تاریخ گرافیک را ورق بزن!

اولين انيميشن ايران، آن‌‌جايي كه «اسفنديار احمديه» براي نخستين‌بار انيميشن‌ها‌ي ايراني را مي‌سازد. اولين پوسترهاي سينمايي و آگهي‌هاي تبليغاتي، كارهايي از «حسن نوري»، دست به‌كار‌شدن نقاشاني مثل «محمود جوادي‌پور» در حوزه‌ي گرافيك و... اين‌جا تاريخ گرافيك را مي‌تواني ورق بزني.

اين‌روزها در موزه‌ي گرافيك، نمايشگاه «گرافيك ايران»، نگاهي تازه به آثار طراحان گرافيك دهه‌هاي 1320 و 1330 در حال برگزاري است.

اين نمايشگاه به‌همت انجمن طراحان گرافيك ايران برپا شده است. در اين نمايشگاه مي‌تواني آثاري را ببيني كه در دهه‌ي 20 و 30 خورشيدي در كالاهاي تجاري، پوستر‌ها، تبليغات و روزنامه‌ها و مجله‌ها منتشر شده است. 

در كتابچه‌ي نمايشگاه به قلم «سيما مشتاقي» مي‌خوانيم: «دهه‌ي آغازين  قرن چهاردهم، ايران با تحولات  اجتماعي و سياسي ويژه‌اي روبه‌رو بوده كه اين تغييرات به‌تدريج در دهه‌هاي بعدي شكل و شمايل جديدي را در فرهنگ و هنر ايران سبب شد.

در اين‌جا مي‌توانيم از عوامل مختلفي كه باعث اين تغييرات بودند، نام ببريم. عواملي مانند جنگ‌هاي اول و دوم و نظامي‌گرايي و ورود و بازگشت تحصيل‌كرده‌هاي فرنگ به ايران كه بيش‌تر آنان از اروپا بودند.

ورود اولين فارغ‌التحصيلان مدارس و دانشكده‌هاي ايراني به بازار كار، ترجمه‌ي كتاب‌هاي خارجي اعم از داستاني و يا علمي،  تحولات ادبي و جان گرفتن شعرنو، ورود عكاسي و سينما، تغيير مدل‌هاي مو و لباس، اتومبيل‌هاي جديد و... همه‌ي اين‌ها چهره‌ي‌ شهرهاي بزرگ را تغيير دادند و مدرنيته را به ايران آوردند.»

 «فريبا سليماني»، سرپرست موزه‌ي گرافيك درباره‌ي اين نمايشگاه اين‌طور توضيح مي‌دهد: «در نمايشگاهي كه مي‌بينيد آثار گرافيكي دهه‌ها‌ي 20 و 30 آفريده شده‌اند. قبل از اين سال‌ها ما گرافيك به اين شكل نداشتيم و آثار هنوز با تكنيك‌هاي دوره‌ي قاجار بود.

ما در دهه‌ي 20 وارد حوزه‌ي تبليغات مي‌شويم. تبليغات شكل مي‌گيرد. آژانس‌هاي تبليغاتي و نقاش‌هايي كه جذب اين آژانس‌ها مي‌شوند فعاليت مي‌كنند. روزنامه‌ها و مجله‌ها شكل گرافيكي مي‌گيرند. از دهه‌ي20 تا 30 در كارهاي تبليغاتي بيش‌تر از تصاوير خارجي استفاده شده است. عكس‌ها خارجي  بودند و كولاژ  انجام مي‌شد، اما از دهه‌ي30، ما طراح و گرافيست داريم و تصويرسازي وجود دارد.

ما رشد گرافيك را مي‌بينم و براي اولين‌بار آتليه‌ها به‌وجود مي‌آيند. ما اين رشد را تا دهه‌ي30 مي‌بينيم. تعدادي از فارغ‌التحصيل‌ها مثل «جليل ضياپور» و «محمود جوادي‌پور» در همين دوره شروع به كار مي‌كنند.

مثلاً لوگوي شركت نفت در اوايل دهه‌ي30 طراحي شده. نمايشگاه بعدي‌ به پنج سال اول دهه‌ي 40 اختصاص دارد، چون گرافيك در آن زمان بسيار دوره‌ي پركاري را سپري كرده است.»

سليماني درباره‌‌ي نمايشگاه مي‌گويد: «لوگوي بانك‌ها و بنگاه‌هاي تجارتي و... در يك بخش به‌نمايش درآمده و در بخش ديگر در اتاق انيميشن، كار‌هايي از اسفنديار احمديه كه اولين انيميشن ايران را خلق كرده به نمايش در مي‌آيد.

اسفنديار احمديه،‌ سال 1336 اولين انيميشن ايران را مي‌سازد. او كه هيچ‌كجا دوره‌ي انيميشن نديده و نقاشي خوانده بوده است، خودش اين انيميشن‌ها را مي‌ساخت. او دانش‌آموخته‌ي مدرسه‌ي كمال‌الملك بوده است.

اولين كار او  «ملانصرالدين» است كه در 20 ثانيه در سال 36 ساخته شده است. «اردك حسود» را هم در  سال 39 مي‌سازد. بعد هم كارهايي شبيه انيميشن‌هاي والت ديزني مي‌سازد.»

او درباره‌ي نحوه‌ي جمع‌آوري آثار مي‌گويد: «ما زير نظر انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران هستيم. اين انجمن حدود 18 سال مي‌شود كه اين كارها را جمع‌آوري كرده است. خيلي از هنرمندان كه آتليه داشته‌اند كل آثارشان را به انجمن اهدا كرده‌اند.»

در بخش ديگر نمايشگاه به شكل‌گيري‌ روزنامه‌ها و مجله‌ها مي‌رسيم. كم‌كم روزنامه‌ها سر و شكلي مي‌گيرند و آگهي چاپ مي‌شود؛ روزنامه‌اي كه اغلب قالب شعري داشته. نشريات كم‌كم ساختار خود را پيدا مي‌كنند، ستون‌ها و تصاوير و صفحه‌آرايي‌ها... نمونه‌هايي از مجله‌هاي اين دهه‌ها مثل فردوسي، سفيد و سياه، تهران مصور، ‌روشنفكر و... را مي‌بينيم.

طراحي براي جلد كتاب‌ها را مي‌بينيم. كارهاي انتشارات معرفت كه از پيشروترين‌ها بوده است. يك كميك‌استريپ براي چهارشنبه‌سوري از «جعفر تجارتچي» را هم مي‌بينيم كه سال 1323 در مجله‌ي اطلاعات هفتگي چاپ شده. اولين كارهاي «پرويز كلانتري» و «مرتضي مميز» را هم مي‌بينيم.

كم‌كم با رونق‌گرفتن صنعت و سرمايه‌گذاري از نظر اقتصادي نياز به گرافيك هم بيش‌تر و بيش‌تر مي‌شود و نگاه‌هاي سنتي با نگاه‌هاي مدرن گره مي‌خورد و  فارغ‌التحصيلاني كه از فرنگ باز مي‌گردند، پايه‌هاي گرافيك امروز را شكل مي‌دهند.

اگر به گرافيك علاقه‌مند هستيد تا مردادماه96 زمان داريد كه از اين موزه (اتوبان شهيد باقري، خيابان استقلال شرق، پارك پليس، عمارت ارباب‌هرمز) ديدن كنيد.