این پژوهش نوین برای حیات وحش کاملا بی‌ضرر بوده و از معدود نمونه‌های انجام شده روی پلنگ در جهان به شمار می‌آید. نتایج نصب دوربین‌های تله‌ای که به‌صورت خودکار از اجسام متحرک در محدوده دید این دوربین‌ها عکسبرداری می‌کند در 5 محدوده از پارک ملی بمو در استان فارس نصب شد. نتیجه جالب بود؛ ثبت 72 عکس از پلنگ که به شناسایی 6 قلاده پلنگ (یک نر بالغ، یک نر جوان، دو ماده بالغ، یک ماده با توله و یک ماده نابالغ) انجامید. این نتایج برای تخمین علمی تعداد پلنگ در منطقه و تراکم نسبی آن جهت مقایسه با سایر زیستگاه‌ها به کار می‌رود.
آنچه در پی می‌آید گزارشی است در باره سودمندی این دوربین‌ها در کمک به حفاظت از گونه‌های مختلف حیات وحش.
پارک ملی بمو که اولین سایت طرح پلنگ ایرانی محسوب می‌شود با 48 هزار هکتار مساحت در سال 1349 از منطقه حفاظت شده به پارک ملی ارتقا داده شد. این پارک در مجاورت شهر شیراز و نزدیک پایتخت باستانی امپراتوری هخامنشیان واقع شده است. این منطقه از دو تیپ زیستگاهی دشت‌ها و علفزارهای خشک و نیمه خشک و کوه‌های صخره‌ای تشکیل شده است.
طعمه‌های اصلی پلنگ در این منطقه قوچ و میش، کل و بز، آهو و گراز است. البته طعمه‌های کوچک تری مانند خرگوش و تشی نیز در این زیستگاه وجود دارد. پلنگ ایرانی در مقایسه با دیگر گوشتخواران بزرگ منطقه شامل گرگ، کفتار و گربه وحشی بزرگترین گوشتخوار این پارک است.
بخش عمده‌ای از اراضی این پارک طی سال‌های اخیر به خاطر توسعه شهری و فعالیت‌های آن دستخوش تخریب شده و این تعرض همچنان ادامه دارد، ضمن آنکه این پارک در توسعه شهری محصور شده است.
از دیگر نگرانی‌های کارشناسان در مورد بمو، عبور بزرگراه اصفهان – شیراز از میان این پارک ملی است. قسمت غربی پارک ملی بمو قبلا مورد تعرضات انسانی قرار گرفته و تمام پستانداران بزرگ آن برخلاف قانون، شکار شده‌اند. مطالعات اخیر نشان می‌دهد این محدوده دیگر زیستگاه پلنگ نیست.
طرحی برای بقا
تعداد پلنگ‌های پارک ملی بمو قبل از آغاز این طرح در دهه 70 شمسی، 15 تا 20 قلاده برآورد می‌شد؛ آماری که در واقع یکی از بیشترین جمعیت پلنگ در مناطق حفاظت شده مورد مطالعه در ایران را نشان می‌داد.این طرح از تیر ماه 1386 در پارک ملی بمو برای پژوهش و حفاظت از پلنگ ایرانی با کمک کارشناسان با تجربه حیات وحش از جمله دکتر بهرام کیابی، مهندس بیژن دره شوری و دکتر ایگور خوروزیان - کارشناس گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی- با مشارکت سازمان حفاظت محیط‌زیست (اداره کل استان فارس) آغاز شد. البته برخی ارگان‌های دولتی و جوامع محلی تحت حمایت مالی بنیاد‌های داخلی و خارجی و افراد علاقه‌مند به طبیعت نیز در این طرح مشارکت داشتند.
طرحی موفق و تحسین شده از سوی مجامع جهانی
طرح پلنگ با موفقیت توانست فرصت فعالیت‌های تحقیقاتی -حفاظتی را برای دانشجویان، متخصصان، کارشناسان و داوطلبان حیا ت وحش ایجاد کند.
نکته قابل توجه در باره این طرح، برگزیده شدن آن توسط گروه متخصصان گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی به‌عنوان «طرح برگزیده ماه» پیش از به اتمام رسیدن آن بود.
