امروزه شدت و اثرات مخرب مشكلات روزافزون محيط‌زيستي كشور بر هيچ فردي پوشيده نيست. روزي نيست كه انديشمندان و دلسوزان كشور در مورد كم‌آبي، خشكسالي، آلودگي‌هاي هوا، خاك و آب، حجم بالاي توليد زباله به‌ويژه پلاستيك، نابودي جنگل‌ها، تخريب محيط‌زيست و كشتار حيات‌وحش صحبت نكنند. با وجود اين، پيشنهاد شما به دولت براي درگير كردن خود و مردم با اين مسائل و رفع آنها و گامي عملي‌تر براي تقويت فرهنگ و اخلاق محيط‌زيستي در جامعه، چه مي‌تواند باشد؟ مثلا نظر شما در مورد اينكه دولت در يك حركت محيط‌زيستي، شنبه‌ها را «بدون گوشت» اعلام كند، چيست؟
پيرو يكي از شعارهاي مهم روز جهاني محيط‌زيست از طرف برنامه محيط‌زيست سازمان ملل متحد، تحت عنوان «فكر كن، بخور و ذخيره كن» كه يادآور اصلاح الگوي مصرف است و همچنين باتوجه به گزارش‌هاي ناسا و هشدارهاي بي‌پايان كارشناسان محيط‌زيست در مورد شروع خشكسالي 30ساله در ايران و بحران كم‌آبي فلج‌كننده، اين نوشتار مي‌كوشد تا يك اقدام اوليه ساده ولي عملي در زمينه مردمي‌سازي مسائل محيط‌زيستي، به دولت پيشنهاد دهد. پيشنهاد آن است كه دولت، يك روز هفته (مثلا شنبه‌ها) را بدون گوشت اعلام كند. سپس اين حركت محيط‌زيستي «شنبه‌هاي بدون گوشت» را از بدنه خود شروع كرده و با اطلاع‌رساني پياپي، تدوين برنامه‌هاي مربوطه و دعوت از همراهي مردم براي اصلاح الگوي مصرف در منزل، دانش محيط‌زيستي را به جامعه تزريق كند.
شنيدن اينكه روزانه 3790 ليتر آب مصرف مي‌كنيد، ممكن است برايتان عجيب به‌نظر بيايد ولي حقيقتي است كه ما به آن معتاد شده‌ايم و آن را نمي‌دانيم. درك ميزان مصرف روزانه آب، به ما كمك مي‌كند تا راهكاري براي مهم‌ترين مشكل محيط‌زيستي كشور بيابيم كه همانا دسترسي همگان به آب مورد نياز است، به‌طوري كه هر كدام از مامي‌توانيم بخشي از اين راهكار باشيم.
آب مصرفي روزانه رامي‌توانيم به 2 بخش مرئي و نامرئي تقسيم كنيم. بخش عمده آبي كه برايمان قابل ديدن است و آن‌را در خانه براي نوشيدن، پخت‌وپز، شست‌وشو و غيره استفاده مي‌كنيم، متعلق به قسمت مرئي است. براي اين بخش، مصرف روزانه حدود 137ليتر آب برآورد شده است كه شامل ۵درصد براي تميزكاري، ۱۰ درصد براي پخت وپز و نوشيدن، ۲۰درصد براي لباسشويي، ۳۰ درصد براي سرويس بهداشتي و ۳۵ درصد براي روشويي و حمام است.
مشكل كوچكي وجود دارد زيرا آنچه را كه ما در منزل استفاده مي‌كنيم برايمان مرئي است ولي اين مقدار، بخش خيلي كوچكي از آن ميزان آبي است كه هر روز مصرف مي‌كنيم. بخش نامرئي كه به«آب مجازي» هم معروف است، به 2 قسمت تقسيم مي‌شود؛ قسمت اول بخش نامرئي، مربوط به توليد محصولات صنعتي مي‌شود كه ما هر روز مورد استفاده قرارمي‌دهيم از قبيل كاغذ، پارچه، لباس، و غيره. براي اين قسمت حدود 167ليتر آب در روز برآورد مي‌شود. قسمت دوم بخش نامرئي، مربوط به توليد مواد غذايي است. آب مورد نياز براي اين قسمت حدود 3496 ليتر در روز برآورد شده است. به‌عبارت ديگر، حدود92درصد آبي را كه ما هر روز مصرف مي‌كنيم، نامرئي و در غذا مخفي است.
