چهارم ، شماره 1042 آگوست 1996 ، سال مرداد 1375 ، 14 چهارشنبه 24
نهج‌البلاغه ترجمه‌هاي و شرح‌ها
از پس امام ، سخنان مي‌داد ، ادامه‌راهپيمايي خود مسير در اگرحق و
و تاريخ درازناي و جهان ، گستره همه او ، بزرگوار رسول سنت و خدا كتاب
.درمي‌نورديد را پهنه‌زمين
فرهنگ در سندموجود و متن مهمترين ازقرآن ، پس نهج‌البلاغه ، :اشاره
همراه اثر ، اين حكمي محتواي‌بي‌همتاي و بلاغي ارزشهاي.است اسلامي
و انديشمندان توجه عرفاني‌نهج‌البلاغه ، همواره و اخلاقي ارزشهاي با
اين كه آنجا از اين‌همه با.است مي‌داشته معطوف خود به را فرزانگان
به توجه است ، بوده ايرانيان عشق و علاقه مورد متني ، هر از بيش اثر ،
و فقرات تاكنون ، كهن قرون از.داشته به‌سزا اهميتي نيز آن ترجمه
شده ترجمه و شرح بارها ايران در نهج‌البلاغه كل گاه و مختلف ، خطبه‌هاي
در.بوده‌اند برخوردار خوبي بلاغت و نثر از غالبا قديم ترجمه‌هاي.است
هر از بيش نهج‌البلاغه ترجمه بسيار ، فكري نيازهاي به‌دليل جديد ، دوران
نشان‌دهنده مردم ، استقبال و ترجمه‌ها تعدد.گرفت قرار توجه مورد زماني
نويسنده مسائل ، اين به باتوجه حاضر مقاله در.بود نياز اين گستردگي
ترجمه‌هاي‌نهج‌البلاغه و شروح پيرامون‌ويژگيهاي اجمالي شرحي محترم ،
به علاقه‌مندان خوانندگان‌و مي‌تواند توضيحات اين.نموده‌اند ارائه
موثقتر و بهتر انتخابمتني در را اسلامي فرهنگ و(ع)اميرالمومنين
جعفري محمدمهدي سيد دكتر:نوشته مقالات سرويس.بخشد ياري
دانشمندبزرگ و نويسنده و شاعر اديبو كه است نامي نهج‌البلاغه
امام اميرالمومنين سخنان از گزيده‌اي برمجموعه سيدرضي شيعه ،
.است گذاشته عليه‌السلام ، علي‌بن‌ابي‌طالب
و وعام ، خاص مشهور بلاغت و فصاحت سخنوري‌و در عليه‌السلام علي امام
چيز سه را اين‌سخنوري عوامل.است بوده دشمن دوست‌و اعتراف مورد
ابي‌طالب ، آل بالاخص ، و بني‌هاشم و قريش در موجود ويژگي:مي‌توان‌گفت
;مي‌رود به‌شمار برومند درخت اين رسيده ميوه امام كه
و خورشيدفروزان و صاف آسمان و بيابان‌بيكران و دست‌نخورده محيط
روزگار آن مردم بيشتر به كه عرب جزيره تابان ماه درخشان‌و ستارگان
;بود داشته ارزاني را بهره‌اي چنين
،(ص)اكرم سخنان‌پيامبر و ;بلاغت و اعجازفصاحت قرآن ، تاثير و
خورشيد پرتودرخشان زندگي‌در آغاز از كه امام افصح‌العرب ، بر
.داشت قرار نبوت ماه تابان روشني و قرآن
بودكه بلاغت و فصاحت از خارجي ، موهبتي عامل سه اين از برتر و
سخنش‌به‌اتفاق درباره كه بود شده كرده‌باعث كرامت بدو پروردگار
سخن از فروتر:كلام‌المخلوق فوق دون‌كلام‌الخالق‌و:كه بگويند
شده موجب الهي ، موهبت همين نيز و آفريدگان ، سخن از فراتر و آفريدگار
