اما کارشناسان زلزله معتقدند که با شناخت پدیده زلزله، می‌توان حتی در زلزله‌خیزترین کشورهای دنیا با زلزله زندگی کرد. آنها می‌گویند که با ارتقای فرهنگ ایمنی و آموزش جامعه می‌توان از خسارات احتمالی به‌شدت کاست. آنها اعتقاددارند که مردم در هنگام بروز زلزله،خود می‌توانند یک امدادرسان باشند به شرط آنکه بدانند قبل، حین و بعد از زلزله باید چه کنند. با دکتر محمدرضا مهدوی‌فر، استادیار دانشگاه و پژوهشگر زلزله دراین باره به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- یکی از محورهای مهم در آموزش، بحث ایمنی و ایمنی‌سازی است. این بحث از چند زاویه قابل بررسی است؟
بحث ایمنی از چند زاویه قابل تأمل است: یکی بحث مقاوم‌سازی سازه‌ها و ساختمان‌هایی است که باید ایمن شوند که البته بحثی تخصصی و مهندسی است. دیگری بحث مدیریت بحران و سیاست‌هایی است که برای این امر اتخاذ می‌شود و به‌نظر من، مهم‌تر از همه، بحث ارتقای فرهنگ ایمنی دربرابر زلزله است. چراکه این امر می‌تواند میزان خسارت‌های ناشی از زلزله را به‌شدت کاهش دهد.
- چگونه می‌توان فرهنگ ایمنی در برابر زلزله را افزایش داد؟ چه راهکارهای عملی و کاربردی در این زمینه وجود دارد؟
آموزش به مردم در این جهت می‌تواند بسیار راهگشا باشد. به سخن دیگر، مردم باید آگاه باشند که قبل، حین و بعد از زلزله چگونه رفتاری در برابر زلزله داشته باشند. چرا که رعایت نکات ایمنی قبل، حین و بعد از زلزله می‌تواند به‌مراتب، از میزان خسارت‌های احتمالی بکاهد.
- قبل از زلزله مردم باید چه نکاتی را مد نظر قرار دهند؟
با توجه به زلزله‌خیز بودن ایران، مردم همواره باید آماده باشند. به همین جهت باید، اقداماتی را در زمینه ایمن‌سازی محل زندگی خود انجام دهند. به‌عنوان نمونه، باید وسایل سنگین مثل کتابخانه، بوفه و قاب‌های عکس منزل را محکم به دیوار مهار کرد. درواقع با این اقدام، به نوعی مقاوم‌سازی غیرسازه‌ای می‌کنند. این کار نیازی هم به تخصص ندارد چرا که تنها با بست‌های ال مانند می‌توان به‌راحتی وسایل سنگین را به دیوار محکم کرد.
سعی شود تا حدامکان، وسایل سنگین در بالای کابینت آشپزخانه قرار داده نشود و یا از کابینت‌هایی برای منازل استفاده شود که دارای قفل‌هایی هستند که به‌طور خودکاردرزمان حرکت قفل می‌شوند.
قبل از زلزله، مانور زلزله را در منزل تمرین کنند. چرا که خیلی از خسارت‌ها، در اثرمواردی است که به چشم نمی‌آید. به‌عنوان، مثال در منزل به کودکان و افراد خانواده یاد داده شود که در هنگام زلزله، کجا پناه بگیرند. به‌عنوان نمونه، باید زیرمیزهای چوبی پناه گرفت؛ میزهایی که راحت شکسته نشوند.
کنج دیوارهای داخلی که پشت آنان اتاق و یا راهرو است، پناه بگیرند. اگر خواب بودند بهترین کار این است که پاها را به سمت شکم و به‌صورت جنینی قرار داده و سپس به سمت چپ بدن بچرخند و روی سر نیز متکا بگذارند.
تهیه کیف ایمنی و یا آماده کردن یک کوله‌پشتی، یکی دیگر از اقدامات قبل از زلزله است. در این کیف و یا کوله‌پشتی، باید به اندازه 3 روز، غذای کنسرو شده، آب، بیسکوئیت و شکلات قرارداد. همچنین بیماران مانند بیماران دیابتی و کسانی که دچار آسم هستند و سایر بیماران باید داروهای مورد نیاز خود را در این کیف قرار دهند. گذاشتن یک عدد سوت، وسایل کمک‌های اولیه کوچک و چراغ قوه شارژی نیز در کیفی که آماده می‌کنند ضروری است.