عبارت آب مجازي به ما كمك مي‌كند تا درك كنيم كه چقدر آب مورد نياز است براي توليد كالاهايي كه استفاده مي‌كنيم و غذايي كه مي‌خوريم. اجازه دهيد مطلب را روشن‌تر بيان كنيم كه چرا اين بخش نامرئي است؟ براي مثال، گوشت گاو را درنظر بگيريد. در يك دامداري صنعتي، حدود 3سال طول مي‌كشد تا گوساله‌اي براي توليد حدود 200كيلوگرم گوشت بي‌استخوان رشد يابد و ذبح شود. در طول اين 3 سال، يك رأس گاو حدود 1300كيلوگرم غلات (از قبيل گندم، جوژ و ساير بذور كوچك) و حدود ۷۲۰۰ كيلوگرم علوفه مي‌خورد كه براي توليد آنها بيش از 3 ميليون و 600هزار ليتر آب استفاده شده است. به‌علاوه يك گاو در مدت 3 سال، حدود ۲۴هزار ليتر آب مي‌نوشد. ميزان ۷هزار ليتر آب هم براي بهداشت و سلاخي درنظر بگيريد. بنابراين براي توليد ۲۰۰ كيلوگرم گوشت گوساله به 3091000 ليتر آب نياز داريم؛ يعني براي توليد هر كيلوگرم گوشت، ۱۵۴۰۰ ليتر آب مورد نياز است. بله اين ميزان آب فقط در يك تكه يك كيلوگرمي گوشت نهان شده است!
به لطف پژوهش‌هاي علمي ميزان آبي كه در توليد ساير محصولات مصرف مي‌شود نيز برآورد شده است. مثلا براي توليد يك كيلوگرم گوشت گوسفند ۱۰۴۰۰ ليتر، بز ۵۵۰۰ ليتر و مرغ ۴۳۰۰ ليتر، يك كيلوگرم پنير ۳۱۸۰ ليتر، برنج ۲۵۰۰ ليتر، سويا ۲۱۴۵ ليتر، گندم ۱۸۳۰ ليتر، جو ۱۴۲۵ ليتر، ذرت ۱۲۲۰ ليتر و سيب ۸۲۲ ليتر آب مصرف مي‌شود. همانطور كه گوياست بيش از 92درصد آبي را كه روزانه استفاده مي‌كنيم به‌صورت نهان است كه جهت توليد غذا در بخش‌هاي كشاورزي و دامپروري مصرف مي‌شود. تعجب ما وقتي زياد مي‌شود كه دريابيم بيش از ۳۰درصد زمين‌هاي زيركشت جهان براي توليد علوفه اختصاص يافته‌اند و نگهداري و پرورش حيوانات در مكان‌هاي سرپوشيده باعث توليد18 درصدگازهاي گلخانه‌اي در سطح جهان مي‌شود. اين در حالي است كه سهم تمام وسايل نقليه موتوري تنها 13درصد است. در حقيقت، افزايش جمعيت، نياز به توليد گوشت جهت تغذيه انسان‌ها را افزايش داده به‌طوري كه صنعت توليد گوشت به يكي از بزرگ‌ترين صنايع توليد گاز دي‌اكسيد‌كربن و مصرف آب تبديل شده است.
سؤالي كه ايجاب مي‌كنداين است كه با اين آمار و واقعيت‌ها و كمبود شديد آب در كشور، راهكارها چه مي‌توانند باشند؟ نخستين جواب مي‌تواند بسيار ساده و كارساز باشد و آن هم اطلاع‌رساني و تغيير الگوي مصرف جامعه است. بسياري از كارشناسان تغذيه هشدار داده‌اند كه نظام غذايي ما مطلوب نيست و مصرف گوشت از حد استانداردش كه حداكثر به ميزان۳۰۰ تا ۶۰۰گرم در هفته است فراتر رفته و به ميزان ۹۰۰ گرم در هفته مي‌رسد كه مسلما انسان‌هاي تهيدست سهم بسيار كمي در اين برآورد دارند. گوشت هر چند براي بسياري لذيذ است ولي خود باعث بيماري‌هاي خطرناكي همچون سرطان روده بزرگ و كوچك مي‌شود. پس مصرف بيش از حد گوشت، نه‌تنها براي محيط‌زيست زيان‌آور است، بلكه سرطان‌زا نيز است. اين چنين است كه بسياري از كارشناسان به حق هشدارهاي فراواني نسبت به آن داده‌اند و متعاقبا گروه‌هاي زيادي از مردم دنيا مصرف گوشت خود را كم كرده و بسيار كاملا گياهخوار شده‌اند. پس اگر گياهخوار نمي‌شويم حداقل براي سلامتي خود و ذخيره آب، مصرف گوشت را كاهش دهيم.
با توجه به آنچه بيان شد دولت و رساله ملي مي‌بايست گام‌هاي بيشتري در زمينه اطلاع‌رساني محيط‌زيستي بردارند و آن اقدام‌ها را به زندگي روزمره مردم وارد كند. يكي از اقدام‌هاي مطلوب كنوني مي‌تواند اعلام يك روز در هفته، مثلا«شنبه‌ها»، به‌عنوان «روز بدون گوشت» باشد. شنبه را از آن جهت برجسته مي‌كنم زيرا روز اول هفته است و تمام كارمندان و كاركنان كشور بعد از يك روز استراحت، پرتوان هفته‌شان را آغاز مي‌كنند و چه بهتر كه آغاز هفته با «روز بدون گوشت»، يادآور توجه به سلامت و دوستي با حيوانات باشد.
نظر شما