بازار تهران براساس آنچه «سر توماس هربرت» در سفرنامه خود در سال ۱۱۰۸ قمری (در دوران صفویه) نوشته و در اطلس تهران نیز آمده، فاقد سقف بوده است. همچنین بازار «بین‌الحرمین» از ساخته‌های دوران «محمدشاه» قاجار و «بازار امیر»، «سرای امیر» و «بازار کفاش‌ها» از افزوده‌های دوران ناصرالدین‌شاه است. آنطور که پیداست، بازار تهران نزدیک به 4 قرن قدمت دارد و از همان بدو تأسیس تا زمان حال، نبض اقتصاد کشور را در دست داشته است.
ساخت و سازها در این منطقه از تهران، اگرچه اکنون دستخوش تغییراتی نیز شده ولی به موجب قوانین تصویب شده با اخذ مجوز قانونی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری صورت می‌گیرد.
خانه تاریخی، انبار جنس چینی
گشت و‌گذار در بازار تهران و آشنایی با تاریخچه بناهای این محدوده تاریخی از پایتخت یا دانستن این نکته که بازار تهران مکان مسکونی توأم با محل کسب بوده، تعجب بازدیدکنندگان را آن زمان برمی‌انگیزد که خبردار شوند اکنون خانه‌های قدیمی تبدیل به انبار کالاهای چینی شده است. اکنون 80 هزار متر مربع از محوطه بازار تهران که شامل خانه‌های قدیمی و ساختمان‌های تاریخی نیز می‌شود، بدون توجه به ارزش بناها یا حفظ و احیای پدیده‌های معماری ایرانی تبدیل به انبار اجناس شده است. با توجه به مدارک و شواهد موجود، بنای اولیه بازار تهران به دوره شاه طهماسب صفوی، همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه‌های شهر تهران در فاصله سال‌های 930 تا 948 هجری قمری بازمی‌گردد. آنطور که اسناد تاریخی روایت کرده‌اند، بازار لباف‌ها، کرجی دوزها، سراج‌ها و نعل‌چی‌ها، قدیمی‌ترین بخش‌های بازار تهران بودند.
اعتراض وارد نیست
اکنون با گذشت 4 قرن از آن تاریخ، بازار تهران به ثبت ملی رسیده و تمام ساخت و سازها، دخل و تصرف‌ها و کاربری‌ها باید مشمول قانون خاص میراث فرهنگی شود. شهرداری تهران اکنون مسئول ساماندهی و ساخت و سازهای بازار است و اداره کل میراث فرهنگی تهران ناظر بر ساماندهی‌ها و مسئول اعمال قانون در این محوطه تاریخی از شهر تهران است. حالا اداره میراث فرهنگی به شهرداری معترض است و شهرداری اعتراض‌ها را وارد نمی‌داند.
اتهام بدون ذکر نام
مسئولان میراث فرهنگی استان تهران آن‌روز که خبرنگاران را برای بازدید از بازار تهران دعوت کردند، به کوچه پس‌کوچه‌های بازار رفتند و به خبرنگارها گفتند که شهرداری تهران در موضوع بازار مقصر است. چندماه پس از آن بازدید، درست همین چند روز پیش رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در آیین افتتاح نخستین نمایشگاه اسناد قاجار واقع در سالن عاشورای کاخ گلستان، بدون اشاره مستقیم به هیچ دستگاه یا نهادی از وجود «برخی افراد» سخن گفته که به گفته وی «میراث فرهنگی کشور را به‌بهانه دریافت پول و رقم‌های ناچیز می‌فروشند».
اگرچه معلوم نیست اشاره رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آنجا که گفته است «متأسفانه افرادی به‌خود اجازه می‌دهند که برای سودآوری اقتصادی، یک بنای تاریخی واقع در قلب پایتخت، تهران قدیم و کانون سیاسی ایران در 2قرن اخیر را خراب کنند و از سوی دیگر متأسفانه دستگاه‌های مدعی فرهنگ و میراث فرهنگی بر این موضوع صحه می‌گذارند» به‌کدام دستگاه، نهاد یا فرد بازمی‌گردد ولی آنجا که گفته است «باید شرایط را طوری فراهم کنیم که کسی جرات نکند یک بنای تاریخی را خراب کند و به جای آن پاساژی 7طبقه مخصوص فروش لوازم آرایشی و صوتی تصویری یا پله‌برقی بسازد» اشاره به یک پاساژ 7 طبقه در بازار تهران است که مجوز ساخت آن به‌گفته مسئولان شهری پیش از مدیریت شهردار فعلی تهران صادر شده است.
مجوز ساخت این پاساژ
7 طبقه که رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به آن اشاره کرده است،سال‌هاپیش توسط شهردار وقت صادر شده و اکنون سال‌هاست که این بنا روی حمام تاریخی «سید‌محسن» در بازار تهران در دست ساخت است.
ساخت و ساز با مجوز میراث
بازار تهران به ثبت ملی رسیده است و آنطور که خوشنویس، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در آن بازدید به خبرنگارها گفت، وقتی یک اثر به ثبت ملی می‌رسد تمام ساخت و سازها و دخل و تصرف‌ها و کاربری‌های داخل آن مشمول یک قانون ویژه است.
مسئولان میراث فرهنگی تهران اصرار دارند که شهرداری به‌رغم همه فعالیت‌هایی که به‌منظور احیای بازار تهران انجام داده است به‌نظر کارشناسان میراث توجه نمی‌کند و این درحالی است که مسئولان شهرداری در بافت تاریخی تهران که بازار تهران نیز در محدوده این بافت قرار دارد اعلام کرده‌اند که تمامی ساخت‌وسازها در بازار تهران با مجوز سازمان میراث فرهنگی انجام شده و اگر تخلفی شده است باید مسئولان این سازمان پاسخ بدهند که چرا اجازه ساخت‌وساز غیرقانونی را امضا کرده‌اند.اعتراض مسئولان میراث فرهنگی تهران البته به اجرای برخی طرح‌ها از سوی شهرداری منطقه 12 در بازار تهران باز می‌گردد. ایراد مسئولان میراث فرهنگی به رواق‌سازی‌‌ها و برخی اقدامات مرمتی در بازار تهران است.
این اعتراض‌ها در حالی صورت می‌گیرد که حتی خوشنویس نیز تأکید دارد که بدون اجازه سازمان میراث فرهنگی هیچ طرحی در بافت تاریخی بازار تهران قابل اجرا نیست.
دیوارهای چوبی
صاحب یکی از مغازه‌های داخل سرای حاجب‌الدوله که می‌گوید قدمت تاریخی مغازه‌اش به دوران ناصرالین‌شاه بازمی‌گردد برای نوسازی مغازه خود از چوب استفاده کرده است.
او می‌گوید: شهرداری و میراث فرهنگی هیچ‌کدام اجازه تخریب دیوارهای قدیمی مغازه را نمی‌دهند؛ «دیوار مغازه ما ریخته بود و باید چاره‌ای اندیشیده می‌شد. از شهرداری و از میراث برای بازدید آمدند و تصمیم گرفته شد دیوارها را با چوب ام‌دی‌اف بپوشانیم».به گفته صاحب این مغازه در تمام دنیا بناهای قدیمی را نگهداری می‌کنند و اقدام شهرداری در بیرون از محوطه بازار برای ساخت سردرهای سنتی نیز برای توریست‌هایی که به بازار می‌آیند جذاب است.
داستان ادامه دارد
ابراهیم لاریجانی، رئیس سازمان میراث فرهنگی استان تهران، در آن دیدار که خبرنگارها نیز او را همراهی می‌کردند، گفت: «متأسفانه یکی از روش‌هایی که برخی از مالکان در بازار دارند تخریب آثار میراثی با انداختن آب در پی این ساختمان‌هاست».
وی همچنین درخصوص موضوع حمام سید محسن و اتفاقات پس از آن، افزود: «7 سال پیش بود که در همین حمام سید محسن آب انداختند و الان هم کار دیگری دارد می‌شود که مورد تأیید ما نیست».
