روزبه‌روز تعداد کسانی که یک گوشی موبایل، همراهشان می‌شود، بیشتر می‌شود. گوشی‌های موبایل عملا به یکی از ملزومات زندگی برای هر آدم 13 سال به بالا مخصوصا در شهرهای بزرگ تبدیل شده است.
اما برخلاف خیلی از دیگر محصولات الکترونیکی، موبایل‌ها به‌شدت و سرعت در حال رشد و پیشرفت هستند. الان کمتر کسی را پیدا می‌کنید که حاضر باشد با تلفن‌های همراهی که مال چهار یا پنج سال پیش باشد، جلوی دوستانش ظاهر شود. این مسأله، مخصوصا برای جوان‌ها مهم‌تر است و موبایل‌ها تبدیل به ابزاری برای خودنمایی و مد هم شده‌اند.
روزگاری نه چندان دور، تنها گوشی‌های سادة نسل اول و دوم در کشورمان و حتی در تمام دنیا استفاده می‌شد. گوشی‌هایی که الان به گوشت‌کوب معروف هستند (به خاطر اندازه‌شان) آنتن‌دهی بدی هم نداشتند.
اما یواش یواش چیزهای دیگری هم آمد: رزولوشن (وضوحِ) صفحات ال‌سی‌دی تک‌رنگ بالا رفت و بعد ال‌سی‌دی‌های رنگی با ابعاد بزرگ آمد، زنگ‌های مونوفونیک به پلی‌فونیک تبدیل شد و بعد WMA و سرانجام mp3 آمد، حافظه‌ها بیشتر شد و حافظه‌های جانبی با ظرفیت بالا و بالاخره موبایل‌هایی با هارددیسک آمد، نرم‌افزارها پیشرفت کرد و سیستم‌عامل‌های جدید مثل سیمبین و ویندوز موبایل و... روزبه‌روز قابلیت‌های جدیدتر و بهتری پیدا کردند.
امکانات سخت‌افزاری جنبی هم که همه‌جوره به موبایل‌ها اضافه می‌شود: اتصال زیرسرخ (IR)، بلوتوث، هدست بی‌سیم، دوربین‌هایی با رزولوشن بالا و... و امکانات نرم‌افزاری مثل آفیس، نرم‌افزارهای واژه‌پرداز، بازی‌های سه‌بعدی و هزاران نرم‌افزار دیگری که برای گوشی‌های موبایل نوشته می‌شود. الان دیگر موبایل تنها وسیله‌ای برای ارتباط با دیگران یا مکالمه‌های اضطراری نیست، موبایل جزئی از زندگی شده و هر روز هم با اضافه شدن قابلیت‌های آن، بیشتر خودش را در دل ما جا می‌کند.
چه کسی باور می‌کند که این همه پیشرفت در دنیای گوشی‌های همراه، تنها در عرض چهار پنج سال به وجود آمده است؟ از طرف دیگر، همه انواع گوشی‌های پیشرفته با فاصله اندکی از عرضه جهانی‌شان وارد بازار ایران می‌شوند و این قابلیت‌های پیشرفته در دسترس همه ما قرار می‌گیرد.
اما آیا شبکه تلفن همراه هم با سرعت گوشی‌هایی که دست مردم است، خود را به روز می‌کند؟ آیا اصلا شبکه‌های کشور، قابلیت آن را دارند که امکاناتی مثل اینترنت و... را در اختیار مردم قرار دهند؟ موبایل تقریبا 10 سال پیش وارد ایران شد. اما سیستم شماره‌انداز (Caller ID) را که یادتان هست؟ سال80 بود که راه افتاد. یعنی شبکه ما از اول این قابلیت را نداشته؟ چرا سیستم ارسال متن (sms) این‌قدر دیر راه افتاد؟
در این مطلب، سعی می‌کنیم دوره‌ای داشته باشیم بر مشخصات و امکانات و قابلیت‌های شبکه همراه در ایران و جهان.
الان در جایی که یک اپراتور با شبکه نسل 3 یا 5/3 هست می‌توان با یک گوشی نسل سوم به اینترنت متصل شد، آن‌لاین خرید کرد، تلویزیون دید، نقشة شهر را روی صفحة موبایل دید، جای خود را پیدا کرد و... در یک کلام با گوشی پیشرفته به‌همراه شبکة پیشرفته بدون کوچک‌ترین راهنمایی می‌توان در یک دنیای غریبه بدون استرس قدم زد و از زیبایی‌های آن لذت برد.
شبکة مخابرات در ایران نسل 5/2 و شبکة ایرانسل نسل 75/2 است که امکانات کمتری از این شبکه‌ها را دارد. اما باز هم هنوز قابلیت‌هایی دارد که راه نیافتاده. ولی به‌راه‌اندازی این قابلیت‌ها باعث می‌شود که خیلی از کاربردهای گوشی‌های نسل سوم به بالا که در بازار و در دسترس عموم است عملی شود.
