امسال، بعد ازگذشت 30سال از آغاز جنگ تحمیلی، این کتابخانه ده سالگی خود را پشت سرمی‌گذارد و همچنان بر اهداف اولیه خود برای برپایی یک مرجع ملی و تأثیرگذار در زمینه اطلاع‌رسانی جنگ و دفاع مقدس و تهیه منابع و مآخذ مربوط به جنگ و جنگ‌ها و ارائه خدمات اطلاع‌رسانی مناسب در این موضوع تاریخی راسخ‌تر از پیش ایستاده است.
تمرکز اصلی این کتابخانه بر گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مرتبط با «جنگ ایران و عراق» است. طبیعتاً در راستای تحقق چنین اهدافی به قصد مطابقه و مطالعه تا حدی پا را از این مرز فراتر گذاشته و به سایر جنگ‌های تأثیرگذار در منطقه یا جهان نیز پرداخته است. به این ترتیب منابع مرتبط با جنگ جهانی اول و دوم، تعارضات افغانستان، لبنان، فلسطین و درگیری‌های منطقه خلیج‌فارس و کشور عراق نیز بخشی از منابع این کتابخانه را به‌خود اختصاص می‌دهد. اکنون منابع فارسی جنگ ایران و عراق در این کتابخانه از 8000عنوان فراتر رفته و کل منابع آن حدود 9500 عنوان است.
اصلی‌ترین روش کتابخانه در تهیه منابع، خرید است اما از طریق مبادلات بین کتابخانه‌ای و اهدای اشخاص یا سازمان‌ها نیز منابعی وارد مجموعه می‌شود. این منابع بدون نگاه جانبدارانه در گزینش و گردآوری، جمع‌آوری می‌شوند و کتابخانه همچنان بر رسالت بنیادی و ملی خود متعهد مانده است. در این کتابخانه هر شکلی از منابع، به‌خصوص منابع مکتوب که مرتبط با جنگ ایران و عراق نشر یافته دارای اهمیت است و برای تهیه و سازماندهی آن تلاش می‌شود.
صرف‌نظر از سایر عوامل پشتیبان در جنگ‌ها، دوطرف اصلی درگیر در جنگ 8ساله، ایران و عراق بودند. طبیعتاً انتظار می‌رود هر دو کشور پس از خاتمه جنگ به ثبت رویدادهای آن دوره بپردازند و زبان غالب در اکثر آثار این حوزه موضوعی زبان فارسی و عربی باشد. شاید از آنجا که عراق بر خلاف ایران هنوز پس از گذشت 3دهه به ثبات سیاسی و اجتماعی لازم نرسیده، پیشینه فرهنگی ایران را ندارد، در این جنگ متجاوز محسوب می‌شود و در حال حاضر، دولت زمان جنگ در آن حاکم نیست، در حد ایران به تولید منابع اطلاعاتی نپرداخته باشد اما در هر صورت در این زمینه فعالیت‌هایی صورت گرفته که نتایج آن در بخش منابع عربی‌زبان ثبت شده است. بخشی از این منابع (حدود 270عنوان، یعنی یک‌سوم منابع شناسایی شده) اینجا گردآوری و موجود است و بخش باقیمانده مکان‌یابی شده و در برنامه گردآوری قرار گرفته است.
به جز زبان فارسی و عربی، در این حوزه موضوعی آثاری در سایر زبان‌ها نیز موجود است که در بخش لاتین کتابخانه به آنها پرداخته می‌شود. این منابع چاپ شده توسط ناشران داخلی یا خارجی- در داخل یا خارج از کشور- به زبان انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی، ترکی، اندونزیایی و حتی روسی و ژاپنی هستند که بخشی از آنها (حدود 300عنوان، یعنی یک‌سوم منابع شناسایی شده) در بخش لاتین کتابخانه موجود و بخش باقیمانده نیز همانند آثار عربی، مکان‌یابی شده و در دست تهیه است.
به همین منظور کتابخانه با هر بنیاد، سازمان، دانشگاه، و یا شخصی که منابعی را در اختیار دارد تعامل برقرار کرده و هزینه تأمین منابع مورد نیاز را به هر میزان معقول می‌پردازد. تا آنجا که در یک سال اخیر برای تهیه منابع فارسی چاپ شده توسط ناشران خارجی و یا منابعی که به سایر زبان‌ها در ملل دیگر به چاپ رسیده است ارتباطاتی با مراکز دانشگاهی خارج از کشور برقرار کرده است. علاوه بر این، شناسایی و برقراری تعاملات علمی و فرهنگی با مراکز ملی یا بین‌المللی که در آنها مطالعات شرق‌شناسی و یا مطالعاتی پیرامون موضوعات وابسته با جنگ صورت می‌پذیرد در برنامه کار کتابخانه قرار گرفته است.
امانت بیرونی میراث مکتوب جنگ
این کتابخانه ناخواسته و تعریف‌نشده، به سبب فعالیت‌های انجام گرفته در آن، خود را در موقعیت یک کتابخانه ملی مرجع و تولیدگر اطلاعات در حوزه تخصصی جنگ ایران و عراق و دفاع مقدس قرار داده است و با این چشم‌انداز تمام فعالیت‌های خود را پیش می‌برد. در اینجا، به‌سبب اصرار در تهیه تمام و کمال منابع موجود، هزینه مدارک قدیمی و تاریخ‌گذشته چندین برابر قیمت امروز آثار تمام می‌شود اما از آنجا که چنین منابعی، با این جامعیت، در سایر کتابخانه‌های هم‌رده موجود نیست برای سهولت امر مطالعه و پژوهش، ناچار از امانت بیرونی است اما در این امانت و بازپس‌گیری آثار سختگیری‌های خاص خود را دارد.
برعکس سختگیری‌های در عودت منابع، عضویت در اینجا آسان تعریف شده است و مشروط به شرایط و سوابق خاص تحصیلی یا تجربی نیست. با تکمیل فرم عضویت، پرداخت هزینه‌ای از پیش تعیین شده و پذیرش مقررات امانت منابع، عضویت به سهولت صورت می‌پذیرد. اعضا در بدو عضویت به‌مدت 2سال به‌عنوان عضو موقت بوده و پس از گذشت 2 سال، درصورت تعامل مناسب با کتابخانه، عضویت آنها از حالت موقت خارج شده و به عضویت دائم تبدیل می‌شود.
در این کتابخانه بخش مرجع و بخش نشریات جاری کتابخانه به‌صورت باز و سایر مخازن به‌صورت بسته اداره می‌شود و برای استفاده از آنها، میز امانت، واسط مراجعه‌کننده و مخزن خواهد بود. از میان تمامی منابع مخازن اصلی کتابخانه، کتاب‌های لاتین، عربی، نشریات، آثار سمعی و بصری، کتاب‌های مرجع و منابع هنری و نفیس به خارج از کتابخانه امانت داده نمی‌شود. دلیل عدم‌امکان امانت بیرونی برای بعضی از منابع، سختی مراحل طی شده برای دسترسی و هزینه صرف شده برای تهیه و گردآوری آنها یا عدم‌امکان جایگزینی پس از مفقودی است.
حتی می‌توان ادعا کرد برخی از آثار این بستر موضوعی هرچند که در تعریف و قالب از پیش تعیین شده «سند» نمی‌گنجند ولی ارزشی نزدیک به ارزش اسناد آرشیوی دارند و مدیریت چنین منابعی، سیاست خاصی در نگهداری و امانت را می‌طلبد. با این وجود تمام تلاش کتابخانه آن است که مبادا اطلاعات مورد نیاز مراجعه‌کننده در نقطه‌ای ناشناس یا دور از دسترس او قرار بگیرد. این رویکرد نیز خود منجر به خلق شکل خاصی از فرایند سازماندهی در این کتابخانه شده است. با این‌همه کتابخانه، اکنون 640 عضو دارد که از میان آنها امسال حدود 200نفر، عضو فعال محسوب می‌شوند و تا‌کنون بیش از 32هزار جلد کتاب به امانت بیرونی و داخلی رفته است.
