ضریب نفوذ اینترنت در ایران حدود 10 درصد است. این را آمار وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات اعلام کرده. این یعنی تقریبا 7 میلیون نفر از جمعیت 70 میلیونی کشور به اینترنت دسترسی دارند.
حالا فکر می‌کنید از یک میلیون و 300 هزار داوطلبی که به پیش‌بینی رئیس سازمان سنجش در کنکور سراسری سال بعد شرکت می‌کنند، چند نفر جزو این 7میلیون هستند؟ اگر می‌پرسید «چطور؟» پس هنوز خیلی توی باغ نیستید. جوابش خیلی ساده است. چون ثبت‌نام کنکور سراسری سال بعد، علاوه بر روش کامپیوتری یا همان سنتی سابق به صورت اینترنتی هم انجام می‌شود.
بیست و هفتم آبان، دکتر توکلی معاون سازمان سنجش اعلام کرد: «ثبت‌نام در کنکور سراسری سال 86 به دو روش اینترنتی و کامپیوتری انجام می‌شود و به این منظور در هر واحد پستی دو باجة ثبت‌نام ایجاد شده است.»
اول یک نکته را روشن کنیم. منظور از ثبت‌نام کامپیوتری همان روشی است که تا پارسال برای ثبت‌نام در کنکور استفاده می‌شد. داوطلب به پست می‌رفت، دفترچه و فرم ثبت‌نام می‌گرفت، بعد از پر کردن فرم و الصاق عکس دوباره به پست می‌آمد و مدارکش را برای سازمان سنجش می‌فرستاد تا کارتش صادر شود.
دکتر توکلی در حالی این خبر را اعلام می‌کرد که یک هفته از آغاز ثبت‌نام کنکور ارشد می‌گذشت. در این دورة ارشد، ثبت‌نام برای اولین بار فقط به صورت اینترنتی انجام می‌شد و داوطلبان نمی‌توانستند از سیستم دستی سنتی سابق استفاده کنند. گرچه پیش از این به مدت چهار سال، ثبت‌نام در این کنکور به هر دو شکل دستی و اینترنتی امکان داشت.
اما مراحل ثبت‌نام اینترنتی چه بود؟ داوطلب از باجة پست، دفترچه و یک کارت اعتباری می‌خرید که شمارة کاربری و رمز عبور داشت.
بعد با مراجعه به سایت سازمان سنجش، قسمت ثبت‌نام و دادن شناسه و رمز عبور، اطلاعات فردی، عکس اسکن شده و رشتة انتخابی خود را وارد سایت و در ازای آن شمارة پرونده و کد رهگیری دریافت می‌کرد که به واسطة آن‌ها می‌توانست هر وقت که خواست، اطلاعات ثبت‌نامی خود را مشاهده کند.
برای ثبت‌نام اینترنتی کنکور ارشد، دانشگاه‌های سراسر کشور به همراه 12 فرهنگسرا در تهران با سازمان سنجش همکاری کردند. در روستاها نیز داوطلبان می‌توانستند از دفاتر ICT استفاده کنند. کافی‌نت‌ها هم که در شهرستان‌ها در خدمتگزاری حاضر بود.
ظاهرا مشکل بزرگی دیده نمی‌شد. البته طبق معمول این وسط مؤسسه‌های ناقلا و سودجویی هم پیدا شدند که با اخذ هزینه‌های زیاد مثلا سه چهار هزار تومانی، اقدام به ثبت‌نام اینترنتی داوطلبین می‌کردند. در حالی که فرهنگسراها برای این کار حداکثر 700 تومان می‌گرفتند. سازمان سنجش در چند نوبت نسبت به فعالیت این مؤسسات هشدار داد و با دو سه‌تایشان هم برخورد قانونی کرد.
مثل هر کار نو و تازة دیگر، این اقدام هم خالی از اشکال نبود. نداشتن اطلاعات کافی از مراحل ثبت‌نام، ورود اشتباه اطلاعات، سردرگمی موقع پر کردن فرم و سرعت پایین و گاه قطع اینترنت به هر حال مشکلاتی را برای داوطلبان به‌وجود می‌آورد.
