ايران ملي امنيت و عراق بحران
عسگري سهراب
از يكي كيلومترمربع با 438317 برابر مساحتي با عراق كشور
جمهوري به شمال از كه مي‌باشد فارس خليج حوزه كشورهاي
جمهوري به غرب از ايران ، اسلامي جمهوري به شرق از تركيه ،
و كويت اميرنشين به جنوب از و اردن پادشاهي و سوريه عربي
به كشور اين دسترسي.مي‌شود محدود سعودي عربستان پادشاهي
كشورهاي ساير به نسبت و است شرقي جنوب از فارس خليج
.مي‌باشد دارا را ساحل طول كمترين خليج‌فارس همكرانه
عثماني امپراتوري از جزيي اول جهاني جنگ از قبل تا عراق
بيمار مرد درآوردن زانو به انديشه بزرگ قدرتهاي.بود
از سرزمين‌ها جداسازي اين بنابر.داشتند سر در را اروپا
سايه در عراق كشور و بود آنها برنامه‌هاي از جزيي عثماني
.آمد بوجود عثماني امپراتوري تجزيه برنامه
نظامي قواي نوامبر 1914 ششم روز در اول جهاني جنگ از پس
(1918) بعد سال چهار طي و كرده حمله فاو بندر به انگليس
كرده آغاز بريتانيا ديپلماسي و تجارت قرن سه كه را كاري
قسمتهاي تدريج به انگليس قواي.رساندند سرانجام به بود
عثماني استانهاي تمام بالاخره و بغداد بصره ، عراق ، مختلف
سال در.درآوردند خود اشغال به را موصل تا بين‌النهرين
پاشاليك سه از عثماني امپراتوري فروپاشي از پس 1924
نفوذ زير نوين كشوري سليمانيه و بغداد بصره ، (استانداري)
سال 1932 در و گرفت نام عراق كه گرديد تاسيس بريتانيا
.آورد دست به را خود كامل استقلال
اول جنگ طول در چون ويبود عراق پادشاه اولين فيصل
اين طرف از بود كرده خدمتي خوش بريتانيا ارتش به جهاني
و ويشد منصوب عراق پادشاه اولين عنوان به كشور
سال اين در.بودند حكومت راس در سال 1958 تا فرزندانش
عراق در را سلطنت رژيم كودتا يك طي قاسم عبدالكريم سرهنگ
.شد ساقط عارف عبدالسلام توسط نيز قاسم.كرد منقرض
به عبدالرحمن برادرش و شد كشته هوايي سانحه در عبدالسلام
يارانش و البكر حسن احمد توسط بعث حزبرسيد عراق حكومت
اواسط ازرسيد حكومت به نظامي كودتاي يك با سال 1968 در
صدام به را عمده اختيارات بيماري علت به البكر دهه 1970
.است بوده عراق حاكم تاكنون كه سپرد حسين
آن دشوار سياسي جغرافياي و عراق
زمان از و سال 1924 در خود پيدايش ابتداي از عراق كشور
عمده‌اي مشكلات و مسائل با سال 1932 در سياسي استقلال
قابل هم حاضر حال در آن تبعات و آثار كه بوده درگير
.است مشاهده
كشور دامنه‌دار و ريشه‌اي مشكلات از يكي كردستان معضل
جدي طور به سال 1943 از مدارك و اسناد طبق كه است عراق
.كرد بروز كشور اين سياسي صحنه در
و عرب اكثريت بين جدايي عراق وحدت راه در مانع بالاترين
جمعيت پنجم يك حدود كردها (1).است بوده كردزبان اقليت
سوم يك حدود كه شمالي مناطق در و مي‌دهند تشكيل را عراق
كردها مسلحانه درگيري.مي‌باشند ساكن است كشور اين مساحت
بمباران اثر بر سال 1945 در.گرديد شروع سال 1943 از
ترك به مجبور كردها گرفت انجام انگليسيها كمك به كه شديد
كردهاي محمدرهبر قاضي با و شدند ايران به ورود و عراق
ارتش (م 1946).اسفند 1325ش در 24.كردند همكاري ايران
بعد سال يك.كرد آغاز كردها مواضع به را خود حملات ايران
حملات اثر بر عراق كردهاي بارزاني‌رهبر ملامصطفي (1326)
دو مرز از بار چندين خود نيروهاي با همراه عراق و ايران
نيروهاي و 1974 سالهاي 1968 ، 1969 دركرد عبور طرف
از بعد.كردند وارد كردها به سنگيني ضربات عراق دولتي
كشتار به دست عراق دولت در 1991 خليج‌فارس جنگ پايان
