شاید خیلی‌ها ندانند که پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی است ولی باید گفت این مشکل در اصل به وسیله عملکرد باکتری‌های حفره دهان ایجاد می‌شود. همان‌طور که تقریباً همه می‌دانند عامل اصلی در بروز پوسیدگی دندان، حضور مواد غذایی به‌خصوص مواد قندی است.
این مواد، غذای مناسبی برای باکتری‌های حفره دهان فراهم می‌کنند. باکتری‌ها که بعد از مصرف مواد غذایی روی سطوح مختلف دندانی تجمع یافته‌اند با مصرف مواد قندی موجود در غذا اسید تولید می‌کنند که این اسید آرام آرام مینای دندان را حل می‌کند و باعث تهاجم باکتری‌ها به عاج دندان می‌شود.
مینای دندان بافتی معدنی بوده و از لحاظ بیولوژیکی بافتی مرده محسوب می‌شود، اما نکته مهم این است که مینا سخت‌ترین بافت بدن انسان و مقاومت آن چندین برابر بیشتر از استخوان است و اصلی‌ترین سد مقاومت دندان در برابر پوسیدگی محسوب می‌شود. در زیر این بافت بسیار سخت، عاج قرار دارد.
عاج برخلاف مینا بافتی زنده بوده و واجد تمام فعل و انفعالات بافتهای زنده است، از جمله اینکه دارای الیاف حسی عصبی است. به طورکلی مقاومت عاج در برابر پوسیدگی به مراتب پایین‌تر از میناست و بنابراین در صورتی که پوسیدگی از مینا وارد عاج شود با سرعتی چندین برابر در عاج نفوذ می‌کند.
گاهی سرعت نفوذ پوسیدگی در عاج به حدی زیاد است که حتی علایم خاصی هم دال بر وجود آن دیده نمی‌شود. اما بعضاً در مرحله پیشرفت پوسیدگی در عاج، دندان نسبت به برخی محرکها واکنش نشان می‌دهد.
مهمترین آنها واکنش به سرماست که باعث دردی تیز و شدید در دندان می‌شود، اما در بسیاری موارد هم این وضعیت فاقد علامت است.
اگر در این مرحله جلوی گسترش پوسیدگی گرفته نشود به راحتی پالپ دندان (یا همان بافت مرکزی دندان که شامل عروق و اعصاب است) را درگیر می‌کند و آن وقت است که دندان دردهای شدید و آزاردهنده آغاز می‌شود و چاره‌ای جز درمان ریشه یا حتی در مواردی کشیدن دندان باقی نمی‌گذارد.
غذاهای دشمن دندان
با توجه به همه آنچه گفته شد، برای جلوگیری از پوسیدگی چند راه بیشتر وجود ندارد: یکی از بین بردن یا تضعیف باکتری‌های مولد پوسیدگی‌است. برخی محققان آزمایش‌هایی برای تولید واکسن ضد پوسیدگی انجام دادند اما نتایج آن چندان امیدوارکننده نبوده.
حذف کامل یا تضعیف باکتری‌های مولد پوسیدگی کار بسیار دشوار یا شاید غیرممکنی باشد که عوارض مصرف داروها برای دستیابی به این هدف به مراتب بیشتر از مزایای آن است.
راه دیگر حذف مواد قندی از رژیم غذایی است که کاری دشوار اما عملی است.
تغذیه صحیح، مصرف کم شیرینی و شکلات و قند و شکر و بالعکس مصرف زیاد میوه و سبزیجات می‌تواند مواد قندی لازم برای ایجاد پوسیدگی را کاهش دهد، اگرچه در بسیاری موارد این امر امکان‌پذیر نیست و طیف وسیعی از افراد جامعه قادر نیستند مواد قندی را در رژیم غذایی خود کاهش دهند، بخصوص کودکان که کنترل مصرف تنقلات حاوی مواد قندی در آنها واقعاً دشوار است.
یک روش مؤثر برای کم کردن اثر مواد قندی، مصرف نکردن یا کم مصرف کردن این مواد در فواصل بین وعده‌های غذایی است.
توصیه می‌شود افراد و به‌خصوص کودکان مواد قندی را بلافاصله بعد از مصرف وعده غذایی اصلی مصرف کنند و در میان‌وعده‌های غذایی از میوه و سبزیجات استفاده کنند.
تأثیر این روش به‌خصوص زمانی بیشتر است که هر فرد بلافاصله بعد از مصرف مواد غذایی مسواک بزند تا خرده‌های غذا، از حفره دهان پاک شود تا هم مواد قندی در دسترس باکتری‌ها قرار نگیرد و هم عامل مهم زمان از باکتری‌ها گرفته شود.
وقت طلاست
زمان یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد پوسیدگی است. تحقیقات نشان می‌دهد که در صورت وجود مواد قندی، در عرض مدت 20 دقیقه حفره دهان کاملاً اسیدی می‌شود. این اسید گرچه چندان قدرتمند نیست اما می‌تواند به مرور مینا یعنی سخت‌ترین بافت بدن را به سادگی حل کند، بنابراین حذف مواد قندی از حفره دهان با روشهای مکانیکی یعنی مسواک و نخ دندان باید در مدت کوتاهی بعد از صرف غذا صورت گیرد.
یکی از نکات مهم در این زمینه استفاده دقیق از نخ دندان است. مسواک به‌طور طبیعی سطوح جونده و گونه‌ای و زبانی را پاک می‌کند اما قادر به تمیز کردن سطوح بین دندانی نیست.
معمولاً پوسیدگی در سطوح بین دندانی بی‌سر و صدا شروع می‌شود و حتی ممکن است بیمار متوجه این پوسیدگی هم نشود، چون قابل دیدن نیست و بعضاً علامت خاصی هم ندارد.
زمانی بیمار متوجه مشکل می‌شود که اغلب پوسیدگی بسیار پیشرفت کرده و حتی به پالپ دندان رسیده است. برخی از دندانپزشکان حتی معتقدند اگر بنا بر انتخاب باشد نخ دندان بر مسواک ارجحیت دارد.
با این‌همه، اغلب امکان مسواک زدن بعد از مصرف هر وعده مواد غذایی و بخصوص مواد قندی وجود ندارد. در نتیجه بهترین کار همان محدود کردن مصرف مواد قندی است. در صورتی که بعد از صرف مواد قندی به مسواک دسترسی نداشتیم خوردن چای گرم برای حل کردن و شستن مواد قندی از حفره دهان می‌تواند مؤثر باشد. حتی چند بار گرداندن آب در دهان هم می‌تواند مفید واقع شود.
به هر حال مسواک زدن دست‌کم دو بار در روز برای پیشگیری از پوسیدگی امری قطعی است. بهترین زمان برای مسواک زدن شب پیش از خواب (پس از شام) و صبح پس از صرف صبحانه است.
و بالاخره...
در مورد پوسیدگی دندانی ذکر یک نکته فرعی شاید خالی از لطف نباشد.حتماً شما هم برنامه‌های مستند درباره کشف اجسادی مربوط به چند قرن پیش را دیده‌اید.
بد نیست بدانید دندانهای این اجساد بعد از گذشت چند صد سال زیر خاک تقریباً هنوز سالم بوده‌اند. آن وقت ببینید که ما چه بر سر این دندانهای زبان بسته می‌آوریم!