بعضی اوقات هم سیستم به اصطلاح «هنگ» می‌کرد و با وجود کامل بودن همة مراحل، از شمارة پرونده و کد رهگیری خبری نبود و داوطلب در تلاش بعدی‌اش با عبارت «کارت سوخته» مواجه می‌شد.
از طرفی سازمان سنجش برای توزیع عادلانة زمان بین داوطلبین، حداکثر نیم ساعت را برای پر کردن هر فرم ثبت‌نام در نظر گرفته بود که این مسأله به دلیل سرعت پایین اینترنت در بعضی جاها امکان نداشت. (این زمان بعدا به 40 دقیقه افزایش یافت.) علاوه بر این، اهالی روستاهایی که در ده‌شان دفتر ICT نداشتند، برای ثبت‌نام باید به روستاهای همسایه می‌رفتند که به هر حال کار ساده و آسانی نبود.
البته سازمان سنجش هم این وسط بیکار ننشست. اول از همة پهنای باند یک مگابایتی سایت خود را برای ثبت‌نام ده برابر کرد. خود برنامة ثبت‌نام هم تا حد امکان User friendly (به قول پاسداران زبان فارسی «کاربردوست») طراحی شده بود و یک help قوی هم داشت.
تازه، داوطلب بعد از ثبت هر مرحله از اطلاعات، آن‌ها را به طور کامل می‌دید و امکان تایید یا اصلاح‌شان را داشت. در عین حال از روز دوم به بعد، در سایت ثبت‌نام قسمت «ارتباط با بخش فنی» اضافه شد که به سؤالات ثبت‌نامی داوطلبین ظرف 48 ساعت پاسخ می‌داد. ضمن این که شماره تلفنی هم به همین منظور در نظر گرفته شد.
مجموعة این عوامل باعث شد که مسؤولان سازمان سنجش از طرح ثبت‌نام اینترنتی کارشناسی ارشد رضایت کامل داشته باشند. دکتر پورعباس رئیس سازمان سنجش گفت: «به جز مکاتبات صورت گرفته در مورد مسائل فنی و نحوة ارسال عکس، تا امروز کسی خواهان بازگشت ثبت‌نام به حالت دستی و سنتی نبوده است.» از طرفی در حالی که مسؤولان سازمان سنجش ثبت‌نام 470 هزار نفر را در آزمون ارشد حدس می‌زدند، 540 هزار نفر در این آزمون ثبت‌نام کردند که این خود نشان از موفقیت طرح ثبت‌نام اینترنتی داشت.
اما آیا اجرای این طرح برای کنکور سراسری هم با چنین استقبالی همراه می‌شد؟ معاون تحقیقات و ارزشیابی سازمان سنجش که با پیش کشیدن آمار شش میلیونی مراجعه به اینترنت برای دریافت کارنامة کنکور به این مسأله امیدوار بود. اما خب، قرار نیست پیش‌بینی‌ها همیشه درست از آب دربیایند.
کافی است به یک نکتة ساده توجه کنیم: این که یک داوطلب کنکور ارشد، لااقل 4 سالی را در دانشگاه گذرانده و قطعا آشنایی‌اش با کامپیوتر و اینترنت به مراتب بیشتر از دانش‌آموز هجده نوزده سالهای است که نهایت استفاده‌اش از اینترنت به چت و چک‌میل محدود می‌شود.
اینترنت کنیم که چی بشه؟
یک لحظه صبر کنید. اصلا بگذارید ببینیم این ثبت‌نام اینترنتی چه فواید و منافعی دارد که سنجشی‌ها این‌قدر دنبال عَلَم کردنش هستند؟
دکتر پورعباس می‌گوید: «در ثبت‌نام دستی، زمان کوتاهی برای آماده کردن فایل ثبت‌نام وجود داشت که خطاها را زیاد می کرد. ما مجبور به استخدام کارمندان ساعتی بودیم که چندان مطمئن نبودند و ممکن بود از اطلاعات افراد سوءاستفاده کنند. به همین خاطر به سمت اینترنتی کردن ثبت‌نام پیش رفته‌ایم.»
