نيم‌قرن پيش گام‌هاي نخستين شهستان پهلوي در تهران برداشته شد. اراضي عباس‌آباد قرار بود مركز اداري و سياسي تهران باشد. طرح گسترده‌اي براي استقرار 16وزارتخانه و بيش از 25سفارتخانه سياسي در مجموعه عباس‌آباد در دست بود. اما با وقوع انقلاب اسلامي اراضي عباس‌آباد در اختيار مردم قرار گرفت.
وزارتخانه‌ها نيز هر كدام به‌تدريج در گوشه‌اي از شهر جايي براي خود يافتند. وزارت نيرو در تقاطع بزرگراه آيت‌الله‌هاشمي و كردستان، وزارت بهداشت در شهرك غرب، وزارت راه و شهرسازي در محدوده اراضي عباس‌آباد، بانك مركزي حوالي خيابان ميرداماد و استانداري تهران هم در محدوده اراضي عباس‌آباد. آنها كوچ كرده‌اند. تا چندي پيش همه اين وزارتخانه‌ها در مركز شهر تهران جاي داشتند و به‌تدريج هر كدام به جايي رفته‌اند در نقاط شمالي پايتخت. مي‌توان گفت كه آنها بي‌توجه به طرح و برنامه‌اي مشخص در سطح شهر پخش شده‌اند.
صمد ذواشتياق، استاد شهرسازي و معمار با اشاره به اينكه 2دهه پيش طرحي مشخص براي استقرار وزارتخانه‌ها در تهران مطرح بود، به همشهري گفت: قرار بود مراكز اداري كه در مقياس كشوري فعال هستند از پراكندگي در سطح شهر درآمده و در يك مركز اداري متمركز شوند تا دسترسي شهروندان به آنها راحت‌تر شود. طراح طرح ساماندهي تهران با اشاره به اينكه سازمان امور اداري كشور مسئول سازماندهي استقرار وزارتخانه‌ها در تهران بود، افزود: در آن سال‌ها وزارت مسكن طرح مطالعاتي گسترده‌اي را به اجرا درآورد تا براساس آن مكان‌يابي صورت گيرد و حتي دو منطقه نيز براي حضور وزارتخانه‌ها مشخص شد.
به گفته وي، اين طرح تنها دو جلسه در هيأت دولت مطرح شد و بلافاصله به‌دليل نامشخص از دستور كار خارج شد و پس از آن وزارتخانه‌هاي مختلف به‌صورت جداگانه هر كدام تصميم گرفتند تا از مركز شهر كوچ كنند. ذواشتياق در ادامه گفت: در تمام دنيا مراكز اداري كه خدمات گسترده در كشور دارند، محل مراجعه روزانه مردم نيست. فضاهايي مثل منهتن نيويورك وجود دارد كه محل استقرار مراكز اداري است. اما اين ديدگاه كه همه نهادهاي دولتي در يك جا باشند يا پراكنده باشند، هنوز به قطعيت مشخصي نرسيده‌است. اما يك اتفاق حتما بايد وجود داشته باشد.
اينكه هرگونه نقل و انتقال و استقرار وزارتخانه‌ها در نقاط مختلف شهر بايد براساس برنامه‌ها و طرح‌هاي شهري باشد. اين كارشناس با اشاره به اينكه مراكز شهرها هميشه محل ارائه خدمات گسترده تجاري و اداري بوده‌اند، افزود: شركت‌هاي تجاري و بنگاه‌هاي اقتصادي و بانك‌هاي بزرگ هميشه در مراكز شهرهاي جهان حضور داشته‌اند. اما اين رويه در تهران كمي تغيير كرده‌است و بسياري از وزارتخانه به نقاط بالاتر شهري كوچ كرده‌اند.
