در دنیای تخصص‌های امروزی ترجمه‌ی منبعی برای اولین بار، تنها برگرداندن از یک زبان به زبان دیگر نیست؛ گشودن دری است به روی متخصصان یک رشته و طرح کردن مبحثی است احتمالا تازه.
تجزیه و تحلیل موسیقی به معنای موسیقی‌شناسانه و متمرکز بر تمامیت یک اثر موسیقایی معمولا جزئی از گفتمان دانشورانه درباره‌ی موسیقی است و تاکنون جز بعضی مطالعات خاص (مانند تحقیقات محمدتقی مسعودیه) در ایران جایگاهی نداشته است. ترکیب تجزیه و تحلیل یا معادل فرنگی‌اش «آنالیز» نزد اکثر ما -خواه دانش‌آموخته‌ی دانشگاه خواه هنرآموخته‌ی جریان آزاد آموزشگاهی-، یادآور بخشی تکمیلی از درس‌های هارمونی و فرم‌شناسی است. درست است که گاهی استادان یک اثر کامل را در کلاس برای دانشجویان تجزیه و تحلیل می‌کنند اما بیشتر اوقات در انجام این کار یک روش شناخته شده و نام و نشان دار را به کار نمی‌گیرند.
اکنون به همت انتنشارات دانشگاه هنر و محسن الهامیان (مترجم و مدرس نظریه‌ی موسیقی) کتابی درباره‌ی آنالیز شنکری به فارسی ترجمه شده است. این روش تحلیل که هنوز هم مشهورترین روش برای مطالعه‌ی آثار موسیقی کلاسیک با پیش‌زمینه‌های تونال به حساب می‌آید چنان پر اهمیت است که در گفتمان نظریه‌ی موسیقی و موسیقی‌شناسی غربی گاه با کل مفهوم تجزیه و تحلیل موسیقی، هم معنی گرفته می‌شود.
کتابی که برای ترجمه برگزیده شده یکی از سه منبع اصلی درسی است که در دو دهه‌ی پایانی قرن بیستم و پس از کاملا جای‌گیر شدن آن روش در آمریکا تالیف شد. همزمان با رخ دادن جنگ جهانی دوم و مهاجرت بخش بزرگی از اندیشمندان حوزه‌ی تفکر آلمانی (پیش و پس از جنگ) برای درامان ماندن از گزند نازی‌ها یا به دست آوردن فرصت‌های شغلی به آمریکا که به کلی دور از دسترس بود و از جنگ کمترین صدمه را دیده بود، مهاجرت کردند. به این ترتیب تجزیه و تحلیل شنکری نیز به محیط‌های دانشگاهی آمریکا منتقل شد و مدت‌ها (حدود سه دهه) با تکیه بر نوشته‌های اصلی خود شنکر و برخی شاگردانش نظریه‌پردازان آمریکایی ابتدا سعی در مسلط شدن و سپس گسترش این روش کردند.
تا روزگار مورد بحث، میراث تجزیه و تحلیل شنکری به ویژه در زبان انگلیسی محدود به متن‌های اصلی بود که اکثرا دشوار بوده و برای مقاصد تحقیقاتی نوشته شده‌اند. از همین رو در اوایل دهه‌ی 1980 بحث‌هایی میان نظریه‌پردازان آمریکایی درگرفت که همه به کمبود منابع درسی مقدماتی در زمینه‌ی آنالیز شنکری برای دانشجویان دوره‌ی کارشناسی و کارشناسی ارشد اختصاص داشت. سه منبع درسی یاد شده -که ترجمه‌ی یکی از آنها اکنون در اختیار خوانندگان فارسی زبان نیز قرار گرفته است- پاسخ دانشوران آمریکایی است که در طول دو دهه (1990-1980) به اشکالی که با آن مواجه شده بودند، داده شد.
کتاب را دو تن از نظریه‌پرازان وابسته به آنالیز شنکری مکتب نیویورک -که مهم‌ترین ویژگی‌شان تاکید بر پیش‌زمینه‌های تونال آنالیز شنکری و پرهیز از به‌‌کارگیری آن برای تحلیل آثار غیر تونال است- تالیف کرده‌اند که یکی از آنها (کادوالادر) در روند شکلگیری این مکتب نقش به‌سزایی نیز داشته است.
