در 40 کیلومتری جنوب‌شرقی دزفول در استان خوزستان، میان دو رودخانه دز و کارون، چندین تپه باستانی کوچک و بزرگ قرار دارد.
یکی از آن‌ها که «چغامیش» نام دارد، نخستین‌بار در 1340 خورشیدی توسط دو باستان‌شناس آمریکایی یعنی «دلوگاز» و «هلن کنتور» بررسی و حفاری شد.
قدیمی‌ترین آثار کشف شده از این تپه به هشت‌هزار سال پیش تعلق دارند. یکی از آن‌ها که نمایانگر دست‌های پُرتوان و ماهر مُهرسازی در شش هزار پیش است، اثرمُهری است به شکل یک گویچه گِلین که هنگام کشف پنج تکه شده بود.
شواهد باستان‌شناسی تاکنون نقش این اثر مُهر را یکی از قدیمی‌ترین سندهای مربوط به موسیقی در ایران باستان می‌داند.
اثر مُهر، صحنه‌ای مانند کنسرت موسیقی را نشان می‌دهد.
سه نفر در حال نواختن ساز و دو نفر در حال پذیرایی هستند. صحنه با نقش کوزه‌های گوناگون پر شده است. در قسمت بالای صحنه، مردی به صورت نشسته روی زمین دیده می‌شود که چنگ بزرگی را جلوی خود قرار داده است.
در پایین صحنه، درست زیر مرد چنگ‌نواز، فردی در حال نواختن روی طبل است.
روبه‌روی طبل‌زن، نوازنده دیگری در حال دمیدن درون ساز بادی شبیه بوق است و پشت سر او شخصی نشسته که یک دستش را به شیوه خواننده‌‌های سنتی ما به سمت گوش خود برده و به نظر می‌رسد خواننده گروه باشد.
صحنه، کنسرتی متشکل از نوازندگان سازهای زهی، بادی و کوبه‌ای را به همراه خواننده‌ای نشان می‌دهد. دو نفر در سمت راست صحنه قرار دارند؛ یکی نشسته که به خاطر فرم موهایش شاید بانویی باشد و دیگری ایستاده. کنتور و دلوگاز، معتقدند نفر ایستاده در حال پذیرایی از فرد نشسته است و این صحنه، مراسم مذهبی را نشان می‌دهد.
چند نکته در این صحنه قابل بحث است: نخست آن‌که چرا نوازنده طبل درست در خلاف جهت دو نوازنده دیگر و خواننده قرار دارد؟ یا به عبارتی چرا سینه به سینه نوازنده شیپور نشسته است؟
آیا سازنده مُهر در شش‌هزار سال پیش می‌خواست نوازندگان را دور یک حلقه نشان دهد و به دلیل ندانستن دورنمایی یا پرسپکتیو مجبور شده چنگ‌نواز را بالا و نوازندگان شیپور و طبل را مقابل هم نشان دهد؟
آیا سنت امروزی نوازندگان سنتی ما که روبه‌روی هم می‌نشینند و سینه به سینه می‌نوازند، تداوم سنتی است که شش هزار سال پیش در این سرزمین رواج داشته؟
نکته دوم حضور دو فرد، یکی نشسته و دیگری ایستاده در سمت راست صحنه است. «محمدکیا خسروی» با تفسیر حرکات نمایشی نقش‌ها این صحنه را نخستین اجرای نمایشی اپرا در شش‌هزار سال پیش می‌داند.
او همچنین فرد نشسته در سمت چپ را فردی غرق در تماشای بازی بازیگران همزمان با اجرای ارکستر می‌داند و او را کارگردان یا رهبر ارکستر می‌نامد.
دلوگاز و کنتور معتقدند در حضور این دو نفر مراسم مذهبی در حال اجراست، در حالی که ما نشانه‌ای از مراسم مذهبی یا افراد خاص در این صحنه نمی‌بینیم.
با توجه به این نکته که هنرمند در این دوره طبق سنت رایج برای نمایش شاه، حکمران یا فرمانروا آن‌ها را بزرگ‌تر از بقیه نشان می‌داده شاید به سختی بتوانیم بپذیریم که در این صحنه ما شاهد اجرای مراسم مذهبی یا بزم در برابر فردی عالی‌مقام هستیم.
فرد نشسته نه تنها بزرگ نمایش داده نشده، بلکه حتی کوچک‌تر از فرد ایستاده و هم‌اندازه با سایر نوازندگان طراحی شده است.
نکته سوم در مورد نقش چنگ است. روی اثر مهر موجود در موزه ملی ایران نقش چنگ دیده نمی‌شود.
این درحالی است که دلوگاز و کنتور در گزارش خود ذکر کرده‌اند این اثر پنج تکه شده و تنها تصویر یک تکه از آن را که نقش چنگ‌نواز به خوبی مشاهده می‌شود، در گزارش حفاری خود چاپ کرده‌اند.
البته این موضوع چیزی از اهمیت پیشینیان نوازنده ما که با مهارت و استادی روی مُهری شش هزارساله حکاکی شده‌اند، کم نخواهد کرد
منبع: همشهري سرزمين من
نظر شما