امريكا.زد جنوب در شيعيان و شمال در كرد شورشيان وسيع
مناطق جهاني ائتلاف به موسوم ائتلافي راس در انگليس و
مدار از پايين‌تر و درجه مدار 36 بالاي در ممنوع پرواز
به مركزي دولت هوايي حملات مانع تا كردند ايجاد درجه 33
مناطق حاضر حال در.بشوند شمال و جنوب در شورشيان
تشكيلات داراي انگليس و امريكا حمايتهاي سايه در كردنشين
در كرد عمده حزب دو.مي‌باشند توجه قابل چندان نه سياسي
مسعود رهبري به كردستان دموكرات حزب:از عبارتند شمال
جلال رهبري به كردستان ميهني اتحاديه حزب و بارزاني
نيست حاكم عراق شمال در حاضر حال در كامل آرامش.طالباني
سال از 2 بيش.مي‌باشد باقي عمده گروههاي بين اختلافات و
عراق كردستان داخلي جنگ‌هاي دوره چهارمين شدن خاموش از
كردهاي صلح نشست پنجاه حدود برگزاري از پس.مي‌گذرد
سر به داخلي جنگ‌هاي مجدد آغاز از هراس در همچنان عراقي
.مي‌برند
مي‌باشد كشور آن سواحل طول بودن كم عراق كشور ديگر معضل
و خليج‌فارس به كشور اين توجه قابل دسترسي از مانع كه
كرانه در كشور اين سواحل طول.مي‌باشد آزاد آبهاي
حاشيه كشور تنها عراق.مي‌باشد كيلومتر خليج‌فارس 5/18
و دارد آزاد آبهاي با را ساحل كمترين كه است خليج‌فارس
اقتصادي ، حيث از عراقي اساسي مشكلات از يكي مساله همين
بر گونه‌اي به كه است استراتژيك و نظامي ارتباطي ،
را آن حل و گذاشته اثر عراق دولت نظامي سياسي رفتارهاي
تهاجم.است درآورده عراق براي آرماني هدف يك صورت به
كويت كشور به نيز و سال 1980 در ايران كشور به عراق دولت
.است عراق استراتژي در مشكل اين تاثير تجلي سال 1990 در
(2)
بود مبرهن و روشن عراقي مقامات براي تحميلي جنگ شروع با
با و ايران دريايي نيروي كنترلهاي و تحركات سايه در كه
تحت‌الشعاع كشور اين نفت صدور توانايي سواحل كمي به توجه
بنابر.گرفت خواهد قرار ايران دريايي نيروي توانايي‌هاي
آلترناتيوهاي انتخاب با تا افتادند تلاش و تكاپو به اين
نفت لوله‌هاي طريق از را كشور اين نفت صدور امكان ديگر
لوله توسط نفت صدور عراقي مقامات زعم بهآورند فراهم
از جانبي از و مي‌گذاشت عقيم را ايران نيروهاي حملات
اقدام راستا همين در.مي‌كاست هرمز تنگه استراتژيك اهميت
.بود بعث رژيم قبلي اقدامات مكمل كه كرد خطوطي احداث به
از سوريه حمايت و تحميلي جنگ آتش شدن شعله‌ور از پس
در بعث حاكم حزب با بيشتر مخالفت جهت در كه ايران مواضع
بسته سوري سران توسط سوريه به عراق نفتي لوله بود عراق
از بيش سوريه اقدام بهاي كه نماند ناگفته البته.شد
.گرديد پرداخت ايران توسط اقدام اين بهاي ميزان
با كويت و ايران عليه خونبار جنگ دو بر علاوه عراق رژيم
سهم خواهان نظامي و سياسي تحركات و ترفندها به توسل
از عراقي نيروهاي جنگ طول در.است بوده سواحل از بيشتري
جمهوري عليه آنها سواحل و كويت بوبيان و وربه جزاير
اين ساله اجاره 99 بعدها.كردند استفاده ايران اسلامي
تمام در كه شد مطرح عراقيها توسط آنها تملك و جزاير
در نهايت در اما گرفت قرار كويتي حكام مخالفت مورد موارد
.درآمد عراقي نيروهاي اشغال به كويت كشور اوت 1990 دوم
نمي‌تواند خليج‌فارس در سواحل اندك طول به توجه با عراق
مانع را كويت عراق ، .كند ايفا را فارس خليج در عمده نقش
و وربه جزايرميآورد شمار به راه اين در عمده‌اي
نتيجه در و مي‌باشند ام‌القصر بندر به مشرف كويت بوبيان
دريا به عراق آزادانه دسترسي مانع امر اين عراق ادعاي به
(3).مي‌گردد
.مي‌باشد امنيت شوراي توسط كشور اين تحريم عراق ديگر معضل