تولید اطلاعات در بخش خدمات فنی
درخصوص شیوه سازماندهی و ایجاد قابلیت بازیابی اطلاعات، معمول آن است که در کتابخانه‌های تخصصی از رده‌بندی کنگره استفاده شود اما در کتابخانه تخصصی جنگ، برنامه‌ای پژوهشی‌ای وجود دارد مبنی بر رسیدن به یک نوع رده‌بندی خاص جنگ که تأکید اصلی آن بر تاریخ کشور ایران بوده و به‌گونه‌ای است که برای تمامی جنگ‌های طول تاریخ بشر و در هر کجای دنیا شماره‌ای اختصاص یافته و موضوعات مربوط به هریک از این جنگ‌ها به‌صورت جزیی و خاص در کنار هم قرار می‌گیرند.
این سیستم رده‌بندی کاملاً کاربردی بوده و با حفظ انعطاف‌پذیری و قابلیت گسترش، پشتوانه انتشاراتی نیز دارد؛یعنی هر آنجا که منشورات بیشتر بوده رده مربوطه گسترش بیشتری پیدا کرده و منابع بیشتری را در خود گنجانده است. این رده‌بندی از سیستم شماره‌گذاری مختص به‌خود بهره می‌گیرد و همچنان در حال تکمیل است. اکنون به مدد این نگاه پژوهشی کتابخانه، بسیاری از آثار جنگ به‌خصوص آثار جنگ ایران و عراق و دفاع مقدس، نوع‌شناسی شده است درحالی‌که هنوز پژوهش‌های خارج از کتابخانه در این زمینه تلاشی از خود نشان نداده است.
نکته قابل توجه درخصوص نحوه سازماندهی منابع اطلاعاتی در کتابخانه تخصصی جنگ آن است که کوچک‌ترین اجزای اطلاعاتی منابع، با ارزش تلقی شده و برای استخراج و ایجاد قابلیت بازیابی هر یک از این اجزا برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است. مثلاً در همه جای دنیا معمول آن است که کتاب را فهرست‌نویسی و رده‌بندی کرده و مقالات یا اسناد آرشیوی را نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی کنند اما اینجا حتی کتاب نیز برای یافتن کوچک‌ترین عناصر اطلاعاتی کتابشناختی و محتوایی یا موضوعی، توسط تیم آموزش‌دیده و متخصصان، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی می‌شود.
کتابخانه تا شکل‌گیری یک الگو
برونداد فعالیت‌های کتابخانه‌ای و آماده‌سازی بسته‌های اطلاعاتی در فرایندی به نام مرجع به محک آزمایش گذاشته شده و سطوح مختلف سازماندهی در این فرایند نمود می‌یابد. اساسی‌ترین خدمات مرجعی که در کتابخانه تخصصی جنگ ارائه می‌شود آماده‌سازی ویژه اطلاعات برای انواع فعالیت‌های فرهنگی، مطالعاتی، پژوهشی، مراسم گوناگون و همچنین انجام مشاوره‌های تخصصی به شکل حضوری، تلفنی، اینترنتی و استفاده از قابلیت‌های وب در ارسال بسته‌های اطلاعاتی آماده شده است.
گفتنی است در ارائه مشاوره‌های تخصصی، عضویت یا عدم‌عضویت تأثیرگذار نخواهد بود و همه مراجعان می‌توانند به تناسب نیاز خود به سهولت از تخصص و تجربه مدیریت کتابخانه و کتابداران متخصص آن بهره‌مند شوند.اکنون بزرگ‌ترین مشکل این کتابخانه نبود ظرفیت مناسب در نرم‌افزارهای رایج کتابخانه‌ای در برآوردن خواسته‌های ویژه آن است ، بدین سبب از سال‌های میانی عمر سپری‌شده، کتابخانه ناچار شده این نرم‌افزارهای رایج را کنار بگذارد و خود برای چنین نرم‌افزاری اقدام کند. در این مدت، گرچه به کرات از افراد مختلف در حوزه تخصصی برنامه‌نویسی نرم‌افزاری بهره‌مند بوده اما به نتیجه مناسب نرسیده است و امید است که در آینده نزدیک این مهم‌ترین مسئله کتابخانه نیز رفع و رجوع شود و محمل مناسبی برای عرضه ماحصل چنین تلاش‌هایی ایجاد شود.
