دبیر این جشنواره حمید قبادی بود که دبیرکارگروه ساماندهی مد و لباس در ایران هم هست. با قبادی درباره فعالیت‌های کارگروه و وضعیت مد و لباس در کشورمان به گفت‌وگو نشستیم.
- لطفا در مورد کارگروه ساماندهی مد و لباس و تاریخچه آن کمی توضیح دهید.
کارگروه ساماندهی مد و لباس به استناد قانون مصوب سال 1385مجلس شورای اسلامی تشکیل شد و براساس این قانون آیین‌نامه اجرایی آن توسط دولت به تصویب رسید. این کارگروه به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است که دبیرخانه آن در معاونت امور هنری این وزارتخانه مستقر است.
نکته اساسی در این مورد اصل وجود این قانون است. به‌نظر من یکی از قوانین مترقی همین قانون ساماندهی مد و لباس است. این قانون، لباس را یک عنصر فرهنگی می‌بیند که لازم است به آن توجه شود و با توجه به ظرفیت‌های داخلی و با مشارکت همه دستگاه‌ها به‌ویژه ظرفیت‌های موجود در بخش غیردولتی، فعالیت‌هایی حول آن انجام گیرد و آثاری را که مربوط به لباس و پوشش در جامعه است و مبنای ایرانی و اسلامی دارد به جامعه معرفی کند. کارگروه ساماندهی مد و لباس هم در همین چارچوب فعال است و طبیعی است در همه این فعالیت‌ها نیاز جامعه مدنظر قرار می‌گیرد و آثار بر مبنای نیازسنجی به جامعه معرفی می‌شوند.
- گفتید ریاست کارگروه را وزیر ارشاد و معاونت هنری این وزارتخانه برعهده دارند. آیا اعضای این کارگروه فقط از وزارت ارشاد تعیین می‌شوند؟
خیر. مطابق همان آیین‌نامه اجرایی، دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی عضو کارگروه هستند که نمایندگان آنها در آن حضور دارند. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم نماینده تام‌الاختیار وزارت آموزش و پرورش، نماینده تام‌الاختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت، نماینده تام‌الاختیار سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، نماینده تام‌الاختیار معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، 3نفر از نمایندگان صنوف طراحان و تولیدکنندگان پارچه و لباس و نماینده کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به‌عنوان ناظر در این کارگروه شرکت دارند. دبیر این کارگروه هم همانطور که گفتم نماینده معاونت هنری وزارت ارشاد است.
- اما به‌نظر می‌آید دستگاه‌های دیگری هم باشند که در عرصه لباس و پوشش دخیل هستند مثل نیروی انتظامی که در این زمینه معیارها و شاخص‌هایی دارد که براساس آن عمل می‌کند. آیا کارگروه از این دستگاه‌ها دعوت به همکاری می‌کند.
درست است. ما برای هماهنگی و تسهیل در اجرای مصوبات کارگروه از نظرات نهادها و وزارتخانه‌های دیگر هم استفاده می‌کنیم که البته برخی از این نشست‌های مشترک، موضوعی است و بسته به موضوعی دارد که در کارگروه مطرح می‌شود. با برخی از این دستگاه‌ها هم ارتباط تنگاتنگی داریم که نیروی انتظامی یکی از آنهاست. بسیاری از پیشرفت‌هایی که ما داشته‌ایم با همکاری همه اعضای کارگروه و مدعوین و به‌خصوص نیروی انتظامی بوده است.
- در زمینه لباس و پوشاک، ما هنوز یک طرح و مدل خاصی نداریم که بگوییم این متعلق به ما ایرانی‌هاست البته نمی‌خواهم بگویم شکل و لباس مردم را هم باید دولت مشخص کند ولی وقتی به خیلی از کشورها نگاه می‌شود می‌بینیم طرحی از لباس وجود دارد که مخصوص مردم آنجاست. در ایران هم در مناطق مختلف کشورمان این هویت در پوشاک را داریم اما در سطح ملی نداریم.مثلا می‌توانیم بگوییم بختیاری‌ها یا ترکمن‌ها و یا کردها شکل و طرح خاصی در لباس خود دارند اما در سطح ملی ما فاقد مشخصه‌ای خاصی هستیم آیا در این مورد هم فعالیت دارید؟
یکی از وظایف اصلی کارگروه همین است که ظرفیت‌های موجود در این زمینه را پیدا کند و آن را اجرایی کند. بحث بر سر این نیست که نوع خاصی از طرح و شکل را به مردم ارائه کنیم و بگوییم همین است و جز این نیست ولی استفاده از ظرفیت‌های موجود ملی یکی از برنامه‌های ماست که با تنوع هم همراه است. در این مسیر از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی هم استفاده می‌شود و یکی از شوراهای مهم راهبردی حوزه مد و لباس شورای علمی دانشگاه‌هاست، رشته‌های طراحی لباس، دوخت پارچه، سرفصل‌های درسی، رشته‌ها و گرایش‌ها و مهم‌ترین آن کاربردی کردن مسائل علمی و دانشگاهی در دستور کار است.
