سه‌شنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۶:۱۵
۰ نفر

تغییرات اقلیمی، خشکسالی و پیامدهای ناگوار آن و نیز راهکارهایی برای مقابله با بیابان‌زایی، مباحثی است که گری‌لوئیس، هماهنگ‎کننده‎ سازمان ملل متحد و نماینده‎ مقیم برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد درجمهوری اسلامی ایران در مقاله‌ای که در ذیل می‌آید به آن پرداخته است.

بحران آب

 او در اين مقاله به اقدامات مؤثر ايران براي مقابله با بيابان‌زايي و احياي پوشش گياهي اشاره مي‌كند.

  • هشدار نسبت به گسترش بيابانزايي

بنا به پيش‎بيني‎هاي تغييرات اقليمي، خاورميانه آينده‎اي گرم‎تر و خشك‎تر خواهد داشت.ايران در قلب خاورميانه قرار دارد. نزديك به 80درصد مساحت ايران خشك يا نيمه‎خشك است. مشكل كم‎آبي بسيار شديد است. ولي مشكل عظيم ديگري پيش روي محيط‌زيست ايران است كه اغلب ناديده گرفته مي‎شود؛ بيابان‎زايي.از آنجا كه علت اصلي اين مشكل اقدامات انساني است، مي‎توان آن را برطرف كرد.

اين عقيده، دست كم، الهام‎بخش افراد متعهدي شده است كه (به‌ويژه در دهه‎ گذشته) مشغول واكنش به آن بوده‎اند.چالش بيابان‎زايي به راستي در كمين ماست. به قول برخي «زلزله‎ خاموش قرن» است.در بسياري از بخش‎هاي ايران بيابان‎زايي هنگامي رخ مي‎دهد كه چوپانان مي‎گذارند گله‎‌هاي بز و گوسفندشان بيش از اندازه چراكنند. گاهي هم به‌خاطر استفاده‎ روستاييان از بوته‎ها به‌عنوان هيزم رخ مي‎دهد.بنا به آمار رسمي ايران در سند «ارزشيابي پتانسيل بيابان‎ها»، ميزان بيابان‎زايي ايران نسبت به ساير كشورهاي خشك و نيمه‎خشك «زياد» است ولي چاره‎هايي وجود دارد كه در حال اجرا شدن است.

  • پروژه‌اي براي احياي پوشش گياهي

براي سبز كردن دوباره‎ دشت‎هاي بياباني، در‌ اصل بايد گياهان بيشتري كاشته شود. اين كار آغازگر برگشت همه‌‌چيز مي‌شود. براي داشتن فضاي سبز بيشتر، بايد اين منطقه‎ها را بوته‎كاري كرد. ولي براي اينكه دوباره چراي بيش از اندازه يا كاربري سوختي به‌وجود نيايد، مشاركت اجتماع در حفظ فضاي سبز جديد لازم است. در ايران اين فرايند را در عمل ديده‎ام. اجراي آن موفق بوده است و در آسيب‎پذيرترين بخش‎هاي كشور در حال تكرار است.

هم‌اكنون، موفق‎ترين نمونه‎ سبزكردن دوباره‎ بيابان‎هاي ايران، با حسن تعبير، «پروژه‎ كربن» (يا به‌طور رسمي پروژه‎ ترسيب كربن) ناميده مي‎شود. در‌واقع يك اقدام توسعه‎ اجتماعي-زيست‎محيطي است كه برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد از آن پشتيباني مي‎كند. اين پروژه را به اين دليل كربن ناميده‎اند كه يكي از اثرات جانبي آن توانايي جذب و ترسيب دي‎اكسيد كربن در فضاهاي سبز ايجاد شده است. به هر روي، سازمان ملل متحد از سال 1368پشتيبان تلاش‎ها براي معكوس كردن بيابان‎زايي بوده است.

در آن سال، كميسارياي عالي سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، سازمان جنگل‎ها، مراتع و آبخيزداري و صندوق جهاني توسعه‎ كشاورزي در بيرجند در استان خراسان‌جنوبي پروژه‎ احياي مراتع و درآمدزايي پناهندگان را آغاز كردند. پروژه 6 سال ادامه داشت و با جنگل‌كاري بيش از 24هزار هكتار زمين با بيابان‎زايي و نابودي منابع طبيعي مبارزه كرد.

  • همكاري براي احياي زمين‌هاي بي‌آب

10سال پيش، برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد پروژه‎ ترسيب كربن را در همان استانِ خراسان‌جنوبي آغاز كرد. تاكنون 30هزارهكتار ديگر از زمين‎هاي بي‎آب به فضاي سبز بدل شده است. جمهوري اسلامي ايران، با درك مزاياي بالقوه‌ اجتماعي و اقتصادي سبز كردن بيابان‎ها، به شراكت با برنامه توسعه‎ ملل متحد پرداخت تا در سال‎هاي 1391و 1392اين پروژه در 6 استان ديگر (البرز، بوشهر، تهران، سمنان، كرمان و مركزي) اجرا شود.