- آقای دکتر، در هنگام زلزله مردم چه آگاهی‌هایی باید داشته باشند؟
در هنگام زلزله رعایت نکات ایمنی می‌تواند میزان خسارت‌های احتمالی را کاهش دهد. به‌عنوان نمونه، مردم اگر در طبقه غیرهمکف هستند، نباید به هیچ‌وجه در هنگام بروز زلزله، به سمت درهای خروجی بروند. چراکه زلزله هیچ‌گاه فرصت نمی‌دهد. از آسانسور به هیچ وجه استفاده نشود و اگر در هنگام زلزله در آسانسور هستند در نخستین طبقه از آسانسور خارج شوند. البته این موارد تنها بخشی از اقداماتی است که در هنگام وقوع زلزله، باید رعایت شود.
- لطفا به بخشی از اقدامات ویژه‌ای که باید بعد از زلزله رعایت شود، نیز اشاره کنید.
یکی از مهم‌ترین اقدامات، بستن شیر گاز و قطع کردن جریان برق است. درحالی‌که دست روی سر است باید از کناره دیوارهای خارجی دور شوند. پس از اینکه از ساختمان خارج شدند به همسایگان و اطرافیانی که مصدوم شده‌اند کمک کنند. مردم باید کاملا آرامش خود را حفظ کنند. چرا که بحث نجات افراد در هنگام زلزله، در 3 ساعت اول جزو زمان طلایی محسوب می‌شود. خیلی از کشته‌شدگان در هنگام زلزله در 3 ساعت اول جان می‌دهند؛ ساعاتی که هیچ نیروی امدادی نمی‌تواند خود را به زلزله‌زدگان برساند. بنابراین اگر مردم بتوانند در3ساعت اولیه زلزله، خودامدادگر و هم دیگرامدادگر باشند تعداد کشته شده‌ها به‌مراتب کاهش می‌یابد. در کشور ژاپن چون زلزله‌خیز است مردم با زلزله زندگی می‌کنند و به همین دلیل هم در جهت ارتقای فرهنگ ایمنی تلاش‌های زیادی شده است. آنها به هیچ عنوان منتظر نیروی امدادی نمی‌مانند بلکه خود به همدیگر کمک می‌کنند و هرفرد خود یک امدادرسان است. در بحث زلزله در ایران باید به مردم بقبولانیم که مردم ما نیز می‌توانند یک امدادرسان باشند و یک بحران را به‌راحتی پشت سربگذارند. مردم باید نوع رفتار خود را در هنگام بحران‌های کوچک و بزرگ تغییر دهند. نباید یک بحران را به یک بحران بزرگ‌تر تبدیل کرد.
- درحال حاضر خیلی از مردم در تهران تصور می‌کنند که اگر در تهران یک زلزله 6 ریشتری به وقوع بپیوندد، تمام شهر خراب می‌شود. شما چه نظری در این باره دارید؟
این سخن علمی نیست چرا که تهران دارای طول و عرض جغرافیایی زیاد است بنابراین تنها به بخشی خسارت وارد می‌شود که نزدیک کانون زلزله باشد بنابراین بخشی از شهر آسیب خواهد دید که تنها 2-3 کیلومتر با کانون زلزله فاصله داشته باشد. از سوی دیگر، کانون‌های زلزله نیز در خود تهران نیست. یکی از کانون‌ها در جنوب تهران و در منطقه ری است. کانون و گسل دیگر که ثابت شده فعال است نیز درداخل شهر تهران نیست بلکه گسل مشاع است و دیگری نیز، گسل شمال تهران است که از کوهپایه‌های شمال تهران از نیاوران و ولنجک رد می‌شود که البته این گسل نیز ثابت نشده که فعال هست یا نیست. بنابراین از آنجا که گسلی از داخل خود شهر تهران نگذشته است، کل شهر تهران آسیب نمی‌بیند بلکه تنها به محدوده‌ای خاص، خسارت وارد می‌شود. اما اگر رفتار مردم در هنگام زلزله تغییر نکند، قطعا با بحران مواجه خواهیم شد. بنابراین به اعتقاد من، آن بحرانی که بعد از وقوع زلزله در تهران به‌وجود می‌آید، در اثر خرابی زلزله نیست بلکه بر اثر رفتار غلط مردم خواهد بود و به همین دلیل باید به مردم آموزش داد.
