به‌طوری که به گفته مسئولان شهری، این روزها و پا به پای دیگر کلانشهر‌ها، آلودگی هوای اراک در شرایط بحرانی قرار گرفته است. به عقیده کارشناسان، عوامل مختلفی در افزایش میزان آلودگی هوای این شهر تاثیر داشته‌است که از جمله آنها می‌توان به فعالیت و افزایش صنایع و همچنین رشد جمعیت و شهرنشینی و به تبع آن افزایش خودروها اشاره کرد.
حمیدرضا جلالوندی، مدیرکل حفاظت محیط زیست اراک، با بیان اینکه منابع آلاینده را باید به دو بخش ثابت و متحرک تقسیم کرد، از سهم 50 درصدی منابع ثابت (صنایع و کارخانجات) و
49 درصدی منابع متحرک (خودروها و وسایل نقلیه) در این زمینه یاد می‌کند و می‌گوید: «با نگاهی به یک دوره 20 ساله در شهر اراک می‌بینیم که در مقطعی سهم آلودگی ناشی از صنایع 90 درصد بود در حالی که خودروها به 10 درصد محدود می‌شد اما به تدریج از سهم صنایع کاسته و به سهم آلودگی ناشی از خودروها افزوده شد.»
جلالوندی علت این تغییر را علاوه بر رشد شهرنشینی و افزایش خودروها، انجام اقداماتی برای کنترل آلودگی ناشی از فعالیت صنایع ذکر می‌کند و می‌گوید: «استفاده از گاز طبیعی به جای مازوت و نفت، نصب فیلترها، جلوگیری از استقرار پراکنده واحد‌های صنعتی و برنامه ریزی برای تجمع صنایع در کاهش سهم منابع ثابت مؤثر بوده است.»
در شرایطی که جلالوندی از کاهش سهم آلودگی ناشی از صنایع نسبت به سال‌های گذشته سخن می‌گوید اما یوسفی‌تبار، رئیس شورای اسلامی شهر اراک، همچنان صنایع را عامل اصلی آلودگی می‌داند و معتقد است که اثرات زیانبار ناشی از فعالیت کارخانه‌های آلاینده، باعث افزایش سهم 60 درصدی بیماران سرطانی در این شهر شده است.
او به 2 کارخانه آلومینیوم ایران و نیروگاه به‌عنوان اصلی‌ترین منابع آلاینده هوای اراک اشاره می‌کند و می‌گوید: «با وجود تاکید فراوان درخصوص بهسازی و نصب تجهیزات تصفیه و همچنین استفاده از سوخت جایگزین ، تاکنون اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و بر خلاف اظهارات مسئولان صنایع، همچنان شاهد استفاده از سوخت مازوت هستیم.»
او در این زمینه به اثرات زیانبار فعالیت کارگاه پخت آنود اشاره می‌کند و می‌گوید: «تولید گاز فلوئور و متصاعد شدن آن تا شعاع 40 کیلومتری - هر چند این صنایع در محدوده خدمات شهری نباشند- موجب شده است به‌دلیل قرار گرفتن شهر در مسیر وزش باد‌های موافق، آلودگی وارد شهر شود و نه تنها شهروندان را مبتلا به بیماری‌های ریوی و تنفسی کند بلکه باران‌های اسیدی و در پی آن آلودگی زیست‌محیطی را موجب شود.»
هر چند وجود صنایع متعدد همچون آلومینیوم در حاشیه شهر اراک و نیروگاه شازند در 25 کیلومتری آن به نوعی در افزایش آلودگی هوای شهر تاثیر داشته‌اند اما روند توسعه شهری و افزایش جمعیت و در پی آن تبدیل باغات و مزارع به کارخانه و صنایع، باعث گسترش شهر شده و همین مسئله، حذف فاصله منطقی بین کارخانه‌ها و محیط زندگی شهری را به‌دنبال داشته است.