رئیس مرکز مطالعات و ارزشیابی سنجش مزایای ثبت‌نام اینترنتی را از سه جنبة ملی، از دید کاربر و از دید سازمان سنجش بررسی می‌کند.
دکتر پرند معتقد است با انجام ثبت‌نام اینترنتی، خدمات در زمان کوتاه و با کیفیت بالا ارائه می‌شوند، فرهنگ IT و دولت الکترونیک گسترش پیدا می‌کند و مصرف کاغذ و تعداد حمل و نقل بین شهری و مصرف سوخت و ترافیک و آلودگی هوا هم کاهش می‌یابد.
تازه این‌ها فقط مزایای ملی ثبت‌نام اینترنتی است. کاربر هم با بهره‌مند شدن از امکان دیدن اطلاعات و اصلاح ایرادات و حذف هزینة چاپ عکس و معطل نشدن در صف‌های طولانی پستی، حالش را می‌برد.
این روش برای خود سازمان هم منافعی دارد. هم کاهش بوروکراسی اداری‌اش کمتر می‌شود هم خیلی سریع‌تر به اطلاعات داوطلبان دسترسی پیدا می‌کند.
اینترنتی شدن فعالیت‌های سازمان سنجش آن‌قدر اهمیت پیدا کرده که رئیس‌اش از اینترنتی شدن انتخاب رشتة داوطلبان برای کاهش اشتباهات‌شان در آینده خبر می‌دهد.
دکتر پورعباس معتقد است امنیت ثبت‌نام و اطلاعات داوطلبان با گسترش روش اینترنتی به صورت کامل تضمین می‌شود و تا دو سه سال آینده، دیگر کسی خواهان بازگشت به روش دستی نخواهد بود.
گرچه دکتر محمدی‌اقدم معاون تحقیقات سازمان با کمی احتیاط، ضمن نسبی خواندن امنیت ثبت‌نام اینترنتی می‌گوید: «نمی‌شود مسأله را به صورت صددرصد تضمین کرد؛ چرا که حتی سایت سازمان‌های بزرگی مثل ناسا هم گاهی اوقات هک می‌شود.»
اما در عوض به رفع نواقص کارت‌های ورود به جلسة آزمون سراسری و تسهیل در روند ثبت‌نام با این روش اشاره می‌کند و این مسائل را نهایتا در کاهش استرس داوطلبان مؤثر می‌داند.
اینترنت بخر، جایزه ببر
سازمان سنجش برای کسانی که با وجود همة این مزایا هنوز در انتخاب ثبت‌نام اینترنتی مردد هستند، امتیازات دیگری را هم در نظر گرفته است.
برخلاف ثبت‌نام‌کنندگان سیستم سنتی که اطلاعاتشان بعد از دو ماه روی سایت سازمان سنجش قرار می‌گیرد، ثبت‌نام‌کنندگان اینترنتی به محض وارد کردن اطلاعات خود می‌توانند آن را در این سایت مشاهده کنند.
ضمن این که در این فرصت دو ماهه تا ثبت‌نام نهایی، امکان ویرایش اطلاعات مربوط به خود را نیز دارند. این داوطلبان دو هفته قبل از برگزاری آزمون از محل توزیع کارت و حوزة امتحانی‌شان مطلع می‌شوند و کارتشان هم زودتر آماده شده و در اختیارشان قرار می‌گیرد. از همه مهم‌تر می‌توانند پاسخ‌نامة خود را هم بعد از امتحان مشاهده کنند و البته با اعتراض‌های الکی و بیخودی وقت سازمان سنجش را نگیرند!
جدای از این‌ها، ثبت‌نام‌کنندگان سنتی برای پست مدارک خود به سازمان سنجش باید 900 تومان بپردازند. در حالی که هزینة ثبت اینترنتی اطلاعات برای کسانی که از طریق فرهنگسراها یا دانشگاه پیام‌نور اقدام می‌کنند، کمتر از این مقدار است.