- شمال شهر مقصد وزارتخانه‌ها
در اواخر سال 1980دولت مالزي تصميم گرفت تا شهري جديد در كنار كوالالامپور براي تمركز فعاليت‌هاي اداري و خدمات دولتي پي‌ريزي كند. شهري در نزديكي پايتخت. پوتراجايا شهر جديدي بود كه با هدف تمركز اداري و دولتي مالزي پي ريزي شد. با اين تصميم جمعيت پايتخت مالزي و سفرهاي شهري در كوالالامپور تا حدودي كمتر شد. صمد ذواشتياق به حضور وزارت بهداشت در شهرك غرب اشاره كرد و گفت:
استقرار وزارت بهداشت در جايي مثل شهرك غرب مغايرت جدي و اساسي با اسناد طرح جامع دارد. همينطور بسياري از وزارتخانه‌هايي كه از مركز شهر به نقاط بالاتر رفته‌اند. وي به تجربه كوچك مدرسه‌سازي توسط وزارت آموزش و پرورش اشاره كرد و افزود: به‌عنوان مثال وزارت آموزش و پرورش هيچ وقت براساس نيازهاي شهري و اسناد طرح تفصيلي و جامع تصميم به ساخت مدرسه نمي‌گيرد.
بلكه در ابتدا زميني در اختيار مي‌گيرد و بدون توجه به برنامه‌هاي شهري تصميم به احداث مدرسه در آن نقطه مي‌گيرد. وزارتخانه‌ها نيز از نظر او وضعيت بهتري ندارند. او گفت: وزارتخانه‌ها نيز براي انتقال تابع هيچ طرح و برنامه مشخصي نبودند. بلكه زميني در بخشي از شهر خريداري كرده‌اند و تصميم به احداث ساختمان جديدي در آن زمين گرفته‌اند.
- بارگذاري سنگين در عباس‌آباد
حضور برخي از وزارتخانه‌ها در اراضي عباس‌آباد نيز بارها مورد بحث و مناقشه بوده‌است. با وجود اينكه مقام معظم رهبري به‌صورت صريح اراضي عباس آباد را فضايي براي حضور مردم اعلام كردند، اما باز هم برخي وزارتخانه‌ها در اين محدوده حضور دارند. ذواشتياق نيز با اشاره به‌وجود برخي وزارتخانه‌ها در اراضي عباس‌آباد گفت: اين محدوده از شهر امكان بارگذاري بيشتر ندارد. بزرگراه‌هاي رسالت، مدرس، همت، حكيم و خيابان‌هاي بهشتي اين اراضي را در بر گرفته‌اند و بارترافيكي سنگيني در شهر ايجاد كرده‌اند كه گاهي موجب انسداد ترافيكي در اين محدوده مي‌شود.
- بي‌برنامه و خارج از الگو
استقرار وزارتخانه‌ها در هر جاي شهر مي‌تواند صورت گيرد. به شرطي كه به تعبير ذواشتياق به برنامه‌هاي شهري نيز توجه شود.«بارگذاري سنگين اصولا در سطح شهر پراكنده شود بهتر است. اما هر بارگذاري بايد براساس يك الگو و برنامه باشد. اگر وزارتخانه‌ها قصد جابه‌جايي در شهر داشتند، مي‌بايست در گام اول به طرح‌هاي شهري توجه مي‌كردند.» «اگر وزارتخانه‌ها بدون توجه به طرح‌ها و برنامه‌هاي شهري اقدام به جابه‌جايي ساختمان مي‌كنند، از مردم عادي چه انتظاري دارند؟» اين پرسش صمد ذواشتياق است؛ مردي كه طرح ساماندهي تهران را طراحي كرد.
در گوشه گوشه اين شهر وزارتخانه‌هاي بسياري وجود دارند كه هر كدام از آنها خدمات گسترده كشوري انجام مي‌دهند. اما طي يكي دو دهه گذشته، اكثر اين وزارتخانه‌ها از مركز شهر كوچ كرده‌اند به مناطق شمالي‌تر. ساختمان‌هاي قديمي آنها در مراكز شهر، علاوه بر اينكه فضايي اشغال و امكان زندگي شهري را مختل كرده‌اند، در جايي ديگر هم فضايي تازه براي خود به‌وجود آورده‌اند.
نظر شما