بدین ترتیب می‌توان دید که متن اصلی کتاب متناسب با کارکرد‌های شکل گرفته در جامعه‌ی دانشگاهی آمریکا طراحی شده است؛ اما این متن در ایران چه نقشی می‌تواند بازی کند؟ همان طورکه اشاره شد در دانشگاه‌های ما (و جریان آموزش آزاد) تجزیه و تحلیل شنکری درس داده نمی‌شود به این دلیل که در ایران رشته‌ی نظریه‌ی موسیقی یا موسیقی‌شناسی وجود ندارد. دگره‌ای از آن هم که مختص موسیقی ایرانی باشد هنوز شکل نگرفته است، تا یادگیری مبانی را برای دانشجویان ایرانی کاربردی کند. راه حلی که مترجم کتاب برای این فقدان نیاز حقیقی (البته جز نیازهای پژوهشی یا صرفا معرفی یک روش فنی)، پیشنهاد می‌کند آن است که از روش شنکر برای بهبود روش‌های تدریس آهنگسازی به کار گرفته شود تا به این صورت توجیهی قابل انطباق با شرایط ایران فراهم بیاید.
تجربه‌های نه چندان اندک شمار تجزیه و تحلیل شنکری در نقاط دیگر دنیا نشان می‌دهد که کاربرد این روش برای منظوری که مترجم کتاب پیشنهاد داده است بسیار دور از ذهن می‌نماید. با استفاده از این روش ممکن است موسیقی‌شناس تربیت کرد، ممکن است ابزاری در اختیار نظریه‌پرداز بومی قرار داد تا شاید بتواند با تغییرات مناسب در آن ماده‌ی کار خودش را تحلیل کند، حتا ممکن است وسیله‌ای برای منتقدان دانشگاهی فراهم کرد تا بتوانند دست به تفسیرهای فنی از قطعات مورد بحث‌شان بزنند اما تا به‌حال کسی نتوانسته است با کمک آن یک روش تدریس آهنگسازی به وجود آورد.
گذشته از این اشکال اولیه -که یادآوری می‌کند در ترجمه‌ی متن‌ها بهتر است نوعی هدفمندی در نظر گرفته شود- برگردان کتاب نیز کمی با لکنت و دشواری صورت گرفته است. این را به قرینه‌ی تجربیات گذشته‌ی مترجم و ساختار زبان فارسی‌ای که به کار گرفته است می‌توان حدس زد. از این گذشته در جاهای مختلفی از متن به مراجعی اشاره می‌شود که در نسخه‌ی فارسی حذف شده‌اند و این امر گواهی است از این که اهداف اصلی کتاب یا جدی گرفته نشده یا با شرایط جامعه‌ی هدف، همخوان تشخیص داده نشده است.
حساسیت وسواس‌گونه‌ی حاضر نسبت به منطق طراحی مطالب و سازگاری آن با مسائل فرهنگی ما و کیفیت ترجمه از آنجا سرچشمه می‌گیرد که تجربیاتی از انتقال واژگون یا اعوجاج یافته در اثر برگردان بی‌برنامه یا نادرست در رشته‌های دیگر داریم که نشان می‌دهد آسیب وارد شده تا مدت‌های زیادی باقی می‌ماند و زدودن آن دشواری بسیاری به همراه دارد.
از مسائل ترجمه و اهداف که چشم‌پوشی کنیم، خود کتاب برای کسانی طراحی شده است که مهارتی بیش از سطح متوسط در هارمونی، آشنایی مناسبی با کنترپوان و آگاهی کافی از مقدمات فرم‌شناسی نیز دارند. بر اساس این پیش‌نیازهای اولیه کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شده، که شامل؛ «اصول پایه» و «کاربردهای آنالیز» است. با طراحی این دو بخش قرار است که خواننده ابتدا با بعضی مفاهیم اولیه و نماد‌هایی که پایه‌های روش آنالیز شنکری را می‌سازند گام به گام آشنا شود و سپس بتواند آنها را برای تحلیل بخش‌های بزرگ‌تر و نهایتا کل قطعه‌ی موسیقی به کار بندد.
