این رویکرد از آن جهت که نیاز مبرم به آموزش مهارت‌ها در کوتاه‌ترین زمان و با مطلوب‌ترین بازدهی احساس می‌شد، در ایران نیز مورد توجه قرار گرفت. در نظام آموزش پودمانی، نگرش سیستمی، کاربرد قابل ملاحظه‌ای دارد.
براساس این نگرش، قبل از هر چیز برای آموزش مهارت‌ها، نیازهای آموزشی تعیین شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند؛ سپس مطابق نتایج تجزیه و تحلیل، هدف‌ها، محتواها، روش‌ها، منابع آموزشی، طرح درس و شیوه‌های ارزشیابی تدوین می‌شوند. این نوشته شیوه‌های برنامه‌ریزی پودمان‌های آموزشی و دوره‌های پودمانی در دانشگاه جامع را مورد بحث قرار داده و در پایان ضمن بیان معایب و مزایای روش کنونی به تبیین راهکارهای مناسب در این زمینه می‌پردازد.
نظام پودمانی از جمله رویکردهای پیشنهادی جهت بهبود برنامه‌های علمی – کاربردی است. این مقاله درصدد توصیف رویکرد پودمانی و تعیین آن در آموزش‌های علمی – کاربردی است. در حال حاضر در ایران تنها یک راه برای تربیت تکنیسین و کارشناسان ماهر وجود دارد و آن گذراندن برنامه آموزشی تمام وقت است و هیچ برنامه شناخته شده آموزشی جهت ارزش قائل شدن برای مهارت‌های حرفه‌ای وجود ندارد.
مدیران و صاحبان صنعت همواره در جست‌وجوی روش‌هایی جهت تسریع در آماده‌سازی نیروی انسانی مورد نیاز خود و سرعت بخشیدن به تولید محصولات هستند.
از آنجایی که داشتن شرایط ویژه برای انتخاب ورودی‌ها در شیوه پودمانی الزامی نیست و ورودی‌ها با سطح سواد متفاوت و سنین مختلف پس از گذراندن یک دوره نسبتاً کوتاه مدت در یک یا چند مهارت مورد نیاز از توانمندی لازم برخوردار می‌شوند لذا آماده‌سازی نیروی انسانی از طریق شیوه پودمانی برای صاحبان صنایع از محدودیت کمتری برخوردار بوده و به عنوان یک مزیت تلقی می‌شود.
در این شیوه استقلال مطالب آموزشی، این امکان را فراهم می‌سازد که برای یادگیری مهارت خاص، مسیری کوتاه و جدا از مسیر مهارت‌های دیگر در اختیار فراگیر قرارگیرد. لذا فرد می‌تواند دقیقاً به یادگیری آنچه برای او کاربرد مستقیم دارد، بپردازد.این نظام رهیافت آموزش معتبری را به دست می‌دهدو فرصت‌هایی را برای بازآموزی و روزآمد‌کردن دانش و مهارت‌های فنی فراهم می‌کند. این ویژگی نظام آموزش‌های علمی – کاربردی را قادر می‌سازد تا به سرعت و به خوبی، نیازهای صنعتی و تجاری را رفع کند.
آموزش پودمانی چیست؟
واژه پودمان یا «مدول»، معانی مختلفی دارد. در علوم تربیتی واژه پودمان تحت عنوان پیمانه کردن، بخش کردن، واحد کردن یا آموزش گام به گام معنی می‌شود. گاهی «مدول» به واحد و یا استاندارد اندازه‌گیری نیز اطلاق می‌شود.
اما مرز مشترک همه تعاریف در آن است که مدول، واحدی مستقل و مجزاست عملکرد این واحد در چارچوب خود، کامل و دارای شخصیت است و نیازمند عوامل و عناصر بیرون از خود نیست. نظام یا سیستم مدولار متشکل از واحدها و یا ابعاد استاندارد است که قابلیت انعطاف و سازگاری دارند. این تعاریف کم و بیش با آنچه که در فعالیت‌های صنعتی و مشاغل فنی و حرفه‌ای با عنوان روش مدولار مطرح شده است نزدیکند.
در اینجا مفهوم سیستم مدولار به مجموعه امکانات و تدارکاتی که در کنار هم و با هم برای اجرای این وظیفه و یا کار معین وجود دارند به کار می‌رود و چنانچه برای یک آموزش معین به کار رود، آموزش مدولار گفته می‌شود.
ولی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، مدول عبارت است از مجموعه‌ای از معلومات و مهارت‌هایی که به مدد آنها اجرای یک مرحله مفید از کار به طور مستقل ممکن شود. اما براساس آیین‌نامه آموزشی دوره کاردانی علمی– کاربردی پودمانی، منظور از پودمانی، مجموعه‌ای از چند درس وابسته به هم است که به همراه هم مهارتی خاص را تعریف می‌کنند. بدین ترتیب هر پودمانی آموزشی را می‌توان به معنی درسی مستقل دانست که یادگیری محتوای آن، فارغ از هر درس دیگری امکان‌پذیر است.
مهمترین اصول حاکم بر رویکرد آموزش پودمانی عبارت است از:
– اصل استقلال
– ارتباط تنگاتنگ با نیازهای مهارتی شغل
– توجه به یادگیری در حد تسلط
– خودآموز بودن آموزش
- توجه به تفاوت‌های فردی
ویژگی‌های اساسی آموزشی پودمانی
- از زیادآموزی و کم‌آموزی اجتناب می‌شود و نیازهای واقعی مدنظر قرار می‌گیرند.
- با کم کردن زمان آموزش، هزینه‌های ضروری آموزش را کاهش می‌دهد.
- امکان برنامه‌ریزی آموزش برای مشاغل را با توجه به امکانات و شرایط بومی فراهم می‌سازد.
- بستر ارتقای هر فراگیر را بدون توجه به جمع فراگیران مهیا می‌سازد.
- امکان اشتغال فراگیر را در شغل مورد نظر، پس از طی پودمان‌های آموزشی مربوطه فراهم می‌سازد.
- فراگیران در این رویکرد بسیار فعالند و آزادی انتخاب برای آنان به مراتب بیشتر از سایر رویکردهاست.
- انتقال دانش به محیط کار را سرعت می‌بخشد.
- به تفاوت‌های فردی توجه عمیقی دارد.
- به واسطه خرد شدن آموزش‌ها در دوره‌های مستقل، ساده شدن محتوای آن مدنظر قرار می‌گیرد.
- موفقیت و تسلط فراگیران در کسب مهارت‌ها، بر اساس استانداردها ارزشیابی می‌شود.
طراحی پودمان‌های آموزشی
آنچه که در رویکرد پودمانی اهمیت فراوان دارد طرز تهیه و تدوین پودمان‌هاست؛به گونه‌ای که اثر بخشی آموزش‌ها در این رویکرد تا حد زیادی به نحوه تعریف و طراحی و تدوین پودمان‌ها برمی‌گردد.
در برنامه‌ریزی آموزشی به شیوه پودمانی، ابتدا استاندارد یک حرفه مشخص مورد بررسی دقیق و کارشناسانه واقع می‌شود و مشاغل با هویت آن حرفه، با توجه به فرهنگ مشاغل همان جغرافیا به دقت مشخص می‌شوند.
این جغرافیا ممکن است محدود به یک کارخانه، یک شهر، یک منطقه یا کشور شود. چنانچه تهیه مدول به منظور آموزش حرفه‌ای خاص در سطح کشور انجام شود ملاک بررسی استاندارد بخش و برای یک کارخانه، ملاک درسی استاندارد همان واحد به‌خصوص قرار می‌گیرد.
تجزیه و تحلیل حرفه به مشاغل همگن، با توجه به سطح تکنولوژی ، نیازها و امکانات آموزشی صورت می‌پذیرد. در این تجزیه و تحلیل، یک حرفه یا شغل به تعدادی وظیفه و هر وظیفه به تعدادی پاره کار و هر پاره کار به تعدادی مهارت تقسیم می‌شود. تهیه متون آموزشی برای نیل به هر یک از مهارت‌ها را عنصر آموزشی می‌گویند.
از ترکیب چند عنصر آموزشی که امکان اجرای یک پاره‌کار را به طور کامل، مستقل و خودکفا ممکن می‌سازد، یک مدول آموزشی ایجاد می‌شود و از تعدادی مدول آموزشی که به اجرای یک شغل منتهی می‌شود یک مدول قابل اشتغال حاصل می‌شود. در یک برنامه آموزشی مدولار از اصطلاحات قراردادی دیگری نیز استفاده می‌شود که عبارتند از مدول پیشتاز، مدول مهارتی پایه مدول اختصاصی.
تعیین طراحی و تدوین پودمان‌های آموزشی شامل 2 بخش اساسی است که هر یک از این بخش‌ها در برگیرنده مراحل عملیاتی مرتبط با هم هستند. بخش نخست به عنوان پیش نیاز، جهت طراحی و تدوین پودمان‌های آموزش تحت عنوان تجزیه و تحلیل نیازهای آموزشی مشتمل بر مراحل زیر است:
– شناسایی شغل
– شناسایی وظایف اصلی شغل
– شناسایی وظایف فرعی شغل
– شناسایی توانایی‌های مورد نیاز شغل
این بخش، اطلاعات مربوط به نیازهای مشاغل را فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، پس از طی این 4گام مولفه‌های شغل، وظایف اصلی، وظایف فرعی و مهارت‌های مورد نیاز شغل شناسایی می‌شوند.بخش دوم طراحی و تدوین پودمان‌های آموزشی و تهیه برنامه درسی پودمان‌های آموزشی است که نیازهای آموزشی شناسایی شده در بخش نخست را به برنامه‌های درسی قابل آموزش تبدیل می‌کند.
این بخش نیز مراحل زیر را دربرمی‌گیرند:
– تدوین هدف‌های رفتاری
– تدوین محتوای آموزشی
– طراحی فناوری آموزشی
– طراحی پودمان آموزشی
طراحی دوره‌های آموزشی
گام مهم در برنامه‌ریزی آموزشی پودمانی، طراحی پودمان‌های آموزشی است. براساس مطالب قبلی، ضروری است افراد در یک جامعه از مهارت‌های فردی، مهارت‌های سازمانی و مهارت‌های فنی برخوردار شوند. پودمان مستقل برای توسعه مهارت‌های فردی و سازمانی ضرورت دارد ولی پودمان‌های تخصصی با توجه به دسته شغلی و تنوع مشاغل موجود در هر دسته قابل تعریف است.
آموزش پودمانی در نظام علمی-کاربردی
مدتی است که نظام آموزش‌های علمی-کاربردی به‌عنوان یک نظام مکمل در قالب نظام آموزشی کشور پاگرفته و در مقایسه با نظام اصلی موفقیت‌هایی را در ابعاد مختلف آموزش در برداشته است.
باتوجه به اطلاعات به‌دست آمده با گذشت چندین سال از اجرای دوره‌های آموزش علمی-کاربردی به صورت ترمی و حضور مداوم و پیوسته شاغلان بخش‌های تولیدی در محیط‌های آموزش و قطع ارتباط آنان با شغل، مشکلاتی را فرا روی متولیان امر قرار داده است که این امر باعث شده برای اولین‌بار در ایران مقوله آموزش پودمانی به‌طور جدی مورد توجه دست‌اندرکاران آموزشی قرار گیرد. اما آنچه مهم جلوه می‌کند، توجه به دیگر نیازهای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.
طبق آیین‌نامه آموزش‌های علمی- کاربردی آموزش‌های علمی- کاربردی پودمانی شکلی از آموزش‌های متصل است که در آن مهارت‌های شغلی در قالب پودمان‌های مستقل به فراگیران آموزش داده می‌شود.
هر یک از پودمان‌ها، مهارت خاص و مستقلی را ایجاد می‌کند و در عین حال در کنار سایر پودمان‌ها منجر به ایجاد مهارت جدید می‌شود و نهایتا می‌تواند منجر به مدرک رسمی یک دوره تحصیلی( کاردانی) شود. در آموزش‌های پودمانی سعی بر بالا بردن سطح توانمندی‌های مهارتی و تخصص‌های ویژه می‌شود، لذا آموزش‌های فنی و حرفه‌ای محور قرار می‌گیرند.