بين‌المللي جامعه تلاش سال 1991 در خليج‌فارس جنگ از پس
امنيت شوراي قطعنامه‌هاي پذيرش به عراق كردن وادار براي
فروش‌هاي ساختن محدود با.است بوده متكي تحريمها بر
در خارج از كشور اين خريدهاي كردن محدود عراق ، نفتي
و ملل سازمان انساني ، نيازهاي و دارو غذايي ، مواد زمينه
رفاه كردن وخيم با تا است كوشيده امنيت شوراي آن راس در
حربه‌هاي از يكي.درآورد سلطه زير را كشور اين اقتصادي ،
سلاح خلع ويژه كميته به موسوم ، تشكيلاتي امنيت شوراي مهم
اصلي كارميشود ناميده آنسكام "اختصارا كه است عراق
سلاحهاي انباشت به مظنون مناطق از بازرسي كميته اين
ابتدا در عراقي مقامات.مي‌باشد عراق داخل در جمعي كشتار
مانع كوتاهي مدت و كرده امتناع فوق تشكيلات پذيرش از
سايه در اما.شدند كشور اين در آنها فعاليت و حضور
به انگليس و امريكا نظامي حملات و امنيت شوراي فشارهاي
سازمان كارشناسان گروه پذيرش به مجبور عراق حساس نقاط
سعي دفعات به عراق سران بازرسي انجام مراحل در.شدند ملل
سال 1997 پاييز.داشتند آنسكام كار روند در اخلال در
حضور بهانه به عراقي سران كه بود آن از نمونه يك (1376)
موضوع.شدند بازرسي روند ادامه مانع امريكايي كارشناسان
مي‌آمد نظر به كه بود صدام كاخ‌هاي زمان آن در بازرسي
پنهان جمعي كشتار تسليحات آنها از بعضي در عراق سران
و عراق ميان اخير سالهاي تكراري بازي‌هاي.بودند كرده
در متحده ايالاترسيد اوج به سال 1998 در متحده ايالات
از جلوگيري در عراق حكومت اقدام بهانه به دسامبر 1998
سرپرستي به متحد ملل سازمان هيات بازرسي نمايش ادامه
گسترده هوايي يورش به دست تبار استراليايي باتلر ريچارد
درازا به روز چهار عراق هوايي مداوم بمباران.زد عراق به
(4).شد وارد كشور اين به گسترده‌اي خسارت و كشيد
سوي از آن رئيس "اخيرا آنسكام كار تعطيلي ازمدتي بعد
مقامات سابق مثل هم باز و گرديد نصب و تعيين امنيت شوراي
كشور اين در آنسكام عمليات از كه كرده‌اند اعلام عراقي
ارضي تماميت ناقض آنها فعاليت كه چرا كرد خواهند جلوگيري
تحريمها اعمال وجود اين با.مي‌باشد كشور اين سياسي و
تعيين ضوابط براساس عراقي مقامات و دارد ادامه همچنان
فروش به مجاز محدود مدتي در امنيت شوراي سوي از شده
اساسي مايحتاج بتوانند تا هستند خود نفت از معيني مقدار
ميان اين در.نمايند تهيه خارج از را دارو و غذا چون
برچيده‌شدن خواستار چين حدي تا و روسيه و فرانسه
امريكا و انگليس كشورهاي ولي مي‌باشند عراق تحريمهاي
كاهش خواستار شرايطي تحت انگليس و بوده امر اين مخالف
.مي‌باشد تحريمها
توسط آن رهبرياست كشور اين رهبري كادر عراق ديگر مشكل
عراق ملت و كشور منافع و مصالح تمام كه است نظامي عده‌اي
عراق كنوني مصيبت.كرده‌اند خود غيرمنطقي تفكر فداي را
.مي‌باشد آنها نابخردانه و غلط برنامه‌هاي اجراي حاصل
همسايگان به نسبت عراق بر خود حاكميت دوران طول در اينان
براي.داشته‌اند سياسي مطامع هم و ارضي مطامع هم خويش
به نسبت آن دولتمردان تاكنون عراق پيدايش زمان از نمونه
كرده‌اند تكرار آنرا بارها و داشته ارضي ادعاي كويت كشور
.است بوده ضمني به‌طور آن به اشاره مواقع از بعضي اگرچه
را جدي تلاش ل 1938 سا از خود موقعيت اصلاح جهت در عراق
و 1932 سالهاي 1923 در كه كويت با مرزهايش در تغيير براي
مورد كويت و عراق اكتبر 1963 موافقتنامه در و شده تعيين
محدود دسترسي بتواند تا است داده ادامه گرفته قرار تاكيد
