به‌دلیل اینکه یک سری از بیماری‌های نوزادان در 3-2 روز اول تولد آشکار نمی‌شود، ترخیص زودهنگام و عدم‌مراجعه مجدد والدین، تشخیص بموقع این بیماری‌ها را با مشکل مواجه می‌کند.
لذا به‌دلیل اهمیت ویزیت نوزادان در روزهای نخست پس از تولد وزارت بهداشت درصدد اجرای طرح«ویزیت مادر و نوزاد در منزل»جهت کاهش مرگ‌و‌میر مادران و نوزادان است.
دکتر محمداسماعیل مطلق، مدیرکل سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت، خبر از تدوین بسته خدمتی ویزیت نوزادان سالم در خانه داد و گفت: با اجرای این بسته خدمتی، عوارضی که ممکن است مادران تا 42 روز پس از زایمان به آن دچار شوند کمتر و تغذیه نوزاد با شیر مادر بیشتر می‌شود. پیش‌بینی می‌شود بسته خدمتی «ویزیت نوزاد و مادر در منزل» تا سال 1390 در چند استان کشوربه صورت پایلوت و سال 1391 در سراسر کشور اجرا شود.
از نظر الگوی مرگ نوزاد در کشور، شایع‌ترین علل مرگ شامل نارسی، صدمات زایمانی، کم وزنی، ناهنجاری‌های مادرزادی، عفونت‌ها و آسفیکسی است. در مقایسه با علل مرگ در کشورهای در حال توسعه که شایع‌ترین علل مرگ بیماری‌های عفونی هستند و همچنین علل مرگ در کشورهای توسعه یافته که ناهنجاری‌های مادرزادی و نارسی در رأس علل هستند، الگوی مرگ در کشورما نه شبیه کشورهای توسعه یافته است و نه شبیه کشورهای در حال توسعه؛ لذا در یک گذر اپیدمیولوژیک هستیم.
با توجه به اینکه بیشترین میزان مرگ نوزاد در هفته اول و در بیمارستان اتفاق می‌افتد لذا تمرکز در خدمات حین زایمان و پس از زایمان و رعایت استانداردهای ترخیص از بیمارستان و پیگیری نوزادان ترخیص شده حائز اهمیت است.
دکتر رضا سعیدی، فوق تخصص نوزادان، دراین خصوص گفت:مادران باید حتما بعد از گذشت 3-2 روز از زمان ترخیص مجددا به پزشک مراجعه کنند. بررسی از نظر زردی، خوب شیر خوردن، وزن‌گیری مناسب و معاینات قلبی و ریوی، در این مراجعات سرپایی نوزادان، ضروری است.
وی با تأکید بر اهمیت و حساسیت ماههای اول زندگی نوزاد، خاطرنشان کرد: در کشور ما به ازای هر 1000 تولد زنده، حدود 24 مرگ تا یک سالگی، اتفاق می‌افتد که3/2 این مرگ‌ها، در ماه اول تولد و اکثرا در هفته اول تولد، رخ می‌دهد به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی(WHO)، توصیه می‌کند مادران در سال اول بعد از تولد نوزاد، به‌صورت ماهانه و در سال دوم هر 2 ماه یک بار، برای ویزیت نوزادان به پزشک یا مراکز بهداشتی، مراجعه کنند.
دکتر سعیدی گفت: حتی بسیاری از مشکلات مادرزادی قلبی نوزاد 3-2 روز بعد از تولد با سیانوز (سیاه شدن لب‌ها و صورت) آغاز می‌شود و این در حالی است که نوزاد تا قبل از این، کاملا طبیعی بوده و تغذیه مناسبی هم داشته است. وی بیماری‌های متابولیک و تشنج را از دیگر بیماری‌های نوزادان دانست که در بسیاری اوقات، علائم آن در اواخر هفته اول بروز می‌کند. 60 تا 80درصد نوزادان در روزهای اول تولد، مبتلا به زردی می‌شوند که در یکی دو روز اول تولد، معمولا شدید نبوده و تشخیص داده نمی‌شود. وی نارس بودن آنزیم‌های کبدی را از علل اصلی بروز زردی نوزادان دانست و گفت: اکثر این زردی‌ها بعد از یک یا 2 هفته از بین می‌روند و نیاز به اقدام خاصی ندارند.