ضمن این که در ثبت‌نام کامپیوتری (پستی) برای انتخاب دانشگاه‌های پیام‌نور، غیرانتفاعی و شبانه هر کدام مبلغ 950 تومان (مجموعا 2850 تومان) از داوطلب دریافت می‌شود. در حالی که این مبلغ برای ثبت‌نام‌کنندگان اینترنتی برای کل سه علاقه‌مندی 1700 تومان است.
هنوز قانع نشده‌ا‌ید؟ ای بابا. پس این را هم داشته باشید: سازمان سنجش از بین کسانی که به صورت اینترنتی در کنکور سراسری امسال ثبت‌نام کرده باشند، به 600 نفر با قرعه‌کشی جایزه می‌دهد: 15 کامپیوتر، 15 پرینتر، 20 اسکنر، 20 ماشین‌حساب پیشرفته و 250 گنجینة سؤالات آزمون سراسری سازمان سنجش. به 250 نفر باقی‌مانده هم امکان استفاده از کتاب‌های منتشرة سازمان داده می‌شود. بس نیست؟
اگه بچه من کارت نگیره، کی جوابشو می‌ده؟
نه. مثل این که بس نیست. این را صبح روز سوم ثبت‌نام وقتی در یک واحد پستی حاضر می‌شوم، می‌فهمم. از هر هفت هشت نفر مراجعی که برای ثبت‌نام در کنکور می‌آمدند، در خوش‌بینانه‌ترین حالت، حداکثر یکی دو تاشان قصد ثبت‌نام اینترنتی داشتند و باقی همان روش سنتی و قدیمی ثبت‌نام را ترجیح می‌دادند.
از مسؤول باجه در مورد تعداد فروش کارت‌های اعتباری ثبت‌نام اینترنتی و فرم‌های ثبت‌نام سنتی می‌پرسم.«مردم اینترنت نمی‌دانند چیه. بیشتر برای خرید همان دفترچه‌های قدیمی می‌آیند. توی این دو سه روز نزدیک چهار هزار تا دفترچة پستی فروخته‌ایم. اما شاید ششصد نفر هم کارت اعتباری اینترنتی نخریده باشند.»
از اغلب مراجعین که می‌پرسی: «چرا از ثبت‌نام اینترنتی استفاده نمی‌کنید؟» با قیافة هاج و واج نگاهت می‌کنند که «این که گفتی یعنی چه؟» خیلی‌ها می گویند: «اصلا این دو تا با هم چه فرقی می‌کند؟» وقتی برای مادری که آمده کار ثبت‌نام دخترش را انجام دهد، توضیح می‌دهم که این روش، هم سریع‌تر است هم راحت‌تر هم با کیفیت‌تر، می‌گوید: «ولش کن آقا. من اصلا بلد نیستم این دگمة کامپیوتر رو فشار بدم.»
وضع بچه‌ها هم خیلی بهتر از بزرگترها نیست. «می‌گن اینترنتی، اعتباری به‌اش نیست. به درد نمی‌خوره. معلوم نیست ثبت‌نام می‌شی، نمی‌شی. پستی بهتره. مسؤولیت بعدشم قبول می‌کنه. اگه اتفاقی بیفته می‌‌دونی باید یقة کی‌رو بگیری. اما این چی؟» می‌پرسم دوستانت چطور؟ «اونا هم همین سیستم قبلی ثبت‌نام می‌کنن.»
یکی دیگر هم می‌گوید: «خونه، کامپیوتر ندارم. باید برم کافی‌نت. حسش نیست. تازه سرعتشم پایینه، اعصابت خرد می‌شه.» ولی آخر برای فرستادن مدارک دوباره باید بیایی پست؟ «تریپی نیست. پست‌خونه تو مسیرمه.»
مادری دیگر با حرارت از سرنوشت دخترش صحبت می‌کند: «اصلا به این ثبت‌نام اینترنتی مطمئن نیستیم. اگه این طوری ثبت‌نام کنیم تا شب امتحان هم هی دل‌دل می‌زنیم واسة دخترم کارت صادر می‌شه یا نه. تازه کلی هم به‌اش استرس می‌ده. دخترم 12 سال زحمت کشیده. شوخی که نیست. چرا خودمونو به شک بندازیم؟ پستی‌ها بهتره. هم امتحان پس داده . هم جلو چشمته.
هم این که می‌تونی ازش کپی بگیری و اگه مشکلی پیش اومد پی‌گیری کنی.»این مادر ادامه می‌دهد: «البته منم شنیدم که سریع‌تره. اما می‌ترسم. باز اگه چند تا از دوست و آشناها ثبت‌نام کرده بودند و راضی بودند، می‌شد کاری کرد. بذار امسال بگذره ببینیم اینا که اینترنتی ثبت‌نام کردن، چی می‌گن؛ حالا تا سالهای بعد.»
یکی دیگر از بچه‌ها که با دوستش آمده، برای خودش دفترچه و فرم نمی‌خرد. «بابام می‌گفت بهتره اینترنتی ثبت‌نام کنیم. اما هنوز مطمئن نبود. قرار شد یه کمی تحقیق کنیم ببینیم کدوم بهتره. چون دقیق نمی‌دونیم اینترنتی چطوریه.» دلم می‌خواهد با یک نفر که اینترنتی هم ثبت‌نام کرده، گفت‌وگو کنم که گزارشم جامع‌الاطراف شود... بخت بد هیچ‌کس نمی‌آید! اما نه، بالاخره یکی پیدایش شد.
«برای ثبت‌نام برادرم آمدم. خودم همین دو هفته پیش، اینترنتی واسة ارشد ثبت‌نام کردم. خیلی سریع و راحت. مشکل خاصی هم نداشتم. یه کم صفحه‌های اولش کند بود و اذیت کرد، اما بعدش درست شد.»آیا شما دوست عزیز استرس و دغدغة صادر نشدن کارت، از بین رفتن اطلاعات یا هر تریدی دیگری ندارید؟ «نه. چرا داشته باشم؟ خودم می‌بینم که همه چی داره ثبت می‌شه. تازه این کد رهگیری که آخرش به‌ات می‌دن، خودش سنده واسة بازیابی اطلاعات.»کجا ثبت‌نام می‌کنید؟ منزل؟ دانشگاه؟ فرهنگسرا؟ یا کافی‌نت؟ «من از همون خونه وصل می‌شم. سرعتش خوبه. مشکلی نیست.»
سرنوشت ثبت‌نام در هفتة آخر
حالا یک هفته‌ای بیشتر به پایان مهلت ثبت‌نام در کنکور کارشناسی نمانده. دکتر توکلی معاون سازمان سنجش به ما گفته که سال دیگر روش سنتی به طور کامل حذف می‌شود. به نظر شما گزارش‌های رسیده در مورد میزان استقبال داوطلبین از ثبت‌نام اینترنتی در پایان مهلت ثبت‌نام کنکور سراسری، تغییری در این تصمیم ایجاد نخواهد کرد؟ تا هفتم دی‌ماه و روزهای بعد از آن صبر کنید؛ جوابش معلوم خواهد شد.
روش سنتی؛ حذف!
دیده‌‌‌ها و شنیده‌های ما حاکی از این بود که خیلی از داوطلبان از وجود روش ثبت‌نام اینترنتی به کل بی‌اطلاع هستند یا تقریبا چیزی از چند و چونش نمی‌دانند یا چندان جدی‌اش نگرفته‌اند. این یعنی ضعف در اطلاع‌رسانی. خیلی هم بیراه نیست. چون خبر اینترنتی شدن ثبت‌نام، 20 روز قبل از شروع آن اعلام شد.
رفتیم سراغ دکتر حسین توکلی، معاون سازمان سنجش. جالب این که اطلاعاتی که ما از ثبت‌نام اینترنتی داشتیم با آمار آقای دکتر فرق می‌کرد و شنیده‌های ایشان گواه استقبال خوب مردم از این روش بود. البته دکتر توکلی احتمال می‌داد باجه‌هایی که از آن‌ها گزارش دریافت کرده‌اند با واحدهایی که ما به‌شان سر زده‌ایم، یکی نباشد.