به‌طور مشخص‌تر اگر صحبت کنم باید گفت برای عمل به مفاد قانون، اقداماتی انجام گرفته و می‌گیرد که ارکان و اهداف اساسی را برای مجموعه مدل و لباس در کشور مورد توجه قرار داده است. یکی از آنها هویت بخشی، معرفی ظرفیت‌های موجود و اجرایی کردن و عملی کردن این ظرفیت‌هاست. این را هم قانون به کارگروه محول کرده است. ببینید تا قبل از این، مؤسساتی که مبلغ طراحی لباس ایرانی و اسلامی بودند نه هویت خاصی داشتند و نه امکانی برای فعالیت مستقل و گسترده آنها وجود داشت. خوشحالیم که در حال حاضر 20هزار رکورد ثبت شده داریم و توانسته‌ایم سامان نسبی در شناسایی دست‌اندرکاران این حوزه به‌وجود آوریم. کارهایی هم که انجام شده تأثیر خود را برجای گذاشته برای معرفی فعالان این عرصه جشنواره‌هایی برگزار شد که تأثیر زیادی داشت. از سال 88تاکنون 8جشنواره برگزار شده است که مهم‌ترین آنها جشنواره مد و لباس فجر است. در عین حال این هویت‌بخشی با نیازهای جامعه هم باید سازگاری داشته باشد. اعضای کارگروه به این نتیجه رسیده‌اند که جامعه نیازمند تنوع است و باید آثار جدیدی در عرصه لباس به مردم عرضه شود اما پیدا کردن آثار جدید هم موضوعی نبود که کارگروه بخواهد آن را غیرجدی تلقی کند. برای همین دست‌اندرکارانی را که در حوزه مد و لباس فعالند به 4بخش تقسیم کردیم تا بتوانیم به کارها و نمونه‌های نو برسیم و آن را اجرایی کنیم. این 4بخش هم شامل پژوهش، طراحی، تولید و فروش است. همه این بخش‌ها هم اهمیت خود را دارد. تا پیش از این فقط بخش‌های 3و 4یعنی تولید و فروش فعال بودند و کمتر به موارد یک و 2یعنی پژوهش و طراحی توجه می‌شد اما در حال حاضر به این دو مقوله به‌صورت کاملا جدی توجه می‌شود.
البته هویت‌بخشی تنها یکی از ارکان فعالیت ماست و در کنار آن یکی دیگر از ارکان فعالیت کارگروه و اهدافی که دنبال می‌کند گسترش امکان انتخاب مردم در مد، رنگ و شکل لباس است. همه برنامه‌های ما هم این سمت و سو را دارد که منجر به ارتقای قدرت انتخاب مردم شود. در توضیح این موضوع باید بگویم که ما هم در طراحی لباس محدودیت داشتیم و هم دچار تکرار شده‌بودیم. از ظرفیت‌های موجود بهره کافی برده نشده بود تا مردم بتوانند با انتخاب‌های متنوع روبه‌رو باشند. ما سعی داریم با کمک همه دست‌اندرکاران این حوزه، سلایق مردم را در عرصه لباس مورد توجه قرار دهیم و طبیعی است که این امر در چارچوب دینی، ملی و بومی انجام می‌گیرد.
- بازخوردها و عکس‌العمل‌ها در برابر چنین برنامه‌ای چه بوده است؟
خوشبختانه هم مردم، هم طراحان و هم دست‌اندرکاران دولتی و غیردولتی از این امر استقبال کردند. دلیل آن هم مشخص است؛ این افزایش قدرت مردم در انتخاب، باعث افزایش کیفیت بهداشت روانی جامعه و فرد می‌شود. وقتی تنوع رنگ را در لباس‌ها شاهد باشیم و در همان حال، شئونات هم رعایت شود شاهد یک زیبایی خاص هستیم که بی‌تردید در بهداشت و سلامت روانی جامعه تأثیر زیادی دارد.
