رسانه‌های نوین حریم خصوصی را می‌شکنند

موضوع حریم خصوصی به شکل دیگری نیز در قالب لایحه حمایت از آزادی اطلاعات مطرح شد و آن هنگامی بود که نمایندگان قصد داشتند موارد استثنا در آزادی اطلاعات را مشخص کنند. یکی از این موارد حریم خصوصی اشخاص است که شامل قانون آزادی اطلاعات نمی‌شود. بدین ترتیب اطلاعات امنیتی و تجاری نیز در کنار اطلاعات مربوط به حریم خصوصی اشخاص باید محرمانه بماند و کسی نمی‌تواند با استناد به قانون آزادی اطلاعات ، آنها را افشا کند.

حریم خصوصی، یکی از حقوق اساسی بشر و مرتبط با حفظ مقام انسان و دیگر ارزش‌هایی است که کرامت انسانی بشر به ارمغان می‌‌آورد. بر پایه این حق، یک شخص یا گروه می‌تواند مسائل شخصی زندگی خود را خارج از محدوده دسترسی دیگران نگه داشته و یا مسائل اطلاعاتی مربوط به‌خود را کنترل کند.

این حق به ویژه در مورد اشخاص مشهور جامعه، جنبه مهم‌تری پیدا می‌کند. بی‌توجهی به حریم خصوصی اشخاص علاوه بر نقض حقوق اساسی آنها گاهی منجر به حوادثی می‌شود که جبران آن امکان‌پذیر نیست. حوادثی که می‌تواند مسیر زندگی عادی اشخاص را مختل و حتی منجر به پایان زندگی یک شخص شود.

حریم خصوصی را می‌توان به 4 حوزه مجزا تقسیم کرد: 1- حریم شخصی که می‌تواند شامل اطلاعات مالی، پزشکی و زندگی خصوصی افراد باشد. 2 – حریم جسمانی که به حفاظت از جسم افراد در مقابل آزمایش‌های ژنتیک و... مربوط می‌شود. 3- حریم ارتباطات که شامل امنیت اطلاعات اینترنتی، پست‌های الکترونیک، تلفن‌ها، پست و سایر اشکال ارتباطات است. 4- حریم مکانی که به اعمال مجموعه‌ای از محدودیت‌ها و نظارت‌ها در محیط کار و زندگی افراد و اماکن عمومی مربوط می‌شود.

فرمان انقلابی برای حریم خصوصی

در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی امام خمینی در 24 آذر سال 61 طی فرمانی که به «فرمان 8 ماده‌ای» معروف شد، خطاب به قوه قضائیه و تمام ارگان‌های اجرایی، ورود بدون اذن به منازل و محل کار افراد و شنود تلفن و گوش دادن به نوار و ضبط صوت دیگران به نام کشف جرم و تجسس در اسرار دیگران و افشای آن را ممنوع اعلام کرده و جرم دانستند.

پیش از این فرمان هم در اصول 22 و 23 و 25 قانون اساسی جمهوری اسلامی رد پای توجه به این حق را می‌توان پیدا کرد. اصل 22 قانون اساسی می‌گوید:«حیثیت، جان، مال، حقوق و مسکن افراد از تعرض مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز کند.»

اصل 23 هم تفتیش عقاید را ممنوع کرده و اصل 25 این مسئله را بیان می‌کند که «بازرسی، نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم‌مخابره و نرساندن آنها استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون».

حریم خصوصی، امنیت روانی و اجتماعی

این روزها آن قدر اخبار مربوط به شکسته شدن حریم خصوصی افراد برایمان عادی شده که کمتر به آن توجه می‌کنیم. ما در حالی موقع خواندن این تیتر که: «پدری دخترش را به اتهام حضور در یک مراسم جشن دانشجویی که فیلم آن منتشر شده بود به قتل رساند.» از ناراحتی سر تکان می‌دهیم و تأسف می‌خوریم که شاید خودمان هم ندانیم چشمانی نامرئی حتی می‌توانند فونت روزنامه ما را از فاصله دور نیز تشخیص دهند و خود ما را در همه حال می‌پایند.

شکسته شدن حریم خصوصی افراد از هر قشر و رده‌ای، باعث ناامنی روانی و اجتماعی می‌شود و می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. به همین دلیل، در دوره ششم مجلس در راستای حفاظت از این حق اساسی ملت، طرح حمایت از حریم خصوصی در سال 85 تقدیم شد. در این طرح به حریم خصوصی جسمانی، منازل، محل کار، اطلاعات شخصی، اطلاعات اینترنتی اشخاص و مسئولیت‌های ناشی از نقض حریم خصوصی توجه شده بود.

با پایان کار مجلس ششم، طرح به مجلس هفتم ارجاع شد ولی نمایندگان آن را مورد بررسی قرار نداده و مسکوت گذاشتند تا اینکه مجلس هفتم نیز به ضرورت تدوین قانونی برای حفظ حریم خصوصی رسید و طرح را در دستور کار قرارداد.

مجلس هفتم در سال 86، کلیات و جزئیات طرح را که شامل تعریف حریم خصوصی و عناوین مجرمانه شکستن این حریم و مجازات‌های متناسب با جرائم ارتکابی بود به تصویب رساند و به شورای نگهبان فرستاد. این شورا با طرح ایرادهایی در عناوین مجرمانه و مجازات‌های آن خواستار اصلاح طرح و فرستاده شدن دوباره به این شورا شد.