وی افزود: زردی خیلی خفیف به‌دلیل نقشی که در خنثی کردن اکسیدان‌ها و مواد سمی ناشی از پروسه زایمان دارد، اثر محافظتی برای نوزاد دارد اما زردی بالاتر از یک حد نرمال فوق‌العاده خطرناک است و عقب‌ماندگی ذهنی، مرگ، تشنج و صدمات مغزی را به‌دنبال دارد. گاهی زردی تا 3-2 ماه ادامه پیدا می‌کند که ناشی از کم‌کاری تیروئید یا عفونت ادراری یا ناشی از زردی شیرمادر و یا نارس بودن نوزاد است که تشخیص و درمان این موارد به‌عهده پزشک است.
متخصصان، دادن داروهای خانگی، جوشانده‌ها، شیرخشت، ترنجبین و نبات داغ به نوزادان را توصیه نمی‌کنند چرا که باعث بروز مشکلات متعدد گوارشی می‌شود و به هیچ وجه به نفع نوزاد نیست.
وضعیت نوزادان در ایران
مرگ نوزادان یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی است. در کشور ما سالانه ۲۰۰۰۰ نوزاد فوت می‌کنند، که اگر برآورد مرده‌زایی را به آن اضافه کنیم، مرگ‌های حول وحوش تولد (از هفته ۲۲ حاملگی تا پایان ۲۸روزگی) بیش از ۳۵۰۰۰مورد خواهد شد.
مرگ‌های حول و حوش تولد سومین عامل شایع ازدست رفتن سال‌های عمر(تمام سنین) درکشور هستند.
کمترین میزان مرگ نوزاد در سال ۲۰۰۰ مربوط به کشور ژاپن است که ۲ مرگ در هزار تولد زنده است در حال حاضر میزان مرگ نوزاد در کشور 18/3 در هزار تولد زنده (DHS سال ۱۳۷۹) است. با وجود اینکه طی ۱۵ سال گذشته میزان مرگ شیرخواران و کودکان زیر ۵ سال کاهش یافته است، اما میزان مرگ نوزادان تقریباً ثابت باقی مانده است و به‌تدریج سهم آن درمرگ کودکان زیر ۵سال کشور در حال افزایش است، به‌طوری‌که مرگ نوزادان در کشور حدود۵۰درصد مرگ زیر ۵سال را به خود اختصاص می‌دهد. بنا بر این با طراحی برنامه‌های مناسب برای کاهش مرگ نوزادان در کنار تداوم برنامه‌های مراقبت از کودکان زیر ۵سال می‌توان بار بیماری‌های شایع کشور را تغییر داد.
عمده‌ترین علل مرگ نوزادان
یکی از تعهدات کشورمان در صحنه بین‌المللی کاهش میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال تا سال ۲۰۱۵به دو سوم میزان آن در سال ۱۹۹۰ است.
4 گروه عمده بیماری‌ها و اختلالات زیر به ترتیب شیوع، علل و عوامل مرگ نوزادان را در کشور نشان می‌دهند:
۱- زایمان زودرس(prematurity) وتولد نوزاد کم وزن
۲- ناهنجاری‌های مادرزادی( ۱۳درصد از علل مرگ‌ها)
۳- صدمات زایمانی (آسفیکسی، خونریزی داخل مغزی) (۱۰درصد از علل مرگ‌ها)
۴- عفونت (۶ درصد از علل مرگ‌ها)
طبیعتا برای کاهش مرگ نوزاد باید مراقبت‌های قبل از بارداری، دوران بارداری، حین زایمان و پس از زایمان را در سطوح مختلف ارائه خدمت باز‌بینی، طراحی مجدد و اجرا کرد.
اقدامات کشوری برای کاهش مرگ نوزاد
براساس علل شایع مرگ نوزاد در کشور اقداماتی که لازم است انجام شود شامل موارد زیر است:
1- برنامه‌های پیشگیری‌کننده از زایمان زودرس وتولد نوزاد کم وزن
2- برنامه‌های پیشگیری‌کننده از ناهنجاری‌های مادرزادی
3- برنامه‌های پیشگیری‌کننده از صدمات زایمانی (آسفیکسی، خونریزی داخل مغزی)
4- برنامه‌های پیشگیری‌کننده از عفونت
این برنامه‌های پیشگیری‌کننده باید در 4مرحله انجام پذیرد:
۱- قبل از بارداری
۲- حین بارداری
۳- حین زایمان
۴- پس از زایمان
مواردی که موجب مرگ نوزادان پس از زایمان می‌شودرا باید با راهکارهای زیر کاهش داد:
- شروع تغذیه انحصاری با شیر مادر بلافاصله پس از تولد
- هم اتاقی مادر و نوزاد
- امکان حضور مادر بر بالین نوزاد بیمار
- امکان حضور همراه برای مادر
- ویزیت نوزاد بلافاصله پس ازتولد و هنگام ترخیص و هفته اول پس از زایمان.
