و به‌ویژه این امر در آموزش و پرورش انجام شد و از آن پس ادارات کل به سازمان تبدیل شدند و در بسیاری موارد ازجمله تعطیلی موردی به دلیل بارش برف و یا هر مورد دیگری که نیاز به تعطیلی منطقه‌ای بود این کار به سازمان‌های آموزش و پرورش واگذار شد.
در مورد زنگ تفریح که بهتر است زنگ تجدید قوا نامیده شود در همه مدارس معمولاً مدیران سعی می‌کنند با توجه به بخشنامه‌های موجود زمان را دقیقاً رعایت کنند اما اینکه این زمان چقدر می‌تواند برای دانش‌آموزان و دبیران مفید باشد مطلبی است که زیاد به آن پرداخته نشده است.مدت زمان زنگ تفریح دانش‌آموزان و دبیران در مدارس باید مختلف باشد و با هوشمندی مدیران تنظیم شود. مدرسه‌ای با 100 دانش‌آموز نسبت به مدرسه‌ای که نزدیک به 500 دانش‌آموز دارد قاعدتاً در زمان تفریح می‌تواند متفاوت باشد.
مدرسه‌ای با جمعیت زیاد اگر مدت زمان کمی برای تفریح داشته باشد به محض شنیدن صدای زنگ به جهت کمی زمان تفریح، دانش‌آموزان به سوی حیاط مدرسه هجوم خواهند برد و طبیعتاً هنگام خروج حدود 500 نفر در مدت زمان محدود چند دقیقه (حداکثر 5 دقیقه) تراکمی از دانش‌آموزان در راه پله‌ها به‌وجود خواهد آمد و چون معمولاً اینگونه مدارس شامل چند طبقه هم هستند ممکن است دانش‌آموزی شوخی کوچکی با دوستش بکند و اتفاقی بیفتد که شاید ناگوار باشد؛ مانند اتفاقی که در یکی از مدارس جنوب شرق تهران رخ داد و باعث شد دانش‌آموزی با کمر به روی پله‌ها فرود آید و چند روزی را در بیمارستان بستری باشد.قطعاً هر چقدر مدرسه تعداد دانش‌آموز کمتری را دارا باشد هنگام به صدا درآمدن زنگ هم تخلیه کلاس‌ها سریعتر صورت می‌گیرد و هم اینکه تراکم چندانی در راه پله‌ها به‌وجود نمی‌آید و مشکل زیادی ایجاد نخواهد شد.
فراموش نکنیم اتفاقی که بعد از پایان مسابقه فوتبال ایران و ژاپن در سری مسابقات انتخابی جام جهانی گذشته روی داد فقط به‌دلیل تراکم زیاد و هجوم مردم برای خروج از استادیوم بود و چنین ازدحامی اما در مقیاس خیلی کوچک در مدارس پرجمعیت سراسر کشور و به‌ویژه مدارس جنوب شهر تهران که از ترکم بسیار زیادی برخوردارند و حتی مدارسی با جمعیت بالغ بر 700 تا 800 نفر همه روزه در هنگام به صدا درآمدن زنگ تفریح تکرار می‌شود.
حال اگر قرار باشد طبق بخشنامه در مدارسی با این تعداد دانش‌آموز فقط 15 تا 20 دقیقه «زنگ تفریح» داشته باشیم مشکلات ناشی از کمبود دستشویی، هجوم به طرف بوفه برای خرید و تراکم بالای دانش‌آموزان هنگام خروج از کلاس از یک طرف و هدایت دانش‌آموزان به سمت کلاس توسط معاونین نیز معضل دیگری خواهد شد که بی‌نظمی ایجاد خواهد کرد. تجربه ثابت می‌کند اگر به دانش‌آموزان مدارس پرجمعیت زمان کافی برای تفریح داده نشود و به‌مدت زمان 15 تا 20 دقیقه اکتفا شود، در یک مدرسه450 نفری دانش‌آموزان حدود 7 دقیقه زمان لازم دارند تا به سر کلاس رفته و دبیران آماده حضور در کلاس شوند، درصورتی که اگر این زمان به 25 دقیقه افزایش یابد مدت زمان حضور جمعیت 450نفری بعد از شنیدن صدای زنگ 5/3تا 4دقیقه خواهد بود.
یعنی با افزایش 5دقیقه‌ای زمان تفریح، حداکثر فقط 2دقیقه از زمان کلاس کاسته شده است و در عمل دیده شده است اگر مدت‌زمان زنگ تفریح در مدارس با تراکم بیشتر افزایش یابد هم دانش‌آموزان به راحتی درمدت زمان تفریح کارهای خود را به خوبی انجام می‌دهند و هم اینکه به‌نظر می‌رسد با طولانی شدن این ساعت اشتیاق آنها برای حضور در کلاس درس افزایش می‌یابد. درصورتی که مثل بعضی از مدارس پرتراکم مدت زمان تفریح کوتاه باشد پس از به صدا درآمدن زنگ، دبیر که هنوز مطالب درسی را به اتمام نرسانده یا دانش‌آموزان سؤالاتی از درس مربوطه دارند مدت زمانی را شاید حدود 4تا5 دقیقه بعد از درس در کلاس با دانش‌آموزان می‌گذراند و تا به دفتر دبیران برسد و بعد از مدت زمان بسیار کمی و پیش از آنکه از حال و هوای کلاس قبلی بیرون آمده باشد باید مجدداً به کلاس بازگردد و در این مدت گاهی باید پاسخگوی اولیای‌دانش‌آموزان نیز باشد.اما بشنوید نظر جمعی از مدیران، معاونین و دبیران مدارس را در مورد زنگ تفریح در مدارس.
دبیر یکی از مدارس شمال غرب تهران که در پست‌های مدیریتی به‌عنوان مدیر اداره و مدیر مدرسه نیز مشغول به کار بوده و اکنون به تدریس اشتغال دارد و در پست‌های کارشناسی نیز ایفای نقش می‌کند، می‌گوید که زمان تفریح 25 دقیقه برای معلم و دانش‌آموز کفایت می‌کند اما زمان 90 دقیقه‌ای برای کلاس درس خیلی زیاد است و زمان مفید 75 دقیقه از زمان حضور دبیر تا شنیدن صدای زنگ کافی است. با وجود عدم‌رعایت استاندارد دانش‌آموز در کلاس که20 نفر است، اداره کلاس نیز مشکل خواهد بود. دربسیاری از کشورها استاندارد تعداد دانش‌آموز در کلاس 14 نفر است اما در کشور ما تعداد 20 تا 25 نفر هم رعایت نمی‌شود.اگر تعداد دانش‌آموز هر کلاس زیاد شود و قرار باشد مدت زمان دقیق هر کلاس 90 دقیقه باشد کیفیت کار دبیر در کلاس خیلی پایین می‌آید.
یکی از مدیران سابق مدارس غیرانتفاعی که در حال حاضر در مدرسه دولتی با بیش از
370 نفر دانش‌آموز مشغول به کار است، می‌گوید: در مدرسه غیرانتفاعی مدت زمان مفید کلاس برای دانش‌آموزان 75دقیقه است و در سال‌های قبل مدت زمان هر کلاس درس را با توجه به جمعیت کم مدرسه (120 دانش‌آموز) 75 دقیقه تعیین می‌کردیم و مجوزهای لازم هم از مدیریت منطقه گرفته می‌شد تا در روال اداری کار هم مشکلی وجود نداشته باشد. وی با تاکید می‌افزاید: واقعاً مدت زمان بیشتر از 75دقیقه در درس من (ریاضی) جوابگو نخواهد بود و به‌ویژه در مدارس پرتراکم با وجود تعداد دانش‌آموز زیاد، کم شدن ساعت تفریح و اضافه شدن زمان درسی باعث اجازه خواستن‌های مکرر در کلاس برای بیرون رفتن می‌شود و بیش از آن که به نفع مجموعه دانش‌آموزان تمام شود به ضرر آنها خواهد بود.
جمعی از دبیران هم اذعان می‌کنند با توجه به تنظیم زمان به‌صورت هوشمند و درواقع مدیریت زمان زنگ‌ها، عملاً زمان مفید در کلاس‌های درس مدرسه‌ای‌شان بین 75 تا 80 دقیقه متغیر است‌که مدت زمان کاملاً حساب شده و قابل بهره‌برداری مفید است و باعث کاهش اجازه خواستن‌های زیاد در خلال کلاس درس شده است و چه خوب است این رویه در مدارس دیگر وجود داشته باشد و یا اینکه به‌نظر می‌رسد چند دقیقه‌ای از زمان‌های
بخشنامه شده در هر ساعت کمتر است اما بر کیفیت آموزش تأثیر مثبت دارد. معاونین مدرسه نیز در این جمع معتقدند با افزایش چنددقیقه‌ای زنگ‌های تفریح مشکلات آنها کاهش یافته است.
اما نادر ادیب، مدیر دبیرستانی در شهرک‌غرب منطقه 2 تهران می‌گوید: مدت زمان کلاس و یا زنگ تفریح از نظر زمانی قابل تعریف نیست به‌ویژه مدت زمان کلاس با دانش‌آموزان آن کلاس مربوط است و بستگی به خیلی از مسائل دارد مثلاً برای کلاس ورزش مدت زمان 75 تا 80دقیقه خیلی کم است ولی برای درسی مثل حسابان بسته به اینکه دبیر چه کسی باشد، چه برنامه‌ای برای کار خود داشته باشد و چه شرایطی داشته باشد متفاوت است.
اگر دبیر کارآمد نباشد و دانش‌آموزان با دبیر هماهنگ نباشند مشکل‌ساز خواهد بود، ولی الان مدت زمان کلاس‌ها 90 دقیقه است و در شرایط فعلی در یک جا کاربرد دارد و در جای دیگر ندارد. اگر دانش‌آموزان دبیر و درس مربوطه را دوست داشته باشند 90 دقیقه کم هم هست اما براساس بودجه‌بندی و با توجه به حجم کتاب باید نظر داد. نگاه و نگرش انسان‌ها باید رنگی باشد، تفکر سیاه و سفید کاملاً سنتی است. وی پیشنهاد می‌کند کلاس‌های درس با 2دبیر به‌صورت گفت‌وگو و محاوره برگزار شود و از وسایل کمک آموزشی بهره‌مندی کامل صورت گیرد در آن صورت خواهیم دید که 180 دقیقه هم برای ساعت کلاسی کم است.
*مشاور برنامه ریزی آموزشی