به‌تازگي، در 12شهريور 1393، برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد و سازمان جنگل‎ها، مراتع و آبخيزداري قراردادي امضا كردند كه پروژه را به 10استان ديگر نيز گسترش مي‎دهد(آذربايجان‌غربي، اصفهان، ايلام، خراسان‌رضوي، خراسان‌شمالي، سيستان و بلوچستان، فارس، قم، گلستان و يزد).

برنامه‎هاي بيشتري نيز وجود دارد. در كل، پس از اجرا، اين اقدام‎ها بيش از نيمي از استان‎هاي ايران (18استان خشك) را دربرخواهد گرفت.فرايند سبز كردن دوباره بسيار ساده است. كار با يك قرارداد كلي ميان مسئولان و جامعه محلي آغاز مي‌شود. سرمايه‎ اوليه از بودجه‎ پروژه گرفته مي‎شود (از دولت و برنامه‎ توسعه ملل متحد) و با كمك‎هاي غيرنقدي دولت پشتيباني مي‎شود. اگر درختان و بوته‎ها با ياري جامعه محلي كاشته شود، نشان داده شده است كه هزينه‎ درختكاري يك‌پنجم اجرا توسط پيمانكاران خصوصي خواهد بود. افزون بر اين، عنصر بسيار مهم مشاركت و مالكيت اجتماعي نيز برآورده مي‎شود. بدين‌ترتيب، به جاي پروژه‎ «آنها»، پروژه‎ «ما» مي‎شود.

بوته‎ها در گلخانه رشد مي‌كنند. نهال‎ها تا هنگامي كه آماده‎ كاشت در فضاي باز شوند، در قلمستان مي‎مانند. سپس نهال‎هاي جوان را در گودال‎هايي مي‎كارند كه مردم محلي كنده‎اند. در سال نخست، آبدهي آنها بايد 5برابر باشد. پس از آن، نهال‎ها به بوته‎زاري يك تا 2 متري تبديل مي‎شوند.

هنگامي كه صدها هزار نهال در مساحتي به بزرگي هزارها هكتار رشد كند، زيست‎كره‎ كوچكي ساخته مي‎شود كه گياهان و جانوران ديگر مي‎توانند به آن برگردند. زيست‎كره‎ تازه سبز شده از چند راه به ثبات معاش مردم مي‎انجامد:نخست اينكه گياهانِ اين اقليم كوچك توانايي حفظ رطوبت زمين را افزايش مي‎دهند. اين توانايي به‌نوبه‎ خود باعث افزايش گياهان مي‎شود. هنگامي كه درختان كوچك دانه‎افشاني مي‎كنند، تراكم فضاي سبز بيشتر مي‎شود. كشاورزان مي‎توانند دام خود را براي خوردن برگِ بوته‎ها بياورند و آسيبي به‌خود گياه نرسانند.

ظرفيت برد يا گنجايش زيست‎بومي زمين در كل افزايش مي‎يابد و مردم مي‎توانند محصولات درختان و بوته‎ها (مانند صمغ يا ميوه) را بفروشند. پروژه‎ كربن مشكل كاربري سوختي را با اهداي اجاق‎هاي ساده‎ نفتي به ساكنان منطقه برطرف كرده است و نفت اجاق‎ها را تأمين مي‎كند. ولي سود واقعي از ديدگاه پايدارسازي اين است كه اجتماع‎ها (كه روزي با چراي بيش از اندازه و «تاراج» هيزم، سرچشمه‎ مشكل بودند) حس مالكيت عميقي پيدا مي‎كنند و پاسدار زمين مي‎شوند. در استان مركزي 2 پروژه احياي محيط‌زيست در جريان است.

در خراسان‌جنوبي، كه ميراث پروژه‎ سازمان پناهندگان در يادها مانده است و پروژه‎ ترسيب كربن برنامه توسعه ملل متحد، 10سال برقرار بوده و پيشرفت آن بسيار سريع است.افزون بر اين، سود ديگري در اين طرح‎ها پديدار شده است كه انگيزه‎ بيشتر جوامع محلي‌ و پناهنده‌ها و يافتن روش‎هاي جايگزين درآمدزايي است. يك فرايند توسعه‎‎ كامل به راه مي‌افتد؛ با توليد كسب ‎وكار، مشاركت و عمق دادن به سرمايه‎ اجتماعي. تمام اين موفقيت‎ها با اقدام ارادي انسان، به سبز كردن دوباره‎ بيابان و تلاش براي يافتن جبراني كوچك براي آسيبي است كه به‌دست بشر پديدار شده است. به باور من، به‌راستي معكوس‌كردن «زلزله‎ خاموش» را آغاز كرده‎ايم.

کد خبر 272176

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار محیط زیست

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha