Hamshahri Newspaper

سال هاست كه به اردو فرستادن دانش آموزان به كابوسي براي اوليا و مربيان تبديل شده است.آيا آنها سالم بازمي گردند؟
عكس:هادي مختاريان
مهرداد قوام
خبر هولناك بود. گرچه دلهره اي ايجاد نشد. پرونده به زودي بسته مي شود و خاتمه پيدا مي كند. چرايي و پيشگيري از چرايي آن نيز گويا چندان اهميتي ندارد. با وجود هولناكي خبر، خواب هيچ كس آشفته نشد. چكش تكرار فاجعه اي تلخ، آونگ وار در ذهن جامعه بالا و پايين مي رود، ولي راه روشن و نجات دهنده بي عبور مانده است. ماجرا به مرگ پنج دختر جوان مربوط مي شود. شايد دوردست بودن محل وقوع مرگ بهترين دليل براي نشنيدن صداي تلنگري شكننده به ذهن جامعه بود.
بيش از 10 سال از بروز چنين حوادثي مي گذرد. در شهرهاي بزرگ كه خانواده ها خودشان، فرزندان را به تفريح و تفرج مي برند، اردوهاي دانش آموزي برون شهري طرفداري ندارد. نام حركت دسته جمعي كه مي آيد، تن مادران مي لرزد و چشمان اوليا به ساعت و حركت كند و خزنده عقربه هاي ساعت خيره مي شود. آيا بار ديگر فرزندشان را در آغوش خواهند گرفت؟
پنج دختر نوجوان در استاني دوردست و محروم از امكانات كلان شهري جان خود را از دست دادند. پرونده هم كه اسير روند بوروكراسي ملا ل انگيز اداري مي شود، درنهايت مرگ آنها را قانوني جلوه مي دهد. به اين ترتيب مي توان خبر را اين گونه نيز درج كرد: پنج دانش آموز دبيرستان شبانه روزي حضرت زينب(س) با رعايت بوروكراسي در آبشار شادگان جان باختند.
سپس مي توان به گفته هاي مديركل روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش استناد كرد: وقتي 15 ميليون نفر تحت پوشش اين وزارتخانه قرار دارند، بروز چنين حوادثي طبيعي است .
آغاز ماجراي سقوط
آمار و ارقام بالا و پايين مي شود و نمودار سلامت سقوط مي كند. فرزندانمان را به سيستم آموزشي مي سپاريم و انتظار داريم آنها را بارور كنند براي روزهاي آينده تا ما هم به خود بباليم كه فرزندان ايراني چنين كردند و چنان. بنابراين قصد خرده گرفتن و انتقاد كردن از وزارتخانه اي براي مرگ پنج دختر در منطقه اي محروم نداريم. بيشتر چرايي آن داراي اهميت است و اين كه چگونه اردوهايمان را به انجام برسانيم به گونه اي كه تلفات نداشته باشيم.
آغاز ماجرا به مرگ 11 دختر مدرسه راهنمايي ارشاد منطقه 11 تهران برمي گردد. وقتي ميني بوس حامل دخترها، آنها را با شادي و سر و صداي وصف نشدني شان به انتهاي دره ولنجك رساند و دقايق بعدي جز سكوت مرگبار و خون و هق هق زنده ها هيچ آواي ديگري نبود. بررسي پرونده، استهلاك و فرسودگي ميني بوس را عامل اصلي فاجعه ناميد. خيلي ها اين ماجرا را از ياد بردند. وقتي چند سال بعد حادثه اي فاجعه آميزتر به وقوع پيوست. حادثه صبح 14 ارديبهشت سال 1381، ضربه محكمي بود براي پايتخت تهران. در استخر مركز شهر، شش دانش آموز دختر كه از مدرسه طه شماره 2 منطقه 15 تهران به اردو آمده بودند، جان باختند. دخترها دست و پا زدند و هيچ كس نتوانست براي نجاتشان كاري انجام دهد. سوگ دسته جمعي آنها و نزديكي به محافل خبري سبب شد مسئولان به چاره انديشي بيفتند. گرچه در اين راه حل، به جاي ساز و كار مناسب تعريف كردن، مدتي صورت مسأله پاك شد و اردو را براي دانش آموزان ممنوع كردند.
