با وجود این، هنوز تمهیدات جدی‌ای برای مقابله با این پدیده نگران‌کننده اندیشیده نشده است. آنچه در پی می‌آید، نوشتاری است به قلم گلدیس شلتوکی، کارشناس ارشد محیط‌زیست درباره آلودگی هوا که طی آن به نقش و سهم مردم و دولت در ایجاد آلودگی و راه‌های مقابله با آن اشاره می‌شود.
هرسال با فرارسیدن فصل سرما در روزهایی از سال، وارونگی هوا در شهر تهران سبب بروز مشکلاتی در زمینه افزایش آلودگی هوا می‌شود. مشکل دیگری که این روزها گریبانگیر شهر تهران شده، ایجاد مه‌دود فتوشیمیایی است که وارونگی هوا سبب تشدید و تداوم آن شده است. پدیده مه دود فتوشیمیایی که نخستین‌بار در سال1940 در شهر لس‌آنجلس آمریکا اتفاق افتاد، در دهه‌های اخیر با کنترل آلودگی هوا به‌طور نسبی کاهش یافته است. با وجود این، شهرهایی مانند دنور، مکزیکوسیتی، توکیو و رم به‌دلیل جمعیت زیاد و همچنین به دلایل جغرافیایی مستعد این پدیده هستند و پدیده مه‌دود غالبا در این شهرها رخ می‌دهد.
این پدیده زمانی روی می‌دهد که گازهای خروجی موتورهای درون‌سوز یا کارخانه‌ها در اثر تابش نور خورشید تبدیل به نوع دومی از آلودگی می‌شود که با آلودگی‌های اولیه نیز ترکیب شده و مه‌دود فتوشیمیایی را به‌عنوان آلودگی هوای ثانویه تولید می‌کند. در این زمان غلظت گاز ازن به‌عنوان یکی از مواد آلاینده خطرناک در هوا افزایش می‌یابد. ترافیک صبحگاهی، کاهش نزولات جوی و وارونگی هوا از عوامل افزایش پدیده مه‌دود فتوشیمیایی است.
در حال حاضر مه‌دود فتوشیمیایی سبب شده که هوای تهران غبارآلود و سرخ به‌نظر برسد. برای بهبود کیفیت هوا در زمان ایجاد مه‌دود فتوشیمیایی در محیط‌های شهری مستعد این پدیده، باید از مقدار واکنش‌دهنده‌ها در هوا کاسته شود و این امر در شهری مانند تهران - که حدود 60 تا 80درصد میزان آلودگی هوا ناشی از خودروهاست - تنها با کاهش تردد خودروها امکان‌پذیر است.
سنجش کیفیت هوا
سنجش کیفیت هوای تهران به‌طور روزانه توسط شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران در ایستگاه‌های تعیین‌شده براساس شاخص کیفیت هوا (AQI) صورت می‌گیرد. این سنجش، مردم را از کیفیت هوا (پاک‌بودن یا آلوده بودن آن) آگاه می‌سازد و میزان ارتباط آن با سطوح سلامت را ارائه می‌کند؛ به‌عبارت دیگر، میزان تأثیر هوای آلوده بر سلامت انسان را نشان می‌دهد و درک آن را توسط عموم مردم آسان می‌سازد.
در این سنجش، پارامترهای منواکسید‌کربن، ازن، دی‌اکسید‌نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق کمتر از 10میکرون و ذرات معلق کمتر از 2/5 میکرون مورد سنجش قرار می‌گیرند و با استفاده از روابط پارامترها، کیفیت هوا در طبقه‌های خوب، متوسط و ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم، خیلی ناسالم و خطرناک طبقه‌بندی می‌شود. برای مثال، در ارتباط با پارامتر ذرات معلق، زمانی که هوا در شرایط ناسالم باشد، گروه‌های حساس مورد نظر، کودکان، افراد مسن و بیماران هستند و از این شهروندان تقاضا می‌شود که درصورت امکان در طول روز، منزل را ترک نکنند.
مردم و مسئولان ؛ کاهش اثرات مخرب
برای کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا، مشارکت مردم و مسئولان باید به‌طور توأمان صورت گیرد. در عین حال، برخی از موارد پیشنهادی ضروری است صرفا توسط مسئولان ذی‌ربط و برخی توسط مردم انجام شود. برای نمونه، در زمان بروز آلودگی هوای شدید در تهران توصیه می‌شود که شهروندان موارد زیر را به‌طور جدی رعایت کنند: حتی‌الامکان از وسایل نقلیه عمومی به‌جای خودروی شخصی استفاده شود، از بنزین‌های مرغوب‌تر (سوپر) و از وسایل نقلیه گازسوز استفاده کنند، به هشدارهای ترافیکی در ارتباط با ممنوعیت تردد خودروها در مناطق خاص (عموما مناطق پرتردد مرکز شهر) توجه کنند، از ماسک‌های مناسب در زمان تردد در سطح شهر استفاده کنند، از تردد غیرضروری در سطح شهر در زمان‌های حساس از لحاظ آلودگی هوا، پرهیز و با پلیس راهنمایی و رانندگی همکاری کنند، از ورزش در هوای آلوده خودداری کنند زیرا در زمان بالابودن میزان آلاینده‌های هوا، درصد اکسیژن پایین بوده و ورزش‌کردن نه‌تنها مفید نیست بلکه به تشدید عوارض ناشی از آلودگی هوا کمک می‌کند و در هنگام بروز آلودگی هوا، مصرف شیر و لبنیات را افزایش دهند.
اقداماتی که باید مسئولان انجام دهند
در کنار اقداماتی که شهروندان ملزم به رعایت آن هستند، انجام برخی اقدامات از سوی مسئولان و متولیان محیط‌زیست ضروری است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کاهش یا عدم‌استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و سایر صنایع، تسهیل گازرسانی به‌خودروهای دوگانه‌سوز از طریق افزایش تعداد ایستگاه‌ها، اعمال قوانین سختگیرانه در ارتباط با معاینه فنی خودرو و موتورسیکلت و ممانعت از تردد خودروهای بدون مجوز، اعمال قوانین سختگیرانه در تولید و واردات خودروها در ارتباط با خروجی اگزوز آنها، اطلاع‌رسانی دقیق و گسترده ممنوعیت‌های ترافیکی از طریق رسانه‌ها و ساخت برنامه‌های آگاهی‌دهنده در ارتباط با اثرات مخرب آلودگی هوا و جلب مشارکت‌های مردمی. علاوه بر اقداماتی که به آنها اشاره شد، سیستم حمل‌ونقل عمومی در تهران دارای مشکلات عمده‌ای است که رفع آنها در کاهش آلودگی هوا سهمی انکارناپذیر دارد. ازجمله خطوط مترو تنها بخشی از مسیرهای عبور و مرور در شهر را تشکیل می‌دهد و برای همگان در همه مسیرها قابل استفاده نیست. همچنین انتظار طولانی‌مدت شهروندان در معابر و خیابان‌ها برای دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی نشانگر کمبود این وسایل در سطح شهر است. بدیهی است افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه ناوگان اتوبوسرانی و مترو - به‌گونه‌ای که شهروندان بتوانند به آسانی از این وسایل بهره‌مند شوند - می‌تواند در کاهش بار ترافیکی و به تبع آن کاهش آلودگی هوا، نقشی کارساز ایفا کند.
