ملاقات‌ با پدربزرگ دیجیتال

25 سال پیش، مهندسان IBM بعد از دو سال کار، سیستم کامپیوتری را وارد بازارکردند و اسمش را PC (کامپیوتر شخصی) گذاشتند. آن موقع فکر می‌کردند که کامپیوترهای شخصی، هرچند که خیلی شاهکار هم باشد، چندان نمی‌فروشد. اما آن‌ها اشتباه کردند.

کامپیوتر شخصی‌شان، البته با همراهی نرم‌افزارهای کاربردی و جذاب، الان همه دنیا را اشغال کرده. اگر کامپیوتر شخصی، زمانی کالای لوکس بود، الان زندگی به سمتی پیش می‌رود که تا چند سال آینده، بدون کامپیوتر شخصی اصلا نمی‌شود زندگی کرد.

البته وب هم در این بین، خیلی موثر بوده است. سال 1981 Dowid Tebbut برای معرفی این شاهکار، مقاله‌ای نوشت که بعد از ربع قرن از عمر PC دوباره این مقاله برای یادآوری گذشته‌ای نه چندان دور چاپ شد. در این‌جا ما قسمت‌هایی از آن مقاله را آورده‌ایم و در میان متن، تکنولوژی آن روز را با تکنولوژی فعلی مقایسه کرده‌ایم. خودتان ببینید!

تولد PC ، تولد سیستم عامل

IBM با همکاری چند شرکت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دیگر، دستگاه جدیدی عرضه کرده است. آن‌ها اسم این دستگاه را کامپیوتر شخصی (Personal Computer) گذاشته‌اند. این سیستم، مزیت‌های ستایش‌برانگیز زیادی دارد. کاربردهای تفریحی هم دارد که در مقایسه با قیمتش، مناسب به‌نظر می‌رسد. احتمالا این دستگاه خواهد توانست سابقه‌ای افسانه ای برایش باقی بگذارد...

وقتی IBM کار روی این دستگاه را شروع کرد، شرکت‌های دیگری که قرار راز نگهداری با IBM گذاشته بودند، وارد پروژه شدند؛ یکی از این شرکت‌ها مایکروسافت است.

 زمان ساخت اولین کامپیوتر شخصی، IBM یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های کامپیوتری دنیا بود و مایکروسافت شرکتی کوچک بود که برای PCهای IBM نرم‌افزار می‌نوشت. یکی از این نرم‌افزارها که عامل اصلی اوج‌گرفتن مایکروسافت بود، نرم‌افزاری بود که سخت‌افزار PCهای IBM را به نرم‌افزارهای کاربردی متصل می‌کرد.

به این نرم‌افزارها، «سیستم عامل» (Operating System=OS) می‌گویند. سیستم عامل مایکروسافت، QDOS نام داشت. QDOS مخفف عبارت «سیستم عامل سریع و کثیف» بود!
شاهکار مایکروسافت، انتقال درایو هارد دیسک از :A به :C بود. بسیاری از مردم، ثروت افسانه‌ای بیل گیتس را به خاطر همین ایده می‌دانند. اما نکته جالب این بود که IBM، مهندسی داخلی PC‌اش را ثبت نکرد، ولی مایکروسافت سیستم‌عاملش را ثبت کرد. قیمت نسخه اولیه Dos ،د60  دلار بود.

همین کار باعث شد که IBM روز به روز، رقبای بیشتری، مخصوصا در دهه 1990 از جنوب شرق آسیا پیدا کند که اجزای PC را ارزان‌تر از IBM تولید می‌کردند. به این ترتیب، بازار PC از دست IBM خارج شد. اما مایکروسافت، این اشتباه را نکرد. Dos را ثبت کرد و بعد روز به روز روی آن کار کرد که حالا بعد از ربع قرن،  «ویندوز ویستا» را ارائه داده که پایه و اساس آن، همان QDOS است. البته این وسط، مایکروسافت سیستم‌عامل‌های دیگری هم داشته که در زمان خودشان شاهکاری بودند مثل، DOS یا ویندوز 95 و 98 و 2000 و XP.

اعضای بدن یک PC
کامپیوتر شخصی مایکروسافت، دو قسمت اصلی دارد: یک جعبه و یک صفحه کلید.
توی این جعبه، حافظه و پردازشگر و بلندگو، منبع تغذیه و اسلایت‌هایی برای قراردادن 5 کارت وجود دارد.

 می‌بینید! با تقریب خوبی، ساختار داخلی PC از 26 سال پیش تا حالا عوض نشده. حافظه (رم)، پردازشگر (CPU) و منبع تغذیه که همچنان هست. تنها سرعتشان عوض شده و البته تکنولوژی‌های جدیدی هم در آن‌ها به کار رفته.

بلندگویی هم که معمولا توی کیس‌ها هست، از همان زمان به یادگار مانده. البته این قطعه، آرام آرام دارد حذف می‌شود، به‌خصوص از وقتی که کارت صدا روی بورد اصلی قرار گرفته. منظور از آن پنج اسلایت هم، همان شیارهایی است که پشت جعبه کامپیوتر قرار دارد و کارت‌های مختلف مثل کارت صدا، کارت گرافیک، مودم، کارت شبکه و... روی آن وصل می‌شوند.

