چندگونه گلسنگ مخرب بر آثار تاریخی ایران روییده‌اند که خطر فروپاشی و خردشدگی کتیبه‌های باستانی و آثار سنگی و صخره‌ای کشور را به‌عنوان اسناد حک شده تاریخ ایران افزایش داده اند؟
هرگاه سخن از حمله گلسنگ‌ها به آثار باستانی و تاریخی ایران مطرح شده است تنها نام تخت جمشید در میان بوده است اما آیا توجهی به شیرهای سنگی خوزستان و لرستان یا کتیبه بسیار مهم بیستون و سنگ نبشته‌های آذربایجان و بناهای تاریخی آجری همچون قلعه‌های تاریخی در شمال کشور و حتی برج گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس شده است؟
دکتر محمد سهرابی سرپرست پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی، فرهنگی در پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و عضو هیأت علمی سازمان پژوهش‌های علمی، صنعتی ایران که دکتری گلسنگ‌شناسی از دانشگاه هلسینکی فنلاند را دریافت کرده و سال گذشته به ایران بازگشته است در مطالعات خود از وضعیت رویش گلسنگ‌ها بر آثار تاریخی و کتیبه‌های باستانی به این نتیجه رسیده است که رشد گلسنگ‌ها با افزایش ریزگردها و مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی در کنار برخی آثار صخره‌ای ایران تشدید شده و نیاز به برآورد فوری نرخ فرسایش و ارزیابی درست از تخریب‌های گلسنگی بر آثار تاریخی کشور است. محمد سهرابی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید که نزدیک به 40کتیبه باستانی مهم کشور که در کوهستان‌ها، دره‌ها و صخره‌ها حک شده‌اند در معرض فرسودگی زیستی توسط گلسنگ‌های مخرب هستند.
به گفته او، نزدیک به 500گونه گلسنگ بر بناهای باستانی کشور در حال رویش هستند که این تعداد یک‌چهارم از 2هزارگونه گلسنگی است که پیش‌بینی می‌شود در ایران می‌رویند. این گلسنگ شناس می‌گوید: مشاهدات و تخمین‌های صورت گرفته برآورد می‌کند که نزدیک به 500گونه مخرب از گلسنگ‌ها با رتبه‌بندی متفاوت از نرخ فرسایش برسطح بناهای باستانی کشور تأثیر گذاشته‌اند. محمد سهرابی البته تابستان سال گذشته طرح راهبردی حفاظت از آثار صخره‌ای، سنگی و آجری با تکیه بر گلسنگ‌زدایی اقلیم محور از آثار تاریخی را به سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد کرد. براساس طرح ارائه شده به پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی که تاکنون پاسخی برای اجرایی شدن آن دریافت نشده است، قرار بود پس از شناسایی گونه‌های مخرب گلسنگ‌ها در آثار سنگی و بناهای تاریخی، نرخ تخریب هرگونه از گلسنگ‌ها به‌صورت دقیق تعیین و مشخص شود که چه میزان از سطح آثار در پوشش گلسنگی قرار گرفته‌اند.
موضوع دیگر که در طرح گلسنگ‌زدایی مورد توجه بود، گلسنگ‌زدایی آثار و کتیبه‌ها براساس اقلیمی که اثر در آن قرار داشت بود. اینگونه که روش‌های گلسنگ‌زدایی در تخت جمشید با روش گلسنگ‌زدایی از بناهای آجری در گنبد کاووس متفاوت باشد.
سرپرست سابق پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی، فرهنگی کشور می‌گوید: قرار بود حتی این برآورد صورت بگیرد که چه میزان از گلسنگ‌ها باید از آثار سنگی و صخره‌ای یا آجری کشور زدوده شوند و چه تعداد از گونه‌های گلسنگی بر آثار حفظ شوند. چون برخی گونه‌های گلسنگی مخرب نیستند و حتی مانند یک عایق اثر تاریخی را از عوامل تخریب محیطی و طبیعی حفظ می‌کنند. سهرابی البته از برخی اقدامات انجام شده در موضوع گلسنگ‌زدایی از آثار تاریخی ایران می‌گوید؛ متأسفانه به‌دلیل نبود متخصص گلسنگ شناس برخی اقدامات انجام شده تاکنون در موضوع گلسنگ‌زدایی از آثار باستانی کشور بیشتر بر رشد گلسنگ‌ها تأثیر داشته‌اند. به گفته او، در برخی کتیبه‌ها و آثار تاریخی کشور به‌دلیل زدودن گلسنگ‌ها با یک شیوه منسوخ شده با برس‌های فلزی به گلسنگ‌زدایی اقدام کرده‌اند که موجب رشد بیشتر گلسنگ‌ها بر آثار تاریخی شده است.
براساس آنچه دکتر سهرابی می‌گوید؛ یکی از عوامل رشد بیشتر گلسنگ‌ها خرد شدن آنهاست و کشیدن برس‌های فلزی بر سطح آثار تاریخی گلسنگ زده موجب خرد شدن و پخش شدن بیشتر آنها و در نتیجه رشد بیش از پیش گلسنگ‌ها بر آثار سنگی و کتیبه‌ها شده است. وی گفت: متأسفانه به‌دلیل آنکه متخصص گلسنگ شناس در پروژه‌های گلسنگ‌زدایی حضور نداشته در برخی کتیبه‌ها گلسنگ‌ها تا یک سانتی‌متر به داخل اثر نفوذ کرده‌اند درحالی‌که هیچ‌کس متوجه نفوذ اینگونه از گلسنگ‌ها به داخل اثر نشده است.
سهرابی می‌گوید: در تمام آثار سنگی بحران گلسنگ‌ها وجود دارد، ولی بیشترین فاجعه در برخی کتیبه‌های سنگی در استان فارس است. به گفته سهرابی این بحران در کتیبه تنگ چوگان کاملا مشهود است. شیرهای سنگی خوزستان و لرستان نیز به دلیل آنکه اکنون بسیاری‌شان در نزدیکی زمین‌های کشاورزی قرار دارند دارای بحران گلسنگی هستند و بناهای آجری داخل جنگل‌ها نیز پوشیده از گلسنگ‌ها شده‌اند. بحران گلسنگی در سنگ نبشه رازلیق آذربایجان نیز که یک کتیبه اورارتویی است از تصاویر منتشر شده از این کتیبه کاملا مشخص است.
سهرابی همچنین در پاسخ به این سؤال که بحران گلسنگی در آثار تاریخی کشور تا چه اندازه است؟ تأکید می‌کند که بر خطوطی همچون کتیبه‌های خط میخی که نوشته‌ها از عمق کمتری برخوردارند رشد گلسنگ‌ها بحرانی است.وی همچنین پیشنهاد کرد که بهتر است 3 سایت مطالعات اقلیمی گلسنگی برای گلسنگ‌زدایی از آثار تاریخی ایران در تخت جمشید برای آثار سنگی، گنبد قابوس، برای گلسنگ‌زدایی از بناهای آجری و بیستون برای گلسنگ‌زدایی از آثار صخره‌ای ایجاد شوند تا بدین‌ترتیب فرایند گلسنگ‌زدایی علمی از آثار تاریخی و باستانی ایران انجام شود.
