خوشبختانه اين روزها ديگر تنبيه بدني در مدارس جايي ندارد و معلمان بايد از روش‌هاي نوين مديريت كلاس براي تربيت و آموزش بچه‌ها استفاده كنند. در اين صفحه سعي كرده‌ايم خصوصيات يك معلم كارآمد و روش‌هاي نوين مديريت كلاس را شسته و رفته و جمع و جور بيان كنيم؛ روش‌هايي كه يقينا معلمين كهنه‌كار به خوبي با آنها آشنايي دارند اما مرور آنها براي معلمين تازه‌كار شايد خالي از لطف نباشد.
محبت را فراموش نكنيد
هر جا كه بحث از تربيت انسان و به كمال رساندن آن باشد يقينا محبت حرف اول را مي‌زند. شما بايد به‌گونه‌اي رفتار كنيد كه بچه‌ها از محبت‌آميز بودن رفتارتان نسبت به‌خودشان مطمئن باشند؛ يعني همانطور كه اغلب بچه‌ها مي‌دانند كه پدر و مادر، آنها را دوست دارند و حتي اگر آنها را تنبيه مي‌كنند به‌خاطر خودشان است شما هم بايد محبت و دوست داشتنتان را در طول زمان و از روش‌هاي مختلف به بچه‌ها اثبات كنيد.
الگوي خوبي باشيد
بدانيد كه دانش‌آموزان آنگونه رفتار مي‌كنند كه از شما مي‌بينند بنابراين شما به‌عنوان يك معلم الگوي خوبي از رفتار صحيح و محترمانه براي دانش‌آموزان باشيد و طوري با دانش‌آموزان رفتار كنيد كه انتظار داريد آنان با شما رفتار كنند.
در كلامتان به دانش‌آموزان حق انتخاب بدهيد
به دانش‌آموزان ياد بدهيد كه برخورد شما با آنها، نتيجه رفتار خودشان است و اين آنها هستند كه با انتخاب‌هايشان نتايج خوب يا بد را براي خود مي‌سازند. مثلا به جاي گفتن جمله:« زهرا اگر همينطور به رفتارت ادامه بدهي تو را از كلاس اخراج مي‌كنم»، بگوييد: «زهرا اگر تصميم داري به اين رفتارت ادامه دهي، يعني ترجيح مي‌دهي كه از كلاس استفاده نكني و بيرون بروي، حالا از تو مي‌خواهم كه تصميم درست را بگيري». اين دو جمله هر دو معني يكساني مي‌دهند درحالي‌كه جمله اول معني تهديد را در خود مستتر دارد و جمله دومي پيامد رفتار نامناسب دانش‌آموز را برعهده خود او مي‌گذارد.
خطا را هدف بگيريد، نه خطاكار را
هنگامي كه رفتار ناشايستي از يكي از دانش‌آموزان سر مي‌زند شما بايد رفتار او را مورد انتقاد قرار دهيد و رفتار را از رفتار‌كننده جدا كنيد. انتقاد شما از رفتار دانش‌آموز بايد حاوي نكات نامناسب رفتار او باشد و اصول رفتار صحيح را به او گوشزد كند. قطعا زير سؤال بردن شخصيت دانش‌آموز مي‌تواند اثرات بلندمدت بر روحيه و تصوير ذهني آينده او از خودش داشته باشد.
فضاي اعتماد را به‌وجود آوريد
اعتماد متقابل در رفتار يكي از مهم‌ترين اصول برقراري ارتباط مؤثر است. براي اين كار شما بايد ضمن تعريف حدود و مرزها، فضايي صميمي و دوستانه در كلاس و در ارتباط با دانش‌آموزان به‌وجود بياوريد. به تك‌تك دانش‌آموزانتان توجه داشته باشيد و در زمان لازم از آنها حمايت كنيد.
چشم‌پوشي كنيد
شما به‌عنوان معلم لازم نيست نسبت به هر مسئله كوچكي در كلاس عكس‌العمل نشان دهيد. اجازه دهيد بعضي از مسائل ميان خود بچه‌ها يا به ظاهر دور از چشم شما انجام شود و فقط در مسائل مهم و تأثيرگذار بر نظم كلاس موضع‌گيري كنيد.
رابطه خود را با دانش آموزان بازسازي كنيد
به ياد داشته باشيد رابطه صحيح و دوستانه شما با دانش‌آموزان مهم‌ترين مسئله‌اي است كه به شما در تربيت و ساختن شخصيت دانش‌آموزان كمك مي‌كند. بنابراين اگر به هر دليلي مثلا تنبيه يا بي‌انضباطي، رابطه شما با يكي از دانش‌آموزان تيره و تار شد و به هم خورد، در نخستين فرصت به‌دنبال اصلاح رابطه و برقراري مجدد آن باشيد. قطعا در فضاي تنفر و كينه بذر تربيت رشد نخواهد كرد.