- بخش‌های غیردولتی در این خصوص چه جایگاهی دارند؟ به‌نظر می‌آید دستیابی به اهدافی که شما دنبال می‌کنید بدون حضور بخش غیردولتی امکان‌پذیر نباشد.
دقیقا همینطور است، ما برای بخش غیردولتی اهمیت زیادی قائل هستیم و بر ظرفیت‌های آنها تأکید زیادی داریم. مثلا انجمن طراحان یا اتحادیه پوشاک نقش زیادی در روند کارها دارند و ما از نظرات آنها استفاده می‌کنیم و همانطور که قانون هم مشخص کرده 3نفر از نمایندگان صنوف طراحان و تولیدکنندگان پارچه و لباس از اعضای کارگروه ساماندهی مد و لباس هستند و این در حالی است که بقیه دستگاه‌ها فقط یک نماینده دارند. در حال حاضر هم بخش‌های غیردولتی به ما کمک زیادی می‌کنند و در چارچوبی که قانون مشخص کرده همکاری نزدیکی با هم داریم.
به‌عنوان مثال ما بر آن هستیم تا با استفاده از ظرفیت‌ها و دستگاه‌های غیردولتی از روش‌های قانونی برای تبلیغ و معرفی الگوهای جدید و قانونی لباس و طرح‌ها استفاده کنیم. معرفی الگوهای جدید لباس، سازوکار و استاندارد‌های خاصی دارد که سعی ما این است تا با به‌کارگیری این استانداردها و به‌صورت هدفمند برنامه‌های خود را به سرانجام برسانیم.
- به‌صورت عینی و واقعی به چه مواردی می‌شود اشاره کرد که شما از نظرات بخش غیردولتی استفاده کرده‌اید؟
به نمونه‌هایی از آن اشاره کردم که مربوط به برگزاری جشنواره‌ها بود. داوری در این جشنواره‌ها هم با همکاری چنین بخش‌هایی صورت می‌گیرد. علاوه بر این مؤسسات غیردولتی بحث تبلیغ و معرفی را هم برعهده دارند. انتشار ژورنال موضوعی است که تصمیم گرفته شده بخش غیردولتی وارد آن شود نه بخش دولتی. هر مؤسسه‌ای که در کشور آمادگی داشته باشد و بخواهد آثار جدید خود را معرفی کند می‌تواند با مراجعه به ژورنال آنها را منتشر کند. در کنار اینها در سال 92، راه‌اندازی مؤسسات مد و لباس، برگزاری نمایشگاه، نمایش مد و لباس و راه‌اندازی پایگاه اطلاع‌رسانی مد و لباس از موارد دیگری است که اجرایی شده و بخش غیردولتی در آن کاملا فعال است.
- به موضوعی بپردازیم که معمولا نظارت بر آن کار سختی است یعنی حقوق معنوی طراحان لباس. اگر یک طراح، طرحی را خلق کرد چطور می‌تواند از کپی‌برداری دیگران جلوگیری کند و حق این اثر را از آن خود داشته باشد؟
این نکته در ماده 4قانون آمده است. قانونگذار می‌گوید: طرح‌های مورد تصویب کارگروه مشمول کلی حقوق مولفان و مصنفان قرار می‌گیرد. در حال حاضر هم دبیرخانه این بخش در کارگروه فعال است. بخش عمده‌ای از طرح‌ها که تصویب می‌شود گواهی ثبت اثر را از آن خود می‌کند و حمایت معنوی از آن صورت می‌گیرد. دفتر حقوقی وزارت ارشاد و کارگروه ساماندهی مد و لباس هم در این زمینه به شکایت‌ها رسیدگی می‌کنند و از طراحان حمایت به عمل می‌آورند. یعنی مثل سایر آثار هنری اگر شکایتی انجام شود به شکایت شاکی رسیدگی خواهد شد.
- برای ثبت اثر یا همان طرح، طراحان چگونه می‌توانند عمل کنند؟
کارگروه ساماندهی مد و لباس، بازویی اجرایی به نام بنیاد ملی مد و لباس دارد که طراحان می‌توانند هم درخواست ثبت اثر بدهند و هم شیما دریافت کنند که شیما در واقع همان شابک لباس است. شیما علامت اختصاری «شناسه یکپارچه مد و لباس اسلامی و ایرانی» است. با شیما، اسم طرح، نام طراح و همینطور جنس پارچه، سایز و مانند اینها در بانک اطلاعاتی که مخصوص به شیماست به ثبت می‌رسد.