زمان گذشت و گذشت و ساعت بارها نواخت. فصل ها و سال ها از پي هم آمدند و رفتند تا حادثه اي تلخ دوباره تكرار شود. اين فاجعه در يكي از محروم ترين استان ها روي داد؛ جايي كه دو سال پيش از اين، محل مرگ 16 دانش آموز دبستاني بود؛ كهگيلويه و بويراحمد در دامنه هاي زاگرس.
آخرين روز فروردين ماه بود. پنج شنبه 31 فروردين 1385دبيرستان حضرت زينب(س) حدود 80 نفر دانش آموز دختر داشت. چون از اين تعداد، پنج نفر كم شده اند. آنها صبح پنج شنبه 31 فروردين ماه به ديدار آبشار شادگان در 30كيلومتري شهر چرام رفتند. نقطه آغاز اردو محل شروع مشكل قانون و بوروكراسي است. برابر شيوه نامه اجرايي اردو كه وزارت آموزش و پرورش تنظيم كرده، رعايت چند نكته الزامي است.
عمده وظايف به دوش مدير مدرسه گذاشته شده است. او در وهله نخست موظف است، امكانات و اعتبارات مورد نياز را به سرپرست اردو ابلاغ كند. پيش بيني و تدوين برنامه اردو نيز جزو اختيارات مدير است. نوع وسيله نقليه را مدير تاييد مي كند. مشخص كردن محتوا و عوامل اجرايي مكان و زمان برگزاري برنامه بازديد نيز وظيفه مدير مدرسه است. او همچنين انتخاب سرپرست و تاييد عوامل اجرايي را به عهده دارد. مدير مدرسه تمام هماهنگي ها را انجام داده و اولياي دانش آموزان را نيز بايد در جريان كم و كيف برنامه قرار دهد.
در بخش هاي ديگر اين شيوه نامه مفادي آمده است: تعداد دانش آموزان نبايد از 105 نفر بيشتر باشد. به ويژه مدارس متوسطه مورد تاييد قانون قرار گرفته كه براي اعزام هر 35 نفر دانش آموز به اردو، حضور يك سرپرست و يك مربي الزامي است. سرپرست در اين قانون توضيح داده شده است. او بايد حداقل مدرك كارشناسي ليسانس داشته باشد. شاغل رسمي در آموزش و پرورش بوده و از سابقه اي حداقل سه ساله برخوردار باشد. حداقل دو سال سابقه اردو و يا بازديد در چنته تجربياتش داشته باشد. متأهل بوده و از عهده مديريت و اداره دانش آموزان برآيد. تشخيص اين بند بنا به تاييد مدير مدرسه مورد اهتمام قرار مي گيرد. ترجيحاً سرپرست گواهينامه آموزش اردويي يا بازديد را داشته باشد.
مرگ با رعايت بوروكراسي
اين در حالي است كه مدير مدرسه شبانه روزي حضرت زينب(س) در مرخصي زايمان به سر مي برد. تمام اموري كه قانون بر عهده مدير گذاشته به دوش معاون مدرسه نهاده شده است. از سوي ديگر چند نكته كوچك رعايت نشده است. آقاي رحماني معاون مدرسه كه سرپرستي اردو را به عهده داشته بدون تاييد مدير مدرسه و با تاييد رئيس اداره آموزش و پرورش شهر چرام عازم اردو شد. او برنامه اردو را تدوين كرده و همراه چهار دبير، دانش آموزان را به بازديد از آبشار شادگان بردند. در شيوه نامه اجرايي براي هر 35 نفر دانش آموز يك سرپرست كه داراي توانمندي هايي باشد به همراه يك مربي حضور خواهند داشت. در اين اردو كه 80 دانش آموز شركت كردند، تنها يك سرپرست و چهار دبير بود. نه سرپرست ديگري و نه مربي در ميدان بوده اند. به جاي مدير مدرسه، رئيس آموزش و پرورش شهر چرام نامه اردو را تاييد مي كند. يك مقام اجرايي بالاتر كه رعايت بوروكراسي شده باشد در نامه درج شده بود، اردوي درون شهري كه در اصطلاحات اداري يعني تيم اردو تا پيش از شب به شهر مي رسد.