از تمام فضاي كلاس استفاده كنيد
تمام فضاي كلاس حوزه قدرت و حاكميت شماست. سعي كنيد از تمام اين فضا استفاده كنيد. تصوير كليشه‌اي ايستادن در جلوي كلاس يا نشستن پشت ميزتان را فراموش كرده و در نقاط مختلف كلاس حضور داشته باشيد. مي‌توانيد بين نيمكت‌ها راه برويد يا حتي در كنار دانش‌آموزي كه حواسش به درس نيست يا شيطنت مي‌كند مدت كوتاهي بنشينيد. براي صحبت با يكي از دانش‌آموزان سعي كنيد به او نزديك شده و از نزديك‌تر با او گفت‌وگو كنيد. صحبت از راه دور اثر كلام شما را كم مي‌كند. درمواقع بحراني و تذكرات انضباطي بيش از اندازه به دانش‌آموزان نزديك نشده و حريم شخصي آنان را حفظ كنيد. نزديك شدن بيش از حد به دانش‌آموز مي‌تواند زمينه‌ساز برخورد فيزيكي ميان شما و دانش‌آموز خاطي باشد.
تشويق و تنبيه
تشويق، مهم‌ترين عاملي است كه مي‌تواند باعث تغيير رفتار در دانش‌آموزان شود. تنبيه اما براي مدت زماني كوتاه، وقوع رفتار نامناسب را به تعويق مي‌اندازد. با وجود اين نمي‌توان نقش تنبيه را در كلاس درس ناديده گرفت. يادآوري اين نكته ضروري است كه تلاش شما بايد بر اين باشد كه از روش‌هاي مختلف تشويق براي پيشبرد اهدافتان در كلاس استفاده كنيد و تنبيه را صرفا براي موارد محدود و اضطراري به‌كار گيريد. البته منظور از تنبيه اعمال محدوديت و محروميت از بعضي از امتيازات است. در بحث تنبيه شما بايد توجه داشته باشيد معمولا شدت تنبيه اثري بر تأثيرگذاري آن ندارد و اين قاطعيت شما در انجام تنبيه در موارد مشابه است كه ميزان تأثيرگذاري آن را تعيين مي‌كند. همچنين دقت داشته باشيد كه تنبيه بايد متناسب با رفتار نامناسب سر زده از دانش‌آموز بوده و از ضعيف به شديد چيده شود. مثلا ابتدا به دانش‌آموز تذكر بدهيد، سپس نمره منفي براي او درنظر بگيريد، در مرحله بعد او را از كلاس اخراج كنيد و در آخرين مرحله به اولياي او اطلاع دهيد.
تشويق مؤثرترين راه براي نهادينه‌كردن يك رفتار در وجود دانش‌آموز است. استفاده از عكس‌العمل‌هاي عاطفي مناسب مانند سر تكان دادن، لبخندزدن، آرزوي موفقيت كردن و... از بهترين تشويق‌هاي بي‌هزينه و ممكن براي شماست. دقت داشته باشيد كه تشويق بايد با رفتار مورد نظر شما تناسب داشته باشد و به‌صورت عادلانه از طرف شما بين دانش‌آموزان تقسيم شود. نكته ديگر در مؤثر بودن تشويق، غيرمترقبه بودن و نامنظم بودن آن است. در اين روش دانش‌آموز بسياري از رفتارها را به اميد تشويق شما انجام داده و شما فقط بهترين آنها را مورد تشويق قرار مي‌دهيد.
خصوصيات يك معلم خوب
امام علي(ع) مي‌فرمايند: «هركس كلمه‌اي به من بياموزد مرا بنده خود كرده است». اين حديث معروف كه اكثر ما آن را شنيده‌ايم از اهميت و جايگاه مقام معلم و حقي كه معلمين در زندگي ما دارند، حكايت دارد. اما روي ديگر سكه حقي است كه شاگردان و دانش‌آموزان بر گردن معلم دارند؛ اينكه معلم تمام توان خود را براي آموزش و پرورش صحيح آنها به‌كار گيرد و با آنها به خوبي برخورد كند. شيطنت و بازيگوشي بچه‌ها آموزش و پرورش و مديريت آنها در كلاس را با سختي‌هاي زيادي روبه‌رو كرده است. مهارت كلاسداري بحثي است كه شما را قادر مي‌سازد به خوبي با دانش‌آموزانتان ارتباط برقرار كرده و ساعات خوب و هدفمندي را براي آنان به ارمغان بياوريد.براي آنكه شما تبديل به يك معلم موفق شويد و بتوانيد كلاس خود را به خوبي اداره كنيد نياز به يكسري خصوصيات داريد كه عبارت است از:
برقراري ارتباط مؤثر و سالم با دانش‌آموزان
دانستن و به‌كار گرفتن انواع مهارت‌ها و ابزارهاي مختلف مديريتي، روانشناسي و آموزشي در كلاس
تسلط بر احساسات و شناخت دقيق نقاط قوت و ضعف شخصيتي خود
داشتن افكار مثبت و واقع‌گرايانه نسبت به دانش‌آموزان.