اینترنت و حریم‌خصوصی

اگر زمانی فالگوش ایستادن آدم‌ها جرم تلقی می‌شد، اما حالا رسانه‌های نوین بدون آنکه شما بدانید مدام در حال چوب‌زدن زاغ‌سیاه شما هستند. تجاوز به حریم خصوصی افراد با رشد فناوری به‌ویژه در بخش الکترونیک در جهان، شکل وحشتناک‌تری به‌خود گرفته است. اینترنت رسانه‌ای ایده‌آل با 3 ویژگی قابلیت تعامل، سرعت عمل و نامحدود بودن فضاست.

حریم خصوصی از جمله حقوقی است که انسان‌ها به‌دلیل نیازهای شخصی به آن وابسته‌اند. اما امروزه با گسترش ابزارهای اطلاع‌رسانی و استفاده گسترده از اینترنت، این حق به یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل حقوق بشر تبدیل شده است. این وسیله ارتباطی جدید و پویا به سرعت از محیط دانشگاهی وارد عرصه عمومی شده و یکی از سرویس‌های بی‌شماری است که در زمینه ارتباطات انقلاب کرده است. افراد و سازمان‌های سراسر دنیا از این وسیله برای مقاصد ارتباطی تفریحی آموزشی و... استفاده می‌کنند.
اینترنت به‌عنوان یکی از شبکه‌های ارتباطی فرصت‌های جدید و چشمگیری برای تضمین آزادی بیان ایجاد کرده است.

به‌طوری که قادر به دور زدن دروازه‌بانان رسانه‌ها و مقاومت در برابر کنترل‌های دولتی بر آزادی بیان است، اما این وسیله ارتباطی مهم و تاثیرگذار از سوی اشخاص سودجو به گونه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که خود به بزرگترین نقض‌کننده حریم شخصی افراد تبدیل می‌شود.
گذشته از اینکه ورود به حریم خصوصی افراد از طریق انتشار تصاویر خصوصی و تصویربرداری بدون اطلاع از آنها یا استراق سمع چه تبعاتی می‌تواند برای شهروندان داشته باشد، ناامنی شدیدی را گسترش می‌دهد که نتیجه‌ای جز آسیب‌های جبران‌ناپذیر اجتماعی ندارد.
گذشته از اینترنت، اکنون رسانه‌های دیگری همچون تلفن همراه نیز وارد عرصه شده‌اند. انتقال تصاویر به وسیله بلوتوث از جمله مواردی است که امروزه در سطح بسیار گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 البته هنوز سیستم انتقال تصاویر از طریق تلفن همراه به‌صورت گسترده در کشورمان راه‌اندازی نشده که درصورت راه‌اندازی این سیستم که به‌زودی هم محقق می‌شود، می‌توان آن را رقیبی مؤثر برای اینترنت و حتی بلوتوث به شمار آورد که کنترل آن ممکن است غیرممکن باشد، زیرا مانند اینترنت قابل مسدود کردن نیز نیست.

بحث انتشار تصاویر مستهجن در فضای اینترنت، انتشار عکس و فیلم از استخرهای زنانه و اتاق‌های پرو به فضای اینترنت از مواردی است که احساس ناامنی را حتی به اماکن عمومی نیز تسری داده است.

احساس ناامنی بخش کوچکی از عوارض استفاده منفی از فناوری‌های نوین است. صفحه حوادث روزنامه‌ها می‌توانند آمارهای دردناک‌تری را از تجاوز به حریم خصوصی افراد که باعث خودکشی هم شده است، در اختیار قراردهند.

اما آیا تنها ناقض حریم‌های خصوصی فناوری‌های نوین هستند؟ تا به حال هیچ دقت کرده‌اید که ما در طول روز مدام در حال ارائه اطلاعات خصوصی خود به کسانی هستیم که آنها در مقابل هیچ تعهدی برای ارائه اطلاعات شفاف از خود نیستند.

ما مدام در حال خودافشایی به حکومت‌ها هستیم. حکومت‌های امروز دنیا خیلی راحت می‌توانند برای ارائه خدمات به اطلاعات خصوصی ما دسترسی داشته باشند.

آنها می‌توانند از طریق برنامه‌هایی که خودشان تعیین می‌کنند حریم خصوصی افراد را نقض کنند؛ مواردی همچون تعیین اجباری هویت، آزمایش مواد‌مخدر، تجسس بدنی، شخصی یا جست‌وجوی در خانه، حفظ و پردازش مشخصات افراد در پایگاه‌های داده‌ها، انجام آزمایش‌های ژنتیک و دروغ‌سنج. به عبارت دیگر شما مجبورید به او اطلاعاتی از خود بدهید، اما گرفتن اطلاعات از دولت به این آسانی‌ها نیست!

کمی ترسناک است اگر بگوییم کوچکترین حرکت شما را چشم‌هایی در حال ضبط کردن هستند. اما نگران نباشید همه دنیا با هم در حال غرق شدن در دریای نقض حریم خصوصی است. در این میان میثاق‌ها، بیانیه‌ها و قطعنامه‌های متعددی که منتشر می‌شود دست و پا زدن‌های انسان عصر مدرن را می‌ماند که سعی می‌کند خفگی‌اش را اندکی به تاخیر بیندازد.