مفهوم فضا مؤلفه‌های سنتی خود را از دست داده است

دکتر مسعود کوثری ، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران و عضو انجمن علمی مطالعات فضای مجازی گفت: مؤلفه هایی که فضای مجازی را با آن می سنجیم، در بستر اینترنت ، به شکل دیگری وجود دارد.  در این فضا ، مکان وجود دارد ولی این مکان و مفهوم آن با آنچه در دنیای واقعی تصور می شود متفاوت است.

 کوثری ادامه داد: در اینترنت مکانی وجود دارد که به اصطلاح فاقد طول و عرض و ارتفاع است ولی با این همه احساس مکانی خاص را به فرد القا می کند و فرد کاربر این احساس را دارد که با یک مکانیت ثانویه مواجه است و اینجاست که احساس فضا به کاربر اینترنت دست می دهد . کاربر وقتی که در حال رؤیت تصاویر یا خواندن مطالب و یا چت کردن و کارهایی از این قبیل می باشد احساس می کند در جایی است که طول و عرض و ارتفاع ندارد.

وی در توضیح عنصر زمان به عنوان یکی از وجوه تفاوت بین فضای مجازی با فضای واقعی توضیح داد: در این فضا دقیقاً نمی دانیم در چه زمانی هستیم ولی با این همه باز هم یک زمان بندی ثانویه وجود دارد.

ما تشخیص می دهیم در روز هستیم و یا در شب . زمان ، با آن تعریف خاصی که در دنیای واقعی از آن سراغ داریم وجود ندارد ولی به هر حال ما زمان خاصی را تجربه می کنیم . فضای مجازی از لحاظ زمان بندی و مکان بندی متکی به زمان بندی و مکان بندی واقعی نیست ولی نوعی زمان و مکان تازه را بازتولید می کند.

 وی با اشاره به ضرورت ایجاد سواد مجازی در جامعه گفت: این اتفاق باید درسه سطح اتفاق بیفتد. اول برای کودکانی که در سطح دوران پیش از دبستان هستند. دوم برای کسانی که مسیر آموزش خود را از دبستان طی می کنند و نهایتاً بزرگسالانی که مسیر آموزش خود را طی کرده اند. آموزش این سواد درسن بالا به دلیل قدرت تطابق و قدرت شناخت کمتری که بزرگسالان دارند با مشکلات و موانع بیشتری روبروست ، بنابراین بهتر است ما بر روی سطوح ابتدایی و بالاخص سطح دوم سرمایه گذاری کنیم.

 کوثری با اشاره به این پرسش که جوامع تا چه حد توانسته اند کارهای خودشان را به عرصه فضای مجازی بکشانند  تاکید کرد: بیشتر جوامع در طول این نمودار پیوستی در حال حرکت‌اند . آنچه اهمیت دارد این است که ما نیز علیرغم ارتباطات سنتی مان نیز می توانیم از فضای مجازی برای بهبود فعالیت هایمان استفاده نماییم.

وی تاکید کرد: فضای مجازی و توسعه آن بدون فراهم آوردن زیرساختهای مورد نیاز امکان پذیر نیست هرچند  این نکته نیز نباید فراموش شود که فراهم آوردن زیرساختها تنها شرط لازم برای توسعه و بسط فضای مجازی است و شرط کافی آن است که فعالیتهایمان را به حوزه ارتباطی منتقل کنیم . باید تمامی شرایط اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی را در نظر گرفته و از همه جهات فاکتورها را برای پیشبرد فضای مجازی فراهم نمود.

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به این نکته که نهادهای جهان واقعی با آنچه در فضای مجازی شکل می گیرد مرتبط هستند خاطر نشان کرد: به عنوان مثال می توان نهاد سیاست، نهاد خانواده و نهادهای اجتماعی مهمی چون دین را بر شمرد از طرف دیگر  ضعف و قوت نهادهای اجتماعی  نیز به فضای مجازی راه پیدا می کند و در این مورد نی توان به  رابطه نهاد دین و فضای مجازی پرداخت.

کوثری در باره ضعف و قوت عملکرد نهادهای دینی در فضای واقعی و تاثیر آن بر گرایش جونان در استفاده از فضای مجازی گفت: در این موضوع برای جوانان با دینداری بالای فضای مجازی  نقش فضایی «مکمل» را ایفا می کند که می توانند از آن برای تکمیل آموزش های خود و یا حتی برای تبلیغ ایدئولوژی و آرمان های خود از  استفاده کنند. که  با تشکیل اجتماعات مجازی مختلف  چنین کاری محقق میشود. که به عنوان نمونه اجتماعات برخی از جوانان در شبکه اورکات تشکیل  نشانگر این جریان و نمونه ای از این نقش مکمل است.

وی در ادامه با اشاره به  تفاوت دیگر  استفاده از فضای مجازی برای جوانانی با دینداری کم یا جوانانی که از نوع دینداری متفاوتی بر خوردارند اظهار داشت: برای این دسته از جوانان فضای مجازی ممکن است نه نقش مکمل بلکه نقش «جایگزین/ آلترناتیو» داشته باشد. به بیان دیگر، جوانانی با دینداری کم یا با دینداری متفاوت از این فضا مجازی به عنوان جایگزین فضای واقعی استفاده خواهند کرد. این استفاده آلترناتیو/ جایگزین برای مقاصد متخلفی خواهد بود.

وی تاثیر ضعف وقوت عملکرد نهادهای دینی در گرایش جوانان به فضای مجازی را  در سه بخش  دسته بندی و تصریح کرد: بخشی از گرایش به دلیل ضعف عملکرد نهادهای دینی در فضای واقعی است ،بخشی به دلیل این است که فضای مجازی خودش محلی برای کسب اطلاعات تکمیلی یا جایگزین است.

دکتر کوثری در بیانی دیگر ادامه داد: مساله «جستجوگری» و «اطلاع جویی» در باره باورهای دینی- فرقی نمی کند با رویکرد دین باورانه یا دین ستیزانه باشد-  که اتفاقا از همه اطلاع جویی های informatiom seeking دیگر در انسان قویتر است، سبب می شود که افراد به هر منبع اضافی برای جستجوی اطلاعات در باورهای خود بپردازند.

کوثری بخش آخر این دسته بندی  را به این دلیل که هرانسانی به دنبال «هم مسلکان» خود می‌شود (کبوتر با کبوتر باز با باز)را یکی از راه های رهایی از اضطراب تنها بودن و تنها باور داشتن به یک چیز است عنوان کرد و  گفت :چه نهادهای دینی ضعیف عمل کنند چه قوی، فضای مجازی عرصه ای برای یافتن هم مسلکان و هم باوران برای جوانان خواهد بود. اگر پیوستن به این گروه هم باوران در گذشته در فضای واقعی دشوار بود (برای رفتن یک جوان مسلمان به یک کلیسای مسیحی) صدها دشواری وجود داشت، در فضای مجازی امکان تعامل و عضویت بسیار راحت تر شده است.

کوثری با اشاره به اینکه در فضای مجازی نیز نظیر فضای واقعی صدای – به مفهوم گرامشی آن- گروه های مختلف وجود دارد گفت: در زمینه راه حلی برای چلوگیری از انحراف چوانان با عضویت در این گروهها  مسدود کردن این اجتماعات یا فیلتر کردن راه های دسترسی به این اجتماعات مناسب نیست و از طرف دیگر مشکل در جامعه ما فقط گروه های الحادی یا شیطان پرست در فضای مجازی نیستند بلکه به این بهانه صدای گروه های دیندار که قرائتی متفاوت از اسلام دارند نیز به گوش کسی نمی رسد بنابراین حتی از این نظر هم نابرابری وجود دارد. عدم دسترسی به این اجتماعات اخیر حتی حرص و ولع زیادی را به مراجعه به آنها در فضای مجازی به وجود می آورد.

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران با توجه و تاکید بر حضور دانشگاهای مجازی  اظهار داشت: آموزش بحثی است که ابتدا در خانواده مطرح شده و بیش از همه به وسیله این نهاد و این کانون صورت می گرفته است . با تفکیک نهادها این مهم به مدرسه ها و دانشگاه ها که محیط های علمی شناختنه می شوند محول گشت . در ادامه با ادامه تفکیک و تمایزبخشی ها که صورتی اجتماعی به خود داشتند امر آموزش در فضایی صورت می گیرد که فضایی واقعی نیست . مکانی که ظاهراً در فضای طبیعی وجود ندارد ولی وظایف نهادهای آموزشی را در فضایی مجازی به انجام می رساند.

 وی تصریح کرد: نهادها نمی توانند صرفا مجازی باشند بلکه باید نهادهایی باشند تا یک سری وظایف خاص را در واقع و مجاز دنبال کنند . بنابراین دانش آموختگانی که از دانشگاه های معمولی بیرون می آیند با وجوه بیشتری از دانش آشنایی دارند . آنچه از کنش بین استاد و شاگرد می دانیم شاید نمونه کوچکی از دلیل مدعا باشد، در این شرایط یک سری وظایف را فقط  در خارج و دنیای واقع می توان متوقع بود که همین مورد دانشگاه مجازی را با دانشگاه های معمولی در تقابل قرار می دهد ؛ البته بسیاری از قضایا هنور قابل قضاوت نیستند و باید منتظر گذر زمان بود.