وظايف مهمي كه براي آژانس در برجام تعيين شده، عاملي بود كه چند روز قبل يوكيا آمانو، مديركل آژانس اعلام كند به بيش از 10ميليون دلار بودجه اضافي براي اجراي برجام نياز دارد. بسياري از وظايف آژانس وفق برجام تا قبل از روز اجراي توافق كه همزمان با انجام تعهدات طرف مقابل است، مي‌بايست انجام شود. به‌عبارتي، عمده بودجه فوري درخواستي از طرف آمانو ناظر به برهه‌اي است كه آژانس بايد تا قبل از روز اجرا بر انجام تعهدات ايران براساس برجام نظارت كند و احتمالا اين بازه زماني تا اواسط زمستان به طول خواهد انجاميد.
اما اينكه محورهاي عمده وظايف آژانس تا پيش از روز اجرا چيست، پرسشي است كه در اين نوشتار سعي شده ضمن اشاره‌اي گذرا به اهم وظايف آژانس به‌طور خلاصه و با رويكردي صرفا توصيفي پاسخي براي آن ارائه شود. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي موظف است بر انجام اقدامات داوطلبانه مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران به شكلي كه در برجام تأكيد شده، نظارت كرده و راستي‌آزمايي‌هاي لازم را انجام دهد.
آژانس مي‌بايست نتيجه اين نظارت‌ها را به‌طور منظم به شوراي حكام و همچنين شوراي امنيت اطلاع دهد. برخي اقدامات و نظارت‌هايي كه آژانس مي‌بايست وفق برجام انجام دهد، عبارتند از: حضور بلندمدت در ايران، نظارت بر كنسانتره سنگ معدن اورانيوم توليدي توسط ايران در همه كارخانه‌هاي تغليظ سنگ معدن اورانيوم به‌مدت 25سال، نظارت و مراقبت در مورد روتورها (چرخاننده‌ها) و بيلوزهاي (اتصالات) سانتريفيوژ به‌مدت 20سال، استفاده از فناوري‌هاي مدرن تأييد شده و گواهي شده توسط اين نهاد بين‌المللي ازجمله دستگاه سنجش ميزان غني‌سازي به‌صورت مستقيم و مهروموم‌هاي الكترونيك، ايجاد يك سازوكار قابل اتكا براي اطمينان از رفع سريع نگراني‌هاي آژانس در زمينه دسترسي به‌مدت 15سال. اگرچه بسياري از اين وظايف، در روندي طولاني‌مدت تعريف شده، اما آغاز آنها نيازمند بودجه‌اي اضطراري است كه آژانس براي تأمين آن از جانب كشورهاي عضو، درخواست داده است.
- وظايف بلندمدت
وظايف بلندمدت آژانس وفق برجام اگرچه در زمره فعاليت‌هاي قريب‌الوقوع آژانس براي نظارت بر انجام تعهدات ايران قلمداد نمي‌شود، اما انجام آنها از زمان امضاي قرارداد كليد مي‌خورد. ازجمله اين وظايف مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
آژانس بايد در زمينه انجام فعاليت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز كه با همكاري ايران و 1+5 صورت مي‌پذيرد، مشاركت داشته باشد.
كمك به كميسيون مشترك براي رساندن سوخت هسته‌اي توليدي ايران به سطح استانداردهاي بين‌المللي در 15سال آينده.
تلاش براي اثبات اينكه تمام مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي در ايران صلح‌آميز است تا 8سال آينده، تا آمريكا و اتحاديه اروپا بتوانند نسبت به لغو تمامي تحريم‌هاي ايران اقدام كنند و ايران روند تصويب پروتكل الحاقي در مجلس را آغاز كند.
آژانس مي‌تواند محتواي برنامه غني‌سازي و تحقيق و توسعه هسته‌اي ايران را همانگونه كه به‌عنوان بخشي از اظهارنامه اوليه ايران ارائه شده است، با اعضاي كميسيون مشترك متشكل از ايران، اعضاي1+5 و اتحاديه اروپا به اشتراك بگذارد.
آژانس فرايند ساخت هر نوع سوخت در ايران را تحت نظارت قرار خواهد داد تا تأييد كند كه فرايند ساخت سوخت و محصولات مياني با فرايند ساخت سوخت تصويب شده توسط گروه كاري فني كه كميسيون مشترك براي همكاري با ايران در زمينه توليد سوخت تأسيس كرده، مطابقت داشته باشد.
نظارت بر نحوه تأمين و نحوه مصرف سوخت مورد نياز رآكتور تحقيقاتي تهران ازجمله وظايف آژانس است.
طي 9ماه از تاريخ اجراي برجام، تعداد بازرسان منتخب آژانس در ايران به حدود 130تا150نفر افزايش خواهد يافت؛ اين بازرسان از كشورهايي كه ايران با آنها روابط ديپلماتيك دارد، انتخاب خواهند شد.
در حوزه دسترسي‌ها، آژانس براساس برجام، بايد هر احتياطي را براي صيانت از اسرار صنعتي، فناورانه و تجاري و همينطور ديگر اطلاعات محرمانه ايران كه به آن دست پيدا مي‌كند، به‌كار گيرد.
چنانچه آژانس نگراني‌هايي نسبت به فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران داشته باشد، بايد از ايران درخواست شفاف‌سازي كند و اگر از توضيحات ايران راضي نشد، بايد به‌صورت مكتوب، دلايل خود را براي دسترسي به اماكن مدنظر به ايران اعلام كند.
ايران براساس برنامه خود، در پايان سال هشتم توليد سالانه 200عدد ماشين سانتريفيوژ IR-8 و IR-6 را بدون روتور تا سال دهم شروع خواهد كرد. بعد از سال دهم ايران ماشين‌هاي سانتريفيوژ كامل را به همين مقدار در سال توليد خواهد كرد تا نيازهاي غني‌سازي و تحقيق و توسعه غني‌سازي خود را برآورده سازد. اين سانتريفيوژها تا زماني كه براي انجام برنامه غني‌سازي مورد استفاده قرار بگيرند، در نطنز تحت نظارت آژانس انبار خواهند شد.
آژانس تا 25سال بر انتقال كنسانتره سنگ معدن اورانيوم توليد شده در ايران به تأسيسات يو‌سي‌اف اصفهان يا هر كارخانه ديگر نظارت خواهد كرد.
تا 25سال آژانس مي‌بايست در اين خصوص، همه اطلاعات لازم را از ايران دريافت كند، به‌نحوي كه قادر شود توليد كنسانتره سنگ معدن اورانيوم و موجودي كنسانتره سنگ معدن اورانيوم توليد شده در ايران يا به‌دست آمده از هر منبع ديگر را راستي‌آزمايي كند.
نظارت بر سانتريفيوژهاي IR-6 و IR-8 كه ايران مي‌تواند از پايان سال هشتم توليد آنها را آغاز كند و در نطنز تا زمان مورد نياز واقع شدن انبار كند.
براي 15سال آژانس اجازه دسترسي‌هاي منظم، شامل دسترسي روزانه درصورت درخواست به بخش‌هاي مختلف سايت نطنز را خواهد داشت.
آژانس تا 20سال بر لوله‌هاي روتور سانتريفيوژ و اتصالات سانتريفيوژها نظارت خواهد داشت.
تأييد پرشدن منافذ و ورودي‌هاي قلب خارج شده رآكتور اراك، به‌نحوي كه قابل استفاده در آينده نباشد.
نظارت بر ساخت رآكتور جديد در تأسيسات اراك و گزارش به گروه كاري تشكيل شده از جانب1+5 جهت تأييد انطباق آن با طراحي نهايي تأييد شده.
نظارت بر همكاري ايران با كشورهاي همكار در بازسازي رآكتور اراك تا زماني كه ايران بتواند پروانه ساخت سوخت رآكتور اراك را كسب كند.
- حمايت از اجراي پروژه مدرن‌سازي رآكتور اراك
برخي وظايف تا روز اجرا
بودجه اضافي درخواستي آژانس براي انجام وظايف اين نهاد در قبال انجام تعهدات ايران درنظر گرفته شده است. اين وظايف را مي‌توان در 3بخش نطنز، فوردو و اراك مورد اشاره قرار داد.
- نطنز
نظارت بر انبار ماشين‌هاي IR-2m و IR-4 در نطنز كه ايران تا 30 نوامبر 2015 يا روز اجراي برجام، هر كدام ديرتر باشد، روند تحقيق روي آنها را ادامه خواهد داد، پس از اين تاريخ از جانب آژانس آغاز خواهد شد.
نظارت بر روند امتزاج محصولات زنجيره‌هاي سانتريفيوژهاي IR-6 و IR-8 در نطنز به‌گونه‌اي كه امكان برداشت محصول اورانيوم غني‌شده و رقيق شده از آنها ميسر نباشد.
نظارت بر سانتريفيوژهاي IR-1 كه در سكوي شماره يك نطنز حفظ شده‌اند، اما بايد روتور آنها خارج شود.
نظارت بر سانتريفيوژهاي IR-1 موجود در مركز غني‌سازي نطنز كه به‌مدت 10سال از رده خارج و در انبار نگهداري خواهند شد، همچنين تأييد خراب بودن يا صدمه ديدن سانتريفيوژها قبل از خروج آنها از سالن زنجيره در نطنز، از وظايف آژانس است كه تا قبل از روز اجرا، انجام آن شروع خواهد شد.
- فوردو
نظارت بر 1044ماشين باقيمانده در فوردو و همچنين رصد نحوه برچيدن سانتريفيوژها، كابل‌هاي برق زنجيره‌ها، تابلوهاي مخصوص كنترل زنجيره و خارج كردن آنها از فوردو.آغاز نظارت بر اينكه به‌مدت 15سال فقط 348ماشين سانتريفيوژ IR-1 در فوردو براي توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار مورد استفاده قرار گيرند.آژانس به‌منظور نظارت بر توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار و نبود مواد و يا فعاليت‌هاي هسته‌اي اظهار نشده در فوردو، به‌مدت 15سال مي‌تواند بازرسي‌هاي معمول، ازجمله بازرسي روزانه از اين تأسيسات را انجام دهد.
- رآكتور آب سنگين اراك
نظارت بر انبار قرص‌هاي سوخت و مجتمع سوخت كه براي استفاده در رآكتور اراك ساخته شده بود.
دريافت پرسشنامه اطلاعات طراحي رآكتور بازطراحي‌شده اراك از ايران.
نظارت بر مقادير آب سنگين ذخيره شده و مقدار آب سنگين توليد شده به طرق مختلف ازجمله از طريق بازديد از كارخانه توليد آب سنگين درصورت درخواست.
نظر شما