به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین تحولی که در کیس کامپیوتر، از آن زمان تا حالا اتفاق افتاده، این است که از حالت افقی به صورت عمودی درآمده است!

حافظه‌های خارجی
یک یا دو درایو دیسک پنج و یک چهارم اینچی هم می‌تواند جلوی کیس وصل شود. کسانی که از دیسک استفاده نمی‌کنند، باید یک دستگاه ضبط خانگی را با کابل DIN به کیس وصل کنند.

 تقریبا ساختار امروزی، همان است. دو کابل از مادربورد خارج می‌شود که هرکدام دوتا خروجی دارند: یکی را معمولا به هارد وصل می‌کنند و دوتا درایو خارجی هم با کابل دوم وصل می‌شوند. اما نکته اصلی پیشرفت در این قسمت، در تکنولوژی و ظرفیت ذخیره این درایوهای خارجی است.

اول فلاپی‌های سه و یک دوم با اندازه‌ای کوچکتر آمدند. حافظه آن‌ها تقریبا یک و نیم برابر فلاپی‌های پنج و یک چهارم بود و 4/1 مگابایت ظرفیت داشتند.

بعد ناگهان نور، جایگزین مغناطیس شد و در سی‌دی‌ها ظرفیت به 700مگابایت رسید. درایوهای رایتر هم ارزان شد و بعد دیسک‌های نوری چند لایه به نام دی‌وی‌دی با ظرفیت 4 گیگابایت آمد.

به‌زودی هم که قرار است با به‌کاربردن نور آبی (که طول موج کمتری از نور قرمز دارد) HD-DVD یا دی‌وی‌دی‌های وضوح بالا با ظرفیت 50 گیگابایت بیایند؛ یعنی هر دی‌وی‌دی که فضایی به اندازه یک فلاپی پنج و یک‌چهارم اشغال می‌کند، می‌تواند 50 هزار برابر آن داده ذخیره کند. این یعنی رشد فن‌آوری!

معجزه کارت‌های گرافیک
آداپتور ویژه صفحه نمایش می‌تواند 16 رنگ را با وضوح 200×320 و تصویرهای سیاه و سفید را با وضوح 200×640 نمایش دهد.

 خنده‌دار است نه؟ امروز حتی نمایشگرهای موبایل با قطر یک و نیم اینچ، میلیون‌ها رنگ با وضوحی چندین‌برابر وضوح این سیستم دارند؛ دیگر چه برسد به کارت‌های گرافیکی که المان حافظه‌شان به گیگابایت هم رسیده و با همراهی یک مانیتور خوب می‌توانند وضوحی که آن‌زمان باورنکردنی بود را با تصاویری با میلیاردها رنگ نشان دهند. این تحول شاید تنها در عرض 10سال و به‌خصوص بعد از راه‌اندازی صنعت بازی‌های کامپیوتری به‌دست آمده است.

تایپ کردن با PC
صفحه کلید با یک کابل یک و نیم متری به جعبه اصلی وصل می‌شود. صفحه کلید Type matic نمونه یک کار هنری است که تجربه سالیان دراز IBM در ساختن ماشین تایپ، عامل اصلی طراحی خوب آن است؛ 10 کلید تابعی دارد و یک قسمت ماشین حسابی جدا هم دارد که با فشار دگمه‌ای به نام Numlock کار می‌کند.

اگر هم این دگمه خاموش باشد، این قسمت کارهای دیگری مثل Delete، Page  down, Page  UP و... را انجام می‌دهد. یک کلید مشکوک هم به اسم Scroll Lock هست که به‌نظر می‌رسد به هیچ دردی نمی‌خورد.

 شاید این قسمت، از معدود جاهایی باشد که نه از نظر تکنولوژی و نه از نظر طراحی، عملا هیچ تغییری نکرده است و همان‌طور که نویسنده گفته، احتمالا به تجربه یک قرن تولید ماشین تایپ توسط IBM برمی‌گردد.

تنها چیز قابل‌توجه، اضافه‌شدن 2 کلید تابعی دیگر است (کلیدهای F1 تا F12) و هنوز هم بعد از ربع قرن، به‌نظر می‌رسد که کلید مشکوک Scroll Lock به هیچ دردی نمی‌خورد!

مدت زمان «بالا آمدن»
اگرچه سیستم سریع است، اما خارق‌العاده نیست. موقع روشن‌شدن، سیستم اول فعالیت‌های روتینش را انجام می‌دهد و بعد بوق می‌زند و اعلام می‌کند که سراغ اجرای سیستم عامل رفته است.

 این یکی از آن‌جاهایی است که نه تنها پیشرفت نداشته، بلکه پسرفت هم داشته. این کامپیوتر IBM ا10ثانیه بعد از روشن کردن، آماده کار بوده. اما امروز به علت این که رشد نرم‌افزارها خیلی سریع‌تر از به‌روز کردن قطعات سخت‌افزاری بوده، یک سیستم عامل قوی مثل XP یا ویستاروی سریع‌ترین کامپیوترهای خانگی بعد از حدود 20 تا 30 ثانیه آماده کار می‌شود. البته سیستم عامل‌های لینوکس یا هک، این ایراد را کمتر دارند.

نمایشگرها از راه می‌رسند
طرح کلی، رضایت‌بخش است، اما این دستگاه با یک نمایشگر کامل می‌شود. برای دیدن تصویر می‌توانید یک تلویزیون به جعبه اصلی وصل کنید. یک تلویزیون معمولی، صفحه‌ای با 24 سطر 40 یا 80 کاراکتری به شما می‌دهد و البته گرافیک‌اش هم خیلی مطلوب نیست.

اما در عوض، IBM همراه دستگاه، یک صفحه نمایشگر مونوکروم را عرضه می‌کند که قطرش تنها 5/11 اینچ است، اما صفحه‌ای با 25 سطر 80 کاراکتری به‌شما می‌دهد.

برای استفاده از نمایشگر باید روی یکی از شیارهای بورد اصلی، یک آداپتور تصویر وصل کنید که پشت آن یک پورت (درگاه) است که با کابل به نمایشگر یا تلویزیون وصل می‌شود. (منظور همان کارت گرافیک است.)

 این‌جا هم یکی از جاهایی است که به شدت دچار تحول شده. نمایشگر تک‌رنگ (مونوکروم) 5/11 اینچی جایش را به ال‌سی‌دی‌های TFT با اندازه‌های 21 اینچ و صفحه عریض داده است. در این بین، مدت زیادی هم تلویزیون‌های لامپ تصویری (CRT) با پیشرفت‌های روزافزون‌شان تصاویر بدیعی را نمایش می‌دادند.

رقابت نرم‌افزارها
روی این سیستم نرم‌افزارهای Advanced Basic, Visicalc, Easg writer, DOS و بازی Adventure و کامپایلر برنامه‌نویسی Pascal ریخته شده است. IBM هرگز وارد زمینة نرم‌افزار نشد و همه کارهای نرم‌افزاری را شرکت مایکروسافت انجام داده است.

 در این که مایکروسافت از اول هم یک شرکت انحصارطلب بوده که شکی نیست. اما الان می‌دانیم که هزاران نرم افزار برای کامپیوترهای شخصی نوشته می‌شود که اصلا قابل مقایسه با این پنج شش تا نیست. البته مایکروسافت، یکی از شرکت‌هایی است که بهترین نرم‌افزارها  را می‌نویسد. مثلا همین نرم‌افزار Easg writer آن قدر خوب و کاربردی بود که امروزه تبدیل شده به یکی از قسمت‌های office که همه می‌شناسیم یعنی Word.

وسایل جنبی
در کنار این کامپیوتر شخصی، وسایل جنبی دیگری هم هست؛ مثل یک کارت ارتباطی (مودم) که جداگانه خریده می‌شود و یک پرینتر که شرکت Epson برای این کامپیوتر طراحی کرده است... IBM پیش‌بینی می‌کند که کامپیوتر شخصی در خانه، اداره، آزمایشگاه، دانشگاه و مدرسه مورد استفاده باشد.

البته احتمالا کاربران غیرحرفه‌ای نمی‌توانند با آن کار کنند، چون از نصف لذتی که کار با این کامپیوتر به آن‌ها می‌دهد، آگاهی ندارند و نمی‌توانند از آن احساس رضایت کنند.

 نکته اصلی در افول IBM در فروش PC همین جمله آخر است. IBM درک نکرد که کاربران غیرحرفه‌ای اصلا نیازی ندارند که بدانند آن داخل چه می‌گذرد.

فقط مهندسان برق هستند که کاملا از آن چه که در کیس می‌گذرد آگاه‌اند و از آن لذت می‌برند. در مقابل، مایکروسافت فهمید که برای جذب کاربران غیرحرفه‌ای، تنها نوشتن نرم‌افزارهای جالب، جذاب، کاربردی و با گرافیک بالا کافی است و این رمز موفقیتش بود.

هارد دیسک‌های حیرت‌انگیز
دیسک سخت این سیستم، از دو صفحه فلزی ساخته شده که هر کدامشان 160 کیلوبایت اطلاعات را ذخیره می‌کنند.

 این یکی دیگر واقعا بدون شرح است. هاردی با تنها 320 کیلوبایت اطلاعات، جزء نکات قابل‌توجه است، درحالی که الان هاردی با ظرفیت 320 گیگابایت که با USB به کامپیوتر وصل می‌شود را از خیلی از مغازه‌های کامپیوتری در کوچه و خیابان می‌شود خرید.

این یعنی تکنولوژی‌ هارد دیسک، یک میلیون برابر پیشرفت کرده، تنها در 25 سال! البته به این، هاردهای هایبرید را هم اضافه کنید که داده‌ها را، هم در هارد ذخیره می‌کنند و هم در حافظه‌های فلش. این باعث می‌شود سرعتشان خیلی بالا برود.