نویسندگان از طریق مطرح کردن مثال‌هایی که برای دانشجویان (در آمریکا) آشنا باشد و گاه تکرار دوباره‌ی آنها در مباحث پیشرفته‌تر تلاش کرده‌اند که به تدریج مهارت خواننده را افزایش بدهند. از سوی دیگر طراحی قدم به قدمشان (به‌ویژه در بخش دوم)، مشابهت‌هایی هم با روندی دارد که خود آنالیز شنکری در جریان تکمیل نوشتارهای شنکر و شاگردانش طی کرد تا به روش جاافتاده و ثبیت‌شده‌ی امروزی تبدیل شد. در نتیجه دانشجویان بی‌آنکه اشارات روشنی با عنوان تاریخچه‌ی آنالیز شنکری دریافت کنند به طور عملی با روند شکلگیری آن‌چه در حال فراگیری‌اش هستند، آشنا می‌شوند.
مثال‌های کتاب برای کسانی که دیگر متن‌های آموزشی آنالیز شنکری را مطالعه کرده باشند یک ویژگی دیگر نیز در بر دارد؛ نمونه‌های آوازی در میان آنها دیده می‌شود. در حقیقت مثال‌های کتاب برخلاف بسیاری از متن‌های آموزشی تجزیه و تحلیل شنکری منحصر به نسخه‌های فروکاهیده‌ی پیانویی از آثار سازی، یا آثار مطلقا پیانویی نیستند که این خود نکته‌ای مثبت در مقایسه با دیگر متون آموزشی این حوزه است.ُ
افزون بر مثال‌های مناسب و با ترتیب از آسان به دشوار، کتاب قرار است حقیقتا دانشجویان را به توانایی حل مساله در تجزیه و تحلیل شنکری رهنمون شود، پس برای رسیدن به این هدف در متن آن تمرین‌هایی پیش‌بینی شده که حل آنها مهارت لازم را به خواننده منتقل خواهد کرد. بررسی نسبتا دقیق و مقایسه‌ی میان این تمرین‌ها و مثال‌های مطرح شده در کتاب پیوستگی و سازگاری مطلوبی را میان آنها به نمایش می‌گذارد، به این صورت که مولفان از طریق رابطه‌ی میان مثال‌ها و تمرین‌ها کوشش کرده‌اند تا توانایی دانشجو را اندکی بهبود ببخشند یا مهارتی را که از طریق مطالعه‌ی مثال‌ها به‌دست آمده تثبیت کرده و صیقل بدهند.
با چیدمان خاص و پیشروی تدریجی مطالب، نویسندگان کتاب چنان که خود اشاره می‌کنند در نظر داشته‌اند تا دانشجو آشنایی اولیه با آنالیز شنکری پیدا کند و بتواند پس از این مرحله مستقیما از متن‌های اصلی این روش بهره‌مند شود و در صورت لزوم، نتایج فعالیت‌های پژوهشی انجام شده بر اساس این روش‌ها را پس از طی مراحل بعدی دریابد. از همین رو پیشنهاد شده که کتاب در طول دو پودمان درس داده شود. با مقایسه‌ی پیش‌نیازهای مطالعه‌ی کتاب و سرفصل برنامه‌های درسی گرایش‌های مختلف رشته‌ی موسیقی در دانشگاه‌های ایران می‌توان اظهار نظر کرد که استفاده از این منبع درسی (به‌ویژه به عنوان یک واحد درسی) مناسب سال آخر دوره‌ی کارشناسی یا کارشناسی ارشد است.
مفاهیم شنکر/ مولفان: آلن کدو آلادر،دیوید گانیه / مترجم و مصحح؛ محسن الهامیان / ناشر:دانشگاه هنر؛چاپ اول 1391/9000 تومان؛ 540 صفحه