!آرد به‌دست قرآن نشان‌برادر نهج‌البلاغه ، سخنانش ، گزيده كه است
و تصنع بدون و طبيعي ، چنان‌شيفته‌سخنوري اميرالمومنين معاصران
داشتن نگاه سينه در و كردن حفظ به آنان از برخي كه بودند امام تكلف
زمان ، رسم برخلاف وي ، نزديك ياران از برخي و.مي‌كردند اقدام سخنانش
دست زيبا و ژرف حكمتهاي آن برداشتن‌از يادداشت و نوشتن به
.مي‌يازيدند
مورداستقبال چنين زيبايي سخن هر كه‌نه گفت بايد هم را نكته اين و
اين بلكه ;علمي حكمت عميق‌و مطلب هر نه و قرارمي‌گيرد ، عام و خاص
گفته به كه بود امام روان و زيبا درعين‌حال ، بسيار و سخن‌حكمت‌آميز
برون از =عميق باطنه و انيق ظاهره;قرآن وصف در بزرگوار ، آن خود
.دلربا و خردپيما و بسي‌ژرف درون از و چشم‌افسا ، درخشان ، و زيبا بسيار
.دارد وجود سخني كمتر ويژگي‌در دو اين و
سخنانش‌به‌وسيله از پاسداري و ماندگاري‌آنها به انگيزه‌ها همين
خود مسير در اگرحق و.انجاميد امام ياران دوستان‌و و فرزندان
رسول سنت و خدا كتاب از پس سخنان‌امام ، ;مي‌داد ادامه‌راهپيمايي
را زمين پهنه و تاريخ درازناي و جهان ، گستره همه او ، بزرگوار
معاويه ، سلطنت شدن برپا و بني‌اميه آمدن كار روي با ليكن ;درمي‌نورديد
آخوندهاي به‌وسيله امام ، از بدگويي و كشي فضيلت و حق‌زدايي سياست
گرديد ، حاكم بي‌خبر ، ازخدا مزدهاي به قلم و رسمي ، روحانيون و درباري
زبان به را عليه‌السلام علي اميرالمومنين سخنان كه نداشت جرات كسي و
را امام بي‌بديل و نفيس حكمتهاي و كند ، بازگو ديگران براي و آورد
محافل در بزرگوار ، آن نزديك بسيار ياران و فرزندان تنها.دهد آموزش
.مي‌يازيدند دست مهم بدين نامحرمان چشم از دور و خصوصي
را خود بساط ديگري دوره و پيچيد ، هم بني‌عباس‌در قيام با دوره ، اين
خون انتقام گرفتن شعار با دوره ، اين سردمداران و متوليان.گسترد
لذا بودند ، شده پيروز و كرده قيام (ص)محمد آل حق و علي حسين‌بن
ناديده را او فرزندان برتري بشوند ، و فضايل آن منكر نمي‌توانستند
استفاده كمال دست‌آمده به فرصت اين از صادق ، امام اين‌روي از.بگيرند
درميان را جعفري و علوي و نبوي و قرآني ، به‌حق آموزشهاي و كرد ، را
كوشا راه اين در پيوسته فرزندانش و.بگسترد جوي حقيقت و حق‌طلب مردم
.بودند
بود ، تركان‌ماوراءالنهر برنشانده و كه‌دست‌پرورده متوكل اينكه تا
و انديشه و منطق و قرآن علي‌و آل و علي با دشمني‌عميقي و
زد ، تكيه عباسيان سلطنت اريكه بر هجري سال 233 داشت ، در خردگرايي
در اميرالمومنين فضايل نفي جهت در را بني‌اميه سياست همان ديگر بار و
بني‌اميه دوران از بيشتر اسلام جهان گستره هنگام اين در اما.گرفت پيش
دوردست شهرهاي به كرده كوچ بغداد از خردگرا و شيعه دانشمندان و بود ،
.رفتند
شيعه آمدن‌آل‌بويه با و انجاميد ، به‌درازا سال يكصد نيز دوران اين
دگرگون امارت ، وضع و قدرت‌خلافت گرفتن به‌دست و دربغداد ايراني و
كرامت بدانان فرهنگي مسائل در ويژگي دو آنان تشيع و بودن ايراني.شد
بغداد ، بر ويژگي دو اين.خردگرايي و آزادانديشي ، :آن‌دو و.بود كرده
.شد حاكم اسلام ، جهان مهد
يكي.بودند حاكم اسلام جهان بر ديگر شيعي دولت دو زمان همين در
شمال و مصر در فاطميان ديگري و ;شام اعظم قسمت و حلب بر آل‌حمدان
منطقه دو آن بر فرهنگي خردگرايي و علمي آزادانديشي اين و.آفريقا
.بود حاكم نيز
كه بود ادبي و علمي محيط و فرهنگي شرايط و اجتماعي جو چنين در
.گرديد فراهم نهج‌البلاغه چون كتابي تاليف براي زمينه
لازم عاملنيست به‌تنهايي‌كافي است ، لازم كه‌هميشه زمان ، عامل ليكن
اين آميختن به‌هم با تا است ، موقع‌شناس و ديگر ، شخصيت‌واجدالشرايط
شخصيت ، اين.كند ايجاد تاريخ يك ساختن در موثر و جهانشمول وتري شفع ،
جانب از كه وي.بود ذي‌المناقب طاهر محمدبن‌الحسين ابوالحسن سيدرضي
واسطه شش با مادر جانب از و موسي‌بن‌جعفر ، امام به چهارواسطه با پدر
و زبردست ، اديبي بي‌مانند ، شاعري مي‌رسيد ، زين‌العابدين امام به
نياموخته سيد كه نبود روزگار آن در دانشي هيچ.بود ذوفنون دانشمندي ،
تاليف به دست زمينه‌اي هر در كه شد باعث او عميق بسيار نبوغ و.باشد
مقدمه در چنانكه وي ، .كند خلق را اثر بهترين خود نوع در و زند
به‌اختصار ، (ع)اميرالمومنين زندگاني شرح در كتابي مي‌نويسد ، نهج‌البلاغه
در و مي‌نويسد ، عليه‌السلام علي‌بن‌ابي‌طالب اميرالمومنين به‌نام‌خصائص
با دوستانش.مي‌گنجاند را (ع)اميرالمومنين قصار كلمات آن آخر فصل
وي از و درمي‌آيند ، به‌اعجاب مي‌كنند ، تعجب بسيار فصل آن ديدن
اين سيدرضي.كند تاليف امام سخنان از مستقلي كتاب كه مي‌خواهند
زيباترين از گزيده‌اي و.مي‌زند دست آن تاليف به و مي‌پذيرد را درخواست
و وصيت‌نامه‌ها و نامه‌ها ;كلام و خطبه:محور سه در را امام سخنان
را آن و مي‌كند ، گردآوري حكمت‌آميز قصار كلمات و ;بخشنامه‌ها
،...و نامه كلام ، 79 و خطبه داراي 240 گزيده اين.مي‌نامد نهج‌البلاغه
.است حكمت‌آميز قصار كلمه و 489
است ، كرده نهج‌البلاغه تاليف به شروع تاريخي چه از نمي‌گويد سيدرضي
به‌پايان تاريخ و مي‌گويد سخن تاليف مدت شدن طولاني از مقدمه در ليكن
.مي‌نويسد سال 400 رجب سيزده را آن رسيدن
خواص‌و توجه مورد هنگام ، همان از شريف ، كتاب نهج‌البلاغه‌اين شروح
مختلف شرحهاي ميان از.مي‌پردازند آن شرح به و مي‌گيرد ، قرار ادب اهل
همه از شده نوشته...و اردو و تركي و فارسي و عربي زبانهاي به كه
جزء بيست در به‌عربي ( ه ف 656)ابن‌ابي‌الحديد شرح -مشهورتر1 و مهمتر
.است رسيده به‌چاپ ايران و لبنان و مصر در بارها كه مي‌باشد مجلد و 10
به‌عنوان جلد در 8 دامغاني مهدوي محمود آقاي را آن تاريخي بخش اخيرا
و كرده ترجمه به‌فارسي نهج‌البلاغه‌ابن‌ابي‌الحديد شرح در تاريخ جلوه
.است شده منتشر نشرني به‌وسيله
مختصر شرح و.جلد پنج در است عربي به (ه ف 679) شرح‌ابن‌ميثم -2
مي‌باشدباعنوان‌اختيارمصباح‌السالكين دست در ابن‌ميثم از ديگري
.است بوده جلد يا 3 در 2 متوسط شرح يك از گزيده‌اي مي‌رسد به‌نظر كه
بيشتر شرح اين.است نيامده به‌دست تاكنون جلدي دو يا سه‌جلدي شرح ليكن
.مي‌باشد ابن‌ابي‌الحديد ، شيعه برخلاف شارح ، و است ، فلسفي و عرفاني
آستان انتشارات سلسله در جلدي ، پنج شرح اين سوم جلد ترجمه اخيرا
ترجمه به كتاب ابتداي از چرا نيست معلوم و شد ، مشاهده رضوي قدس
.است نشده اقدام
و به‌عنوان‌تنبيه‌الغافلين فارسي‌نهج‌البلاغه شرح و ترجمه -3
قرآن تفسير صاحب كاشاني فتح‌الله مولي از تذكره‌العارفين
منصور دكتر آقاي تصحيح با كه جلد سه در ( ه ف 988) منهج‌الصادقين
.است شده منتشر پهلوان
محمدباقر ميرزا تاليف فارسي به نهج‌البلاغه مختصر شرح و ترجمه -4
فتحعلي براي هجري و 1226 سالهاي 1225 در كه نواب به مشهور لاهيجاني ،
.است نوشته قاجار شاه
در و بيشتر تفصيل با موضوع اين‌دو در كه فلسفي و عرفاني است شرحي
آگاهي و بررسي نظر از شرح ايناست كرده شرح اختصار با موضوعات ساير
.است توجه جالب سيزدهم ، قرن اوايل در زبان و فارسي نويسندگي شيوه از
سنگي چاپ و رحلي قطع به قمري هجري و 1325 سالهاي 1317 در لاهيجي شرح
ويراستاري دست در نو سبك به و علمي انتشاري براي هم‌اكنون و است شده
.شد خواهد منتشر مكتوب ميراث دفتر بوسيله و است
و فارسي به خويي ، شرح به نهج‌البلاغه ، مشهور شرح في منهاج‌البراعه -5
خطبه تا آغاز از خويي(.ق.ه ف1324) خويي حبيبالله سيد عربي ، از
حسن آيه‌الله و ;است كرده شرح جلد چهارده در را نهج‌البلاغه 228
پنج در متمم ، به‌عنوان را ، نامه 30 آخر تا خطبه 229 از آملي حسن‌زاده
نامه از كمره‌اي محمدباقر شيخ و ;است كرده شرح (تا 19 جلد 15 از) جلد
را آن و شرح (و 21 جلدهاي 20) جلد دو در را قصار كلمات آخر تا 31
.است كرده تكميل
كه جعفري محمدتقي استاد فارسي‌تاليف به نهج‌البلاغه تفسير و ترجمه -6
دنباله و كرده‌اند شرح جلد در24 را نهج‌البلاغه خطبه 139 تا تاكنون
مالك به امام عهدنامه جعفري ، علامه ليكن دارد ، ادامه همچنان آنها
شرح جلد يك در اسلام حكومت سياسي اصول:عنوان تحت مستقلا را اشتر
.كرده‌اند
دارد ادامه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام