304 تاسیس شد.

رشت

سال‌هاست که رشت برای پیوستن به جرگه کلانشهرهای کشور تلاش می‌کند اما با توجه به جمعیت زیاد این شهر هنوز در زمره کلانشهرهای کشور قرار نگرفته است. استان گیلان در سال85 دارای 16شهرستان بود که این رقم تا سال90 همچنان پابرجا مانده است. جمعیت شهری استان گیلان نیز در عرض پنج‌سال رشدی 10/5درصد داشت. در سال85 جمعیت شهری استان گیلان یک‌میلیون و 295هزار و 751نفر بود که این رقم در سال 90به یک‌میلیون و 430هزار و 639نفر رسید. بیشترین میزان جمعیت شهری استان گیلان در شهر رشت جای گرفته‌اند. شهر رشت در سال85 جمعیتی در حدود 557هزار و 366نفر داشت که در عرض پنج‌سال، در سال90 به 615هزار و 388نفر رسید. نرخ رشد جمعیت شهری شهر رشت نیز 10/5درصد برآورد شده است. شهرداری این شهر نیز در سال1304 تاسیس شد.