(5).دهد گسترش را فارس خليج آبهاي به خود
كويت بر عراقي حكام فشار عراق و ايران جنگ پايان بعداز
عراقيها.شد بيشتر وبوبيان وربه جزاير واگذاري مورد در
به تا برآمدند درصدد ترفندها و حربه‌ها انواع به توسل با
پذيرش از كويتي مقامات ولي يابند دست كويت از بخشهايي
و كالا قاچاق ادعاي.كردند خودداري عراقيها درخواست
براي توجيهي كويتي‌ها توسط بي‌طرف منطقه از نفت استخراج
خودكامه حكام توسط آن نظامي اشغال و كويت به عراق حمله
.بود عراق
بقا تنازع درحال ارگانيسم‌هاي از يكي مثل درست عراق
همسايه تصرف از نفت حياتي منبع ربودن با تا كرد تلاش
.سازد برقرار منطقه بر را اقتصادي‌اش سلطه كويت خود ضعيف
با نفت مهم ذخاير بر دولت آن نظارت و عراق حياتي فضاي
مي‌كرد پيدا افزايش قابل‌توجهي به‌طور كويت تصرف
استراتژيك ولي كوچك كشور يك به‌عنوان كويت به‌علاوه
.بخشد بهبود را فارس خليج به عراق محدود دسترسي مي‌توانست
(6)
لواي تحت عراقي ضد ائتلاف نيروهاي ژانويه 1991 در
در كويت ارضي تماميت و استقلال احياي براي ملل سازمان
هوايي سنگين حملات طي و كردند صف‌آرايي عراق برابر
اخراج كويت از را آنها و كرده زمين‌گير را عراقي نيروهاي
كشور اين مقامات عراقي نيروهاي اخراج عليرغم.نمودند
اكتبر دركردند تكرار را كويت عليه ارضي ادعاي دوباره
نزديك جمهوري گارد نيروهاي وسيع تجمع به عراق سال 1994
قصد عراق بالاي رده فرماندهان "ظاهرا.زد دست كويت مرز
خواهند تكرار را اوت 1990 حمله 2 كه كنند تهديد داشتند
پناهندگان و بود گسترده "ظاهرا صدام تداركاتكرد
دست دوباره داشت قصد صدام كه كردند اشاره بعدها عاليرتبه
ايالات عراقيها ، اقدامات اين متعاقب.بزند حمله به
واكنش "فورا نيروها افزايش خودو حضور تقويت با متحده
نيروهاي تجمع از عراق درصورتي‌كه كرد اخطار و داد نشان
خواهد گسترده حملات به اقدام برندارد دست جنوب در خود
آنان كردن متفرق و نيروهايش استقرار توقف با بغداد.كرد
.كرد عقبنشني خود مواضع از و داد نشان واكنش
ملت كنوني مصائب ايجاد از قبل عراق بر حاكم حزب بعث حزب
مدت 8 به ايران با بي‌حاصل و خونين جنگي درگير را عراق
مي‌توانست جنگ شروع براي گوناگوني موارد.بود كرده سال
اين كرد فراموش نبايد كه نكته‌اي اما.باشد داشته وجود
حكام زعم به اسلامي جمهوري استقرار و شاه سقوط با كه است
ارتش و بود آمده به‌وجود ايران در قدرت خلا نوعي عراقي
را عراقي نيروهاي گسترده هجوم با مقابله توانايي ايران
دنبال را مهمي اهداف ايران به حمله با صدام.نداشت
انقلاب نفوذ از جلوگيري به مي‌توان جمله آن از كه مي‌كرد
نقش پذيرفتن و منطقه كشورهاي ساير و عراق در ايران
ايران در سلطنت دستگاه فروپاشي بعداز منطقه ژاندارمري
.كرد اشاره
دارد ادامه
:پانوشتها
آلامداير.افريقا شمال و خاورميانه سياسي جغرافياي (1)
دفتر.ميرحيدر دره ترجمه.بليك جرالداچ و دراسيدل
.ص 212 -تهران 1373 -بين‌المللي و سياسي مطالعات
محمدرضا دكتر هرمز ، تنگه استراتژيك نقش و خليج‌فارس (2)
.ص 257.سمت 1371 انتشارات.نيا حافظ
جعفري اصغر دكتر.خليج‌فارس در بحران كانونهاي (3)
.ص 257.كيهان 1371 انتشارات سازمان.ولداني
و فروردين -اقتصادي‌شماره140139 -سياسي اطلاعات (4)
.ص 9 -ارديبهشت 1378
5)The Middle East and North Africa. Editedby:Clive. H.
Schofield and Richard N. Schofeild.(Routlege
Publication
1996) P. 158.
اسفند و بهمن شماره 9089 اقتصادي -سياسي اطلاعات (6
.ص 61373
|