علي محمد دانشي ، رئيس اداره كل آموزش و پرورش استان كهگيلويه و بويراحمد درباره نحوه اجراي اردو مي گويد: برنامه اردو در نبود مدير توسط رحماني تدوين شده است. زمان و مكان اردو از سوي شوراي مدرسه با رأي اكثريت تصويب و نامه نيز از سوي آموزش و پرورش شهر چرام تاييد شده است.
او درباره آشنايي سرپرست اردو به فنون شنا و توان نجات دهي غريق ها به خبرگزاري ايسنا گفت: فكر نمي كنم آشنا باشند. در نهايت به خاطر عدم توانايي آقاي رحماني در اجراي اردوي طبيعت گردي او را به سه ماه انفصال از خدمت مجازات كردند. نكته ديگر اين پرونده پرداخت سريع مبلغ يك ميليون تومان پول به خانواده هاي داغ ديده است كه در اين زمينه دانشي گفت، گروه بيمه حوادث شده بودند.
در استان كهگيلويه و بويراحمد كه محروم از امكانات و رفاه شهري است، اين مبلغ بسيار درخور توجه و قابل اعتناست. گرچه هرگز براي خانواده هاي داغ ديده اين حادثه هيچ پولي جاي خالي فرزندانشان را پر نمي كند. بدين ترتيب بچه ها خيلي قانوني و با رعايت بوروكراسي، تنها براي شيطنتي معمول و كودكانه تاوان سنگين مرگ را پرداختند.
از چرام تا تهران
وقتي به پايتخت مي رسيم و محل تمركز شهرنشينان، رنگ و بوي خيلي چيزها تغيير مي كند. حسين زاده، مدير روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش درباره تصميمات و مواضع وزارتخانه متبوع به خبرنگاران گفت: رعايت نكات شيوه نامه اجرايي اردو يا بازديد دانش آموزي را به اداره هاي شهرهاي مختلف، ابلاغ كرديم. بار ديگر به رؤسا و مديران درباره رعايت موارد ايمني تاكيد داشتيم. اين حادثه ممكن است هر جايي اتفاق بيفتد. به هر حال وقتي 15 ميليون نفر تحت پوشش داريد، اين موارد طبيعي است. علاوه بر آن دانش آموزان را نمي شود به خاطر رخداد اين موارد از حق طبيعي خود محروم كرد. شرط اردو بردن همين است. مربي مجوز نداشته باشد، اجازه اردو بردن دانش آموزان را نخواهد داشت.
اين گفته ها در حالي است كه برابر آيين نامه ضوابط اردوهاي دانش آموزي؛ استفاده از مربيان متخصص رشته خاص در اجراي برنامه هاي كوهپيمايي، دريا، استخر، اسكي، پارك جنگلي و... به عنوان الزامات ضروري است.
اگر اين اتفاق به جاي آبشار شادگان در كوههاي اطراف تهران روي داده بود و به جاي دختران منطقه چرام، بچه هاي شمال شهر تهران بودند، مديركل روابط عمومي وزارتخانه آموزش و پرورش آيا مي توانست اين ريزش جمعيت را امري طبيعي بنامد؟
نكته مهم پرونده در تكرار فاجعه است. حادثه خبر نمي كند و وقتي آمد از ذهن نمي رود. بار پيش كه در پارك شهر تهران، دختران طعمه مرگ شدند، غريق نجاتي نبود. اين بار در نقطه اي محروم نيز توقع حضور غريق نجات را نداشتيم.