اما آقای دکتر، چرا اطلاع‌رسانی در این مورد را زودتر شروع نکردید؟ مثلا از تابستان؟
«ببینید اطلاع‌رسانی برای کنکور، زمان خاصی دارد. ما هم در همان زمان این کار را با مصاحبه‌هایی که صورت گرفت و همین‌طور اطلاعیه‌هایی که در شماره‌های ششم و سیزدهم آذر پیک سنجش چاپ شد انجام دادیم.»
اقدام تازه‌ای هم برای تسهیل ثبت‌نا‑م اینترنتی کرده‌اید؟
«بله. با توجه به بخش‌نامة وزارت آموزش و پرورش و همکاری پست، مدیران مراکز پیش‌دانشگاهی می‌توانند با جمع‌آوری اطلاعات دانش‌آموزان مدرسة خود و مراجعه به واحد پستی منطقه، برای ثبت‌نام اینترنتی آن‌ها اقدام کنند. بعد از آزمون سراسری، اطلاعاتی نظیر نمرات علمی و رتبة دانش‌آموزان در کنکور، فهرست مجازها به انتخاب رشته، اسامی قبول‌شدگان به همراه کد رشته محل قبولی و... در اختیار این مدیران قرار می‌گیرد تا بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.» ظاهرا انجام این طرح در برخی مدارس غیرانتفاعی تهران آغاز شده‌است.
یک راه تشویق داوطلبین برای ثبت‌نام، اینترنتی کم کردن هزینة آن در قیاس با روش سنتی بود. به‌خصوص که چون در روش اینترنتی از حجم بوروکراسی و تشریفات اداری کاسته می‌شود، هزینه هم خود به خود کمتر خواهد بود. در حالی که تفاوت مبلغ ثبت‌نام برای این دو روش در حال حاضر اصلا محسوس نیست. در مورد کنکور ارشد هم که ثبت‌نام فقط اینترنتی بود، مبلغ ثبت‌نام تفاوتی با سال گذشته نمی‌کرد؛ در حالی که هزینه‌های برگزاری آزمون، قطعا کمتر شده بود.
«ببینید ما برای کسانی که علاقه‌مند به انتخاب دانشگاه‌های پیام‌نور، شبانه و غیرانتفاعی هستند، در دو روش اینترنتی و سنتی تفاوت هزینه‌ای بیش از هزار تومان قائل شدیم. در عین حال هزینة ارسال مدارک به سازمان سنجش هم حدود پانصد تومان بیش از هزینة ثبت‌نام اینترنتی در فرهنگسراهاست. اما در مورد مبلغی که در ابتدای برای ثبت‌نام از داوطلبین دریافت می‌شود، این رقم مصوبة دولت است و اگر هم نیاز به تغییری در آن باشد، خود دولت باید تصویب کند.»
از معاون سامان سنجش در مورد نگرانی داوطلبین از صادر نشدن کارت یا از بین رفتن اطلاعات می‌پرسیم. «جای هیچ گونه نگرانی نیست. کاربرانی که از روش اینترنتی استفاده می‌کنند، هم از وضعیت ثبت‌نامی خود مطلع می‌شوند هم با آن کد رهیگیری در واقع مدرکی برای کنترل ثبت‌نام دریافت می‌کنند. اطلاعات ثبت‌نام به راحتی و همشه برایشان در دسترس و قابل بررسی کردن است. از امنیت این روش مطمئن باشید.»
و سؤال آخر... آیا قرار است ثبت‌نام اینترنتی آزمون سراسری هم مثل کنکور ارشد در آینده اجباری شود؟
«تصمیم ما این است که امسال این طرح را به صورت آزمایشی اجرا کنیم و از سال بعد، با حذف کامل روش سنتی فقط به صورت اینترنتی از داوطلبین ثبت‌نام به عمل آوریم.»