جلالوندی می‌گوید: «برای کاهش اثرات منفی ناشی از آلودگی صنایع، براساس توافق‌هایی قرار بود که سوخت گاز صنایع مذکور از سوی وزارتخانه‌های نفت و نیرو در طول سال به‌طور کامل تامین شود که به دلیل کمبود گاز کشور اجرایی نشد، با این حال از ابتدای سال جاری 67 درصد سوخت نیروگاه با استفاده از گاز و 33 درصد مازوت تامین شده است.»
دکتر مهدی بختیار- فوق تخصص ریه در دانشگاه علوم پزشکی اراک- از برونشیت مزمن، افزایش تحریک پذیری مجاری تنفسی، انسداد مزمن ریوی و نارسایی و مشکلات برگشت‌ناپذیر ریوی آن هم در سنین پایین به‌عنوان بیماری‌های ناشی از آلودگی سوخت‌های فسیلی، دی اکسید گوگرد و ترکیبات اکسید‌های نیتروژن یاد می‌کند و می‌گوید: «ما به‌صورت روزانه با بیمارانی روبه‌رو هستیم که به‌دلیل مجاورت مستقیم با مواد آلاینده در سنین پایین به بیماری‌های برگشت‌ناپذیر ریوی دچار می‌شوند. او نه تنها کارکنان کارخانه‌ها بلکه سایر شهروندان را در معرض ابتلا به بیماری‌های ریوی و تنفسی می‌داند.»
در حالی که براساس مصوبه‌ای در کمیسیون کشاورزی مجلس و با نظر مسئولان کشوری و استانی برنامه‌هایی از جمله تعطیلی خطوط تولید و احیای کارخانه قدیمی آلومینیوم تا پایان شهریورماه 88 برای کنترل و کاهش آلودگی در نظر گرفته شده بود اما به گفته جلالوندی با وجود بهره‌برداری از فناوری جدید، خطوط قدیمی همچنان در حال فعالیت هستند.
او در پاسخ به‌علت تعطیل نشدن خطوط قدیمی می‌گوید: «مسئولان این کار خانه بر این عقیده‌اند که آلودگی‌های صنعت قدیمی قابلیت تصفیه شدن دارد ، این درحالی است که به اعتقاد کارشناسان چنین امکانی از لحاظ فنی وجود ندارد.»
جلالوندی می‌گوید: «البته طی مکاتباتی موفق به تعطیلی یک سوم فعالیت کارخانه شدیم به‌طوری که از تعداد 700 دیگ 280 دیگ به‌طور کامل تعطیل شده‌اند.»
طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک
هر چند بیش از یک سال از اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک می‌گذرد اما شواهد حاکی است که اجرای آن تاثیر چندانی در کاهش آلودگی این شهر نداشته است، به‌طوری که به اعتقاد عده‌ای تحقق طرح جامع به‌دلیل فقدان مسئولیت‌پذیری وزارتخانه‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط با شکست مواجه شده است با این حال جلالوندی از پیشرفت 25 درصدی طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک خبر می‌دهد.
افزایش سرانه فضای سبز، بهبود کمربند سبز موجود، ایجاد تقاطع‌های همسطح و غیرهمسطح، احداث ایستگاه CNG، ارتقای ناوگان حمل‌ونقل عمومی و گازسوز کردن اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها، جلوگیری از احداث کارخانه در شعاع 30 کیلومتری شهر، جلوگیری از استقرار پراکنده صنایع و انتقال آنها به شهرک‌های صنعتی،
انتقال کوره‌های آجرپزی به شهرکی در 20 کیلومتری شهر و گاز رسانی به آنها در کنار انتقال صنوف مزاحم به خارج شهر و استقرار تجهیزات تصفیه، بهره‌برداری از فناوری جدید و تعطیلی خطوط قدیمی از برنامه‌های موردنظر در طرح جامع کاهش آلودگی شهر اراک عنوان می‌شود.
جلالوندی می‌گوید: «برای اجرای این طرح 300 میلیارد تومان اعتبار برآورد شده اما به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار کافی، پیشرفت مورد نظر حاصل نشده است.»او معتقد است که برای رسیدن به استاندارد‌های لازم و حرکت در مسیر اجرای بهینه طرح جامع، توجه جدی مسئولان به تخصیص اعتبار مورد نیاز بسیار کارگشا خواهد بود.