تفريح بي خطر
فخرالسادات غني، كارشناس امور طبيعت گردي و آموزش راهنماي تورهاي گردشگري مي گويد: بسياري از كساني كه مجوز راهنمايي دارند، فاقد كارآيي اجراي تور ايمن هستند. شايد در كلاس هاي آموزشي نكات تئوري را بياموزند ولي به طور حتم كسي كه 120 كيلوگرم وزن دارد و شنا بلد نيست، نمي تواند در طبيعت گردي به كسي كمك كند. علاوه بر آن اين آموزشگاهها در تهران متمركزند و هنوز شغل راهنمايي طبيعت گردي در ايران جا نيفتاده است.
عباس جعفري راهنماي بين المللي طبيعت گردي؛ اكوتوريسم يا طبيعت گردي را يكي از پيچيده ترين تورها مي داند و معتقد است براي اجراي موفق تور طبيعت گردي ظرافت هاي بسياري لازم است. وقتي گروهي به سفر يك روزه يا بيشتر مي روند با هدف تجربه كردن و لذت بردن راهي مي شوند. چون در كشور ما اين قبيل كارها، لوكس ناميده مي شود و به آن اهميت چنداني نمي دهند، اين سفرها با ناراحتي و غصه به پايان مي رسد. جان فرزندان را به مديران، مربيان و سرپرست هاي اردوهاي دانش آموزي مي سپاريم. آنها نيز جز خدمت هدف ديگري ندارند. ولي اين اتفاق تلخ مي تواند نوك تيز پيكان نقد را بگذارد روي پيشاني هر كسي كه در استان كهگيلويه و بويراحمد دستي در اجراي اين اردو داشته است. با اين حال كاري پيش نمي رود، وقتي در قانون، كارمند رسمي بودن سرپرست گروه اردو، الزامي است. ولي درباره تبحر او در اجراي كار از واژه ترجيحاً استفاده شده است. هر كسي براي كاري آموزش ديده و نمي توان از معلم خوب و خونگرم، اجراي اردوي موفق را انتظار داشت.
از سويي حسين زاده در موضع گيري وزارتخانه اش مي گويد: نمي توان بچه ها را از حق طبيعي خود محروم كرد. اين اتفاقي بود كه پس از حادثه پارك شهر روي داد. از آن پس تا چندين ماه اردوهاي دانش آموزي لغو شد. در حقيقت فرزندان ايران حق طبيعي دارند در نظام آموزشي از ديدن زيبايي هاي طبيعي لذت ببرند، ولي نحوه اجراي اردو در دام بوروكراسي گرفتار است.
بسيارند راهنماهاي طبيعت گردي كه براي ارتزاق بايد در جست وجوي مسافر خارجي آژانس ها بيكار بمانند و معلمان و دبيران كار او را در مدرسه انجام دهند. اگر قرار است گردشگري جزو صنايع درآمدزاي ايران قرار گيرد، تربيت راهنماي تور و حضور او هنگام اردو يك الزام طبيعي است. تنها پرده هاي ضخيم بوروكراسي بايد كنار رود تا فرزندان ايران بتوانند به سلامت از زيبايي هاي اين كشور ديدن كنند. ايجاد يك تفاهم نامه بين سازمان ميراث، صنايع دستي و گردشگري و وزارت آموزش و پرورش مي تواند به راه حلي اساسي برسد تا بچه ها اردو بروند و بيايند و خواب كسي آشفته نگردد. كمي كنار گذاشتن سهل انگاري بايد!

علاقه به اردو
زندگي در محيط هاي خشك و رسمي مدرسه كار ساده اي نيست آن هم براي كودكاني كه تازه از خانه بيرون آمده اند و فضاي مناسبي هم براي تخليه انرژي خود ندارند. شايد براي همين باشد كه كودكان دبستاني از اردو استقبال مي كنند. موضوع براي دانش آموزان مقاطع بالاتر و به خصوص دختران نيز تقريبا همين گونه است. جوان سرشار از انرژي هيچ جا حتي در ساعات ورزش مدارس نمي تواند فعاليت كند. پس بايد به اردو رفت حتي اگر جان در خطر باشد. البته اين ميان سطح درآمد خانواده ها و فرهنگ آن ها نيز در علاقه دانش آموزان به گردش هايي كه از سوي مدرسه ترتيب داده مي شود مؤثر است.