اهداف این آموزش‌ها عبارتند از:
- ایجاد زمینه مناسب آموزشی بر مبنای نیازهای مهارتی شغل
- متناسب ساختن دانش ومهارت‌های شغلی موردنیاز فراگیران با مشاغل
- ایجاد سهولت در انتخاب پودمان‌ها توسط فراگیرنده
- سهولت اصلاح برنامه‌های درسی و همگونی با تغییرات دانش فنی
- ایجاد انگیزه برای کسب مهارت‌های مورد نیاز مشاغل
- افزایش بهره‌وری از طریق پرهیز از زیاد آموزی و کم‌آموزی
-ایجاد شتاب لازم جهت تربیت بدنی نیروی انسانی کارآمد برای یک مهارت خاص
- دستیابی به مهارت‌های مورد نیاز از مسیر خودآموزی
برطبق این آیین‌نامه، چارچوب برنامه‌ریزی به شیوه پودمانی عبارت است از:
- هر پودمان، متشکل از اجزایی شامل چند واحد درسی بوده و حداقل ساعت برای هر پودمان 144 ساعت است.
- دوره کاردانی علمی – کاربردی پودمانی از مجموعه‌ای از پودمان‌های عمومی، پایه و تخصصی و احیانا کارآموزی تشکیل می‌شود. جمع پودمان‌های این دوره بین 8تا12 پودمان و مشتمل بر 73 الی75 واحد آموزشی و مجموع ساعات دوره بین یک هزار و 200تا 2هزار ساعت خواهد بود.
- درصورت لزوم کارآموزی را می‌توان درون هر یک از پودمان‌ها متناسب با نیاز، پیش‌بینی یا اینکه به صورت مستقل در دوره کاردانی مطرح کرد.
- دروس پایه را می‌توان درون هر پودمان منظور یا به‌طور مستقل به صورت پودمان پایه مطرح کرد.
- هر پودمان دارای ویژگی‌های خاصی است و لذا برای گذراندن هر پودمان بایستی به شرایط ورود به آن پودمان توجه شود. معهذا در پایان هر پودمان آزمون مهارت همان پودمان برگزار می‌شود و به کسانی که پودمان را با موفقیت بگذرانند گواهی قبولی همان پودمان داده خواهد شد.
- برای ورود به هر پودمان یا دوره‌های پودمانی، آزمون ورودی وجود ندارد ولی در پایان پودمان یا هر دوره آزمون مختص همان پودمان یا دوره برگزار می‌شود و موفقیت در آزمون، شرط دریافت گواهی مربوطه خواهد بود
. - طول دوره کاردانی پودمانی حداقل3سال و حداکثر6سال است.
- درس‌های پودمان به صورت حضوری ارائه می‌شود و برگزاری نیمه حضوری یا غیرحضوری پودمان بر اساس آیین‌نامه‌ای است که به پیشنهاد دانشگاه جامع به تصویب معاون آموزشی وزارت علوم و تحقیقات رسیده باشد.
- در دوره‌های آموزشی پودمانی ارزش هر درس با تعداد واحد آن درس و ارزش اجرایی آن با تعداد ساعت‌های ارائه درس براساس برنامه‌های درسی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سنجیده می‌شود.
- چنانچه دانشجو همه پودمان‌های دوره آموزشی پودمانی را طبق برنامه مصوب وزارت در مدت مجاز و با موفقیت بگذراند، پس از توفیق در آزمون جامع دوره کاردانی علمی – کاربردی پودمانی، دانش‌آموخته آن دوره شناخته می‌شود و موفق به دریافت مدرک کاردانی علمی- کاربردی در رشته ذی‌ربط می‌شود.
شیوه کنونی برنامه‌ریزی درسی پودمانی در دانشگاه جامع علمی –کاربردی در حال حاضر از یک طرف با توجه به محدودیت‌های تصمیم‌گیری و اجرایی و از طرف دیگر به منظور تسریع در امر اجرای آموزش‌های پودمانی، برنامه کاردانی ناپیوسته مصوب(موجود) برخلاف تعاریف ارائه شده، در قالب پودمان‌های آموزش، شکسته می‌شوند.
در این روش باتوجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد. سعی بر این است دروسی که منجر به کسب یک مهارت می‌شوند، در یک پودمان چیده شوند و دروس پیش نیاز هر پودمان به شیوه اجرایی خاصی در کنار هم ارائه گردند. بدین‌ترتیب دوره کاردانی علمی-کاربردی به مجموعه‌ای از پودمان‌ها تبدیل می‌شود.