شبکه موبایل چطور راه‌افتاد؟
سال1964 اولین تلفن همراه عمومی به اسم «MTS» در ایالات متحده راه افتاد. در این سیستم، تعداد کانال‌های ارتباطی، محدود و ارتباط تلفنی، یک‌طرفه بود. قبل از دهه 70 میلادی، امکان ساخت سیستم‌هایی برای سرویس‌دهی بدون وقفه برای همه در حین حرکت، عملی نبود.
رشد عظیم استفاده از سیستم‌های رادیویی، باعث شد تا سال1971، ایده سلولی کردن ارتباطات یا همین موبایل‌ها مطرح شود. آن موقع سیستم آنالوگ بود. در این سیستم، هر مشترک ، یک فرکانس اختصاصی برای ارتباط داشت. اما این سیستم‌ها نمی‌توانستند جوابگوی نیاز روزافزون ارتباطات باشند.
چون تعداد کاربران آن‌قدر زیاد است که نمی‌شود به همه یک فرکانس خاص را اختصاص داد. بالاخره نسل اول شبکه‌های تلفن، این مسأله و مسأله آنتن‌دهی در حین حرکت را حل کردند. اما در ارائه ظرفیت سرویس‌دهی بالا و غلبه بر بار ترافیکی، با مشکل مواجه بودند.
چون این سیستم، تنها از یک فرکانس استفاده می‌کند، باید پیام‌ها برای هر کاربر (شماره تلفن) به طور خاص رمزگذاری شود. این کاری است که سیم‌کارت انجام می‌دهد. اما در نسل اول، امکان رمزگذاری مؤثر برای جلوگیری از استراق سمع و همچنین امکان جلوگیری از سرقت کانال، خیلی خوب نبود. برای همین در اوایل دهه90 میلادی، سیستم‌های مخابرات سلولی یا دیجیتال (نسل دوم شبکه‌های تلفن همراه) وارد شدند.
نسل دوم با هدف بالا بردن کیفیت، ارائه سرویس‌های اطلاعاتی (مثل پیام کوتاه و...) در کنار سرویس‌های صوتی، آنتن‌دهی مناسب در داخل محیط‌های بسته، ارزان کردن سرویس‌ها و خدمات، سبک و کوچک کردن گوشی‌ها، کاهش ابعاد و حجم تجهیزات و رمزگذاری مناسب برای ایجاد امنیت، به وجود آمدند.
در بین سیستم‌های نسل دوم، استاندارد GSM، مشهورترین، پرمشتری‌ترین و گسترده‌ترین سیستم در سراسر جهان است؛ الان 74 درصد از بازار ارتباطات سیار در جهان را در اختیار دارد. GSM از سال1982 میلادی راه افتاد.
آن زمان، کشورهای اسکاندیناوی پیشنهادی را به سازمان ارتباطات سیار اروپا ارائه دادند که یک سرویس مشترک ارتباطات سیار اروپایی ایجاد شود. در نهایت هم 13 کشور عضو این سازمان، توافق کردند تا با استفاده از استاندارد GSM در سال1991، سیستم‌های دیجیتالی خود را راه بیندازند. استاندارد اروپایی GSM روی دو باند فرکانسی 900 و 1800 مگاهرتز کار می‌کند. شرکت ارتباطات سیار (مخابرات ایران) هم با سیستم GSM900 در حال فعالیت است.
شبکه تلفن همراه ایران
13 سال از ورود تلفن همراه به ایران می‌گذرد و شرکت ارتباطات سیار (MCI) وارث چهارده سال فعالیت تلفن همراه دولتی در ایران است. این شرکت نسبتا سرویس‌دهی خوبی داشتـــه، اما در شهرهــای بزرگ با مشــکلات زیــادی روبه‌رو اســـت و بیشترین مشــکلات تلفن همراه مربوط به شهر تهران است.
شبکه کنونی تلفن همراه در تهران به دلیل آرایش نامرتب BTSها (ایستگاه‌های گیرنده ـ فرستنده تلفن همراه که شبیه دکل مخابرات است)، حتی با بهینه شدن هم قادر به رقابت با شبکه‌های استاندارد نیست.» مشکل به خاطر مسائل مهندسی نیست، بلکه مشکلات سوء‌مدیریتی وجود دارد.
چون مدیران مخابرات تصمیم می‌گیرند که در چه محل‌هایی ایستگاه‌های BTS قرار داشته باشد، نه کارشناسان. درواقع مهندسان طراح اپراتور اول مجبور بودند براساس ساختمان‌هایی که برای قرار گرفتن BTS به آن‌ها معرفی شده، شبکه را طراحی کنند.
برای طراحی نقاط نصب BTSها نرم‌افزاری کاملا پیشرفته وجود دارد که نقشه کامل شهر با تمام ساختمان‌ها را روی نرم‌افزار مدل می‌کند و نقاط مناسب برای نصب BTSها را مشخص می‌کند. مشکل پوشش‌دهی در شهری مثل تهران به این دلیل است که طرح اولیه باید روی کاغذ شطرنجی با نقاطی با فاصله مساوی BTSها در نظر گرفته شود.
ولی در طرح فعلی تهران، BTSها اغلب روی ساختمان‌های مخابرات نصب شده‌اند. بنابراین، BTSها یک آرایