در 50 کیلومتری غرب بندرعباس در نزدیکی روستایی به نام« نیمه کا» از توابع شهرستان خمیر، پلی سر از خاک بر آورده؛ پلی قدیمی با طول 1500 متر که سال‌ها پیش در زمان صفویان ساخته شد تا نظامیان صفوی به همراه ادوات جنگی خود از آن عبور کرده و برای مقابله با پرتغالی‌ها وارد عمل شوند. آن زمان 115 سال از اشغال سواحل بندرعباس، جزایر قشم، هرمز و لارک توسط پرتغالی‌ها می‌گذشت؛ برای همین شاه عباس دست به کار شد تا متجاوزان را از کشور بیرون کند.
پل لاتیدان نقش مهمی در عقب راندن پرتغالی‌ها از جنوب کشورمان داشت. همین یکی از دلایل ماندگار شدن نام این پل در ذهن مردم منطقه است. اما این پل به حدی با شکوه و محکم ساخته شد که بعد از تمام شدن عملیات نظامی، از پل برای اهداف تجاری استفاده شد.
عبور از این پل به کاروان‌های تجاری امکان می‌داد کالاهایشان را از روی آن عبور دهند؛ کالاهایی که از نقاط مختلف کشور برای تجارت به فارس می‌بردند و از آنجا به لار و بعد به بندرعباس منتقل می‌کردند تا به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس صادر کنند. مدتی به این شکل سپری شد و کم‌کم پل لاتیدان در میان بومیان منطقه به «پل شاه عباسی» معروف شد.
کشف یک پل
سال 1371بود که پس از بارندگی‌های فراوان در استان هرمزگان، و جاری شدن سیل، در منطقه خمیر بنایی پیدا شد که نشان از تمدنی باشکوه داشت. بنای سر برآورده پلی بود که بومیان سال‌ها با شک و تردید از وجود آن با یکدیگر حرف می‌زدند.
شاید اگر آن سیل در بخش‌هایی از استان هرمزگان جاری نمی‌شد هنوز کسی از وجود آن با خبر نبود. اما وقتی سیل تل ماسه و شن‌های چندین ساله را با خود برد و پل برجاماند معلوم شد که مردم منطقه درست فکر می‌کردند و پلی از دوران صفویه سال‌ها در آنجا وجود داشته است.
پلی تاریخی که روی رود کول ساخته شده بود اما چون در منطقه‌ای معروف به لاتیدان قرار داشت برخی به آن پل لاتیدان هم می‌گویند. البته قدیمی‌تر‌ها که سینه به سینه از گذشتگان درباره این پل چیزهایی شنیده‌اند آن را به نام پل شاه عباسی هم می‌شناسند.
پل لاتیدان در واقع یکی از طویل‌ترین پل‌های تاریخی ایران است که روزگاری از آبادانی و رونق زیادی برخوردار بوده است. این پل روی رودخانه کول ساخته شده است. رودخانه‌ای که میان لار و بندرعباس فاصله انداخته و با اینکه در آن زمان رودخانه آب زیادی نداشته و نیازی به ساخت پلی با این عظمت نبوده اما طول پل را بیشتر در نظر گرفتند تا اگر در آینده آب رودخانه بیشتر شد پل باز هم قابل استفاده باشد.
پلی به طول 1500 متر
در مسیری که در گذشته به این پل ختم می‌شد 13 کاروانسرای قدیمی وجود دارد که همه آنها در دوره صفویه ساخته شده‌اند. این کاروانسرا‌ها نیز در زمان رونق و آبادانی پل برای استراحت و اتراق کاروان‌های تجاری و مسافرانی که قصد عبور از این منطقه را داشتند ساخته شده است.
آمد و شد در مسیری که به پل لاتیدان ختم می‌شد آن‌قدر زیاد بود که در هر پنج کیلومتر یک اقامتگاه و در هر 10 کیلومتر یک کاروانسرا ساخته بودند. در آن دوران، این پل راه ارتباطی مهمی به حساب می‌آمده که هم مهمات نظامی را از آن عبور می‌دادند و هم مسیر مناسبی برای تجارت تاجران بود.