10نكته مهم در مديريت كلاس
1- در ابتداي سال تحصيلي قوانين مورد نظر خودتان را به روشني براي بچه‌ها توضيح دهيد و با عبارت «قوانين ما» از آن ياد كنيد. البته در وضع قوانين دقت كنيد كه شما يك معلم هستيد نه حاكم كلاس.
2- رفتارهاي كوچك شما به‌عنوان معلم اثرات بزرگي در دانش‌آموزان دارد. ورود شما در آغاز روز به كلاس با يك سلام گرم و صميمي، ظاهر آراسته، لبخندزدن يا تكان دادن سر به نشانه تأييد، يك صبح به‌خير كوچك هنگام حضور و غياب، خداحافظي در پايان كلاس و ظرافت‌هاي رفتاري اينچنيني مي‌تواند اثرات مثبت زيادي در رفتار دانش‌آموزان داشته باشد.
3- شما مي‌توانيد با تغيير تُن صدا يا بلند و يا زيادكردن صدا و مكث كوتاه، كلمه به كلمه صحبت‌كردن و برگرداندن سر به يك طرف (معمولا به طرف تخته سياه) و ساكت ماندن بدون اشاره به شخص معيني باعث سكوت و توجه دانش‌آموزان به‌خود شويد.
4- بي‌ثباتي در تربيت هميشه نتايج نامناسبي به بار مي‌آورد. همواره در رفتارها و تصميمات‌تان ثابت‌قدم و قاطع باشيد. البته قاطعيت شما بايد همانند پدر و مادر محبت‌آميز باشد.
5- اگر اشتباهي از شما سر زد يا نكته‌اي را فراموش كرديد و يا... حتما از بچه‌ها عذرخواهي كنيد. اجازه دهيد بچه‌ها شجاعت عذرخواهي و پذيرفتن اشتباه را از معلمشان بياموزند.
6- به غيراز موارد بحراني و خاص، سعي كنيد انتقاد شما از دانش‌آموزان به‌صورت شخصي و خصوصي انجام شود.
7- لطفا دقت كنيد كه به هيچ وجه بچه‌ها را دست‌كم نگيريد. دانش‌آموزان شما در هر سن و سالي كه باشند احترام و رفتار مودبانه را به خوبي درك كرده و بازخورد مثبتي به آن نشان مي‌دهند.
8- هر دانش‌آموزي خصوصيات و توانايي‌هاي منحصر به فرد شخصيتي، علمي و... خود را دارد. معلم موفق كسي است كه ضمن رعايت انصاف و عدالت براي هركدام از دانش‌آموزانش تحليل، الگوي رفتاري و برنامه‌ريزي منحصر به فردي در پيش گيرد.
9- چتر محبت معلم بايد بر سر همه دانش‌آموزان گسترده باشد. بعضي از دانش‌آموزان ممكن است دچار آشفتگي‌هاي رفتاري يا مشكلات روانشناختي بوده و به‌شدت شما را در كلاس اذيت كنند. در برخورد با چنين دانش‌آموزاني كينه و بدبيني را كنار بگذاريد و با كمك مشاور مدرسه يا روانشناسان مركز مشاوره آموزش و پرورش درصدد حل ريشه‌اي مشكل برآييد.
10- در لحظات سخت معلمي‌تان، آنگاه كه با شاگردي لجوج مواجه مي‌شويد، يا حنجره‌تان در اثر صحبت زياد آسيب مي‌بيند، يا آنگاه كه هرچه توضيح مي‌دهيد دانش‌آموزي درس را نمي‌فهمد و يا... به ياد داشته باشيد كه شما رسالت تربيت نسل آينده را به دوش مي‌كشيد؛ رسالتي كه پيامبران الهي مسئول آن بوده‌اند و از همين روست كه معلمي را شغل انبيا ناميده‌اند.
نظر شما