دلایل اصلی انتخاب پارک ملی بمو به‌عنوان اولین منطقه، تراکم نسبی بالای پلنگ، سرعت زیاد تخریب زیستگاه، تقابل شدید بین محیط‌بانان و شکارچیان غیرمجاز و روند کاهش شدید طعمه‌های پلنگ در این منطقه بود. این انتخاب پس از یک سال بررسی زیستگاه‌های پلنگ در نقاط مختلف کشور توسط کارشناسان جوان حیات وحش انجام شد. ادامه این تحقیقات در زیستگاه‌های بی‌نظیری همچون پارک ملی گلستان می‌تواند در آینده زمینه حفاظت بیشتر از این گونه را فراهم سازد.
یک طرح و ارتقای دانش کارشناسان
حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس، درباره موفقیت طرح پلنگ بمو می‌گوید: این طرح یکی از کاربردی‌ترین و موفق‌ترین طرح‌های حیات وحش در استان فارس بوده است. اهمیت این طرح از آن روست که از روش جدیدی برای تخمین جمعیت، شناسایی زیستگاه‌ها و پراکنش پلنگ استفاده کرده‌ایم؛ روشی که به ما کمک می‌کند با به‌دست آوردن اطلاعاتی ارزشمند از ویژگی‌های رفتاری مثل قلمرو، تردد، اختفا و شکار، برای حفاظت از پلنگ، این گونه نادر حیات وحش، با بینش مناسب‌تر و چشمی باز برنامه‌ریزی کنیم.
از سوی دیگر، پیش از این همواره مسائلی مبنی بر افزایش بیش از حد ظرفیت جمعیت گوشتخواران در پارک ملی بمو مطرح می‌شد، اما با اجرای این طرح ثابت شد که این یک تصور نادرست است. براین اساس مشخص شد که جمعیت پلنگ در حال حاضر به اندازه‌ای نیست که به جمعیت علفخواران پارک آسیب برساند.
ظهرابی در باره تاثیر مثبت این طرح برای فعالیت کارشناسان جوان و ارتباط با مجامع بین‌المللی گفت: وجود این طرح و اجرای آن در بمو، که با همکاری کارشناسان ما، با موفقیت به انجام رسید، باعث شد کارشناسان دید بهتری نسبت به مطالعات حیات وحش پیدا کنند؛ از جمله با تکنیک‌های مختلف و جدید ردیابی و شناسایی حیات وحش و تهیه نقشه پراکنش آنها آشنا شوند. در طول اجرای این طرح مشاوران بین‌المللی با ما همکاری کردند و از تجربیات سایر کشور‌ها هم بهره‌مند شدیم، ضمن اینکه کارشناسان ما آموزش لازم را در باره خصوصیات پلنگ و بیولوژی این گونه مهم کسب کردند. این موفقیت قدم مهمی برای توسعه این مطالعات در سایر مناطق حفاظت شده کشور است و نتایج آن می‌تواند ما را در حفاظت از این گونه یاری کند؛ گونه‌ای که حفظ آن موجب پویایی اکوسیستم است.
آرش قدوسی کارشناس حیات وحش و مدیر طرح پلنگ ایرانی درباره روند اجرای این طرح می‌گوید: پس از سفر‌های مقدماتی و شناسایی منطقه، دوربین‌های تله‌ای به شیوه‌های علمی در مکان‌های مناسب نصب شد. نمونه برداری از مدفوع برای بررسی رژیم غذایی و تجزیه و تحلیل ژنتیک مولکولی در مرحله دوم کار قرار داشت. البته به‌طور همزمان با اطلاع‌رسانی و آموزش تلاش کردیم سطح آگاهی مردم روستاهای مجاور پارک ملی را افزایش دهیم با این امید که طرح مذکور به‌عنوان الگویی برای حفاظت از این گونه در سایر زیستگاه‌های پلنگ در ایران مورد استفاده قرار گیرد.
به گفته وی، طرح پلنگ ایرانی با دو هدف کلی دنبال می‌شود: نخست پژوهش و بررسی وضعیت پلنگ در سایت‌های طرح و دیگر تهیه و اجرای راهبرد پایدار حفاظت از پلنگ ایرانی.
قدوسی تحقق اهداف طرح را در گرو یک دستور کار مدون اجرایی می‌داند و می‌افزاید: این دستور کار باید براساس اطلاعات بوم شناختی با تاکید بر مشارکت جوامع محلی در مسائل مرتبط با تنوع زیستی تدوین شده باشد، ضمن آنکه در کنار این دستور کار نباید راه‌اندازی تعاونی محلی با مشارکت محیط‌بانان را از نظر دور داشت چرا که این تعاونی می‌تواند تضمین‌کننده حفاظت این گونه در بلندمدت باشد.وی تصریح می‌کند: برای نخستین بار، تعداد پلنگ در منطقه با استفاده از نرم افزارCAPTUREر ، 6+0/24 گزارش شد؛تخمینی که دست کم در پژوهش‌های مرتبط با پلنگ سابقه‌ای ندارد. تراکم نسبی در پارک ملی بمو، 87/1 پلنگ/100 کیلومتر مربع به دست آمد، که حاصل تقسیم تخمین جمعیت بر مساحت مفید نمونه برداری بوده است.
این درحالی است که ظهرابی در باره هزینه اجرای این طرح می‌گوید: برای ادامه این طرح 200 میلیون ریال هزینه در نظر گرفته شده که متأسفانه هنوز موفق به تامین اعتبار آن نشده‌ایم.
پلنگ ایرانی (Panthera pardus saxicolor) یکی از بزرگ جثه‌ترین زیرگونه‌های پلنگ در دنیا است که در سال 2007 میلادی به‌عنوان گونه در خطر انقراض در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت قرار گرفته است. این زیرگونه در کوهستان‌های کشورهای ایران، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ارمنستان که دارای اقلیم و چشم‌انداز‌های بسیار متنوعی هستند، پراکندگی دارد. جمعیت این زیرگونه در محدوده پراکنش آن، از 1300 قلاده تجاوز نمی‌کند که بیشترین تعداد آن 550 تا 850 قلاده در ایران یافت می‌شود.
با این وجود، این گونه در 25 سال گذشته، در بسیاری از مناطق این گستره وسیع به‌طور کامل منقرض شده و در سایر مناطق نیز جمعیت آن کاهش محسوسی داشته است. علت کاهش شدید جمعیت این زیرگونه را می‌توان شکار، کاهش جمعیت طعمه و تخریب زیستگاه این جانور دانست. با این همه، در ایران فعالیتی صرفا با تمرکز بر حفاظت از این گونه صورت نگرفته است، در حالی که این گربه‌سان در خطر انقراض قرار دارد.
پلنگ، نمودار سلامت در ارتفاعات
دکتر اسماعیل کهرم، استاد حیات‌وحش با ابراز تأسف از تخریب زیستگاه‌های پلنگ می‌گوید: بدون شک این حیوان سمبل حیات‌وحش ایران است چرا که با 80 کیلو وزن 2 الی 3 برابر یوزپلنگ وزن دارد.وی از پلنگ به‌عنوان نادرترین و با‌ارزش‌ترین گونه حیات وحش یاد کرده و می‌افزاید: تا سال 1980 این حیوان به‌خاطر پوستش تحت فشار بود اما اینک تخریب زیستگاه‌ها مجال او را بریده است.به گفته این استاد دانشگاه، زیستگاه این حیوان امروز محدود به ناحیه قفقاز است که کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه، روسیه، ارمنستان و ایران را دربرمی‌گیرد و به‌خاطر ارزش پلنگ، کمک‌های متعددی از طرف مجامع مختلف بین‌المللی در اختیار کشورهای ناحیه قفقاز قرار داده می‌شود که البته ایران در این میان استثناء است و بهره‌ای از این کمک‌ها ندارد.آنچه امروز در ایران پلنگ را تهدید می‌کند تخریب زیستگاه‌ها و سم‌گذاری توسط چوپانان است؛ به‌طوری که سالانه حداقل 15قلاده پلنگ قربانی تله‌های دامداران می‌شوند.اما تخریب زیستگاه‌ها بیشترین آسیب را به پلنگ‌های ایران زده است. قطعه‌قطعه شدن تندوره که از آن به‌عنوان پلنگستان یاد می‌شود نمونه‌ای از بی‌توجهی مسئولان به حفظ پلنگ است.