کارشناسان می‌گویند طول آن به 1500متر می‌رسیده است که البته مقداری از آن تخریب شده است و باید بازسازی شود. عباس نوروزی، معاون اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان در باره این پل تاریخی می‌گوید: «در زمان ساخت پل لاتیدان روی رودخانه کول، عرض و آب این رودخانه به اندازه‌ای زیاد نبوده که چنین طولی را برای پل درنظر بگیرند؛ اما پیش‌بینی‌های کارشناسان احتمال افزایش آب و طغیان رود را در آینده می‌داد. به همین دلیل طول پل را بیشتر از اندازه‌ای که آن زمان لازم بود در نظر گرفتند؛ که البته مقداری از آن تخریب شده است و باید بازسازی شود».
به گفته آقای نوروزی قرار است پل بازسازی شود البته بخشی از کار انجام شده اما به خاطر نبود ارزیابی دقیق از وضعیت رودخانه و خطر طغیان رود هنگام کار فعلا عملیات بازسازی را متوقف کرده‌اند. ارتفاع پل 6 متر و عرض آن 6 مترو 80 سانتی‌متر است. در تمام طول پل، طاق چشمه‌هایی ساخته شده است.
دهانه هر طاق چشمه نیز 6 متر عرض دارد. در طول این پل 200طاق چشمه وجود دارد که برای عبور آب در نظر گرفته شده‌اند. طاق چشمه‌ها یا همان دهانه‌های پل را در دو طبقه می‌توان دید. اما هر طبقه روی پایه‌های جداگانه‌ای قرار گرفته است تا فشار زیادی بر پایه‌های پل که در آب قرار گرفته‌اند وارد نشود.
ساروج به جای ملات
پل لاتیدان را به دستور شاه عباس صفوی ساختند. در دوران او و پادشاهان دیگر، پل‌ها را به وسیله آجر می‌ساختند. اما چون آب و هوای منطقه خمیر گرم و مرطوب بود برای ساخت پل لاتیدان از سنگ‌های بی‌شکل استفاده شد. چرا که این سنگ‌ها در برابر رطوبت بالای منطقه مقاوم بودند و ماندگاری بیشتری نسبت به آجر داشتند.
ملاتی هم که با آن قلوه سنگ‌های بی‌شکل را کنار هم محکم کردند کمی متفاوت بود. ساروج ملاتی بود که در دوران صفویه برای ساخت بناها از آن استفاده می‌شد اما ترکیبی که در ساروج این پل به کار رفت با ساروج معمولی فرق داشت.
معماران آن زمان برای ساخت این ساروج مخصوص از خاکستر و گل رس و شفته آهک استفاده کردند: «در آن زمان بیشتر پل‌ها آجری بودند و استفاده از این مواد و مصالح در ساخت پل، برای پل لاتیدان امتیاز بزرگی به حساب می‌آمد. اما برخلاف دیگر پل‌های دوران صفویان، پل لاتیدان از مصالح سنگ و ملات ساروج ساخته شد.»
روی پل سنگفرش می‌شود
تمام سطح روی پل را که محل عبور کاروان‌ها و اسب‌ها و ارابه‌هایشان بود و علاوه بر اینها محلی برای انتقال ادوات نظامی بود با سنگ‌های بی‌شکلی که شبیه قلوه سنگ بودند سنگفرش کردند.
بعد از تمام شدن کار، استادکارها باید روی پل را با ماده‌ای می‌پوشاندند تا سطح ناصاف سنگ‌های پل، پای افراد و چهارپایان را هنگام عبور و مرور اذیت نکند. برای این کار هم از همان ملات ساروج استفاده کردند. با لایه‌ای نازک از ساروج روی قلوه سنگ‌های بی‌شکل را پوشاندند و به این ترتیب پل لاتیدان برای عبور افراد سواره و پیاده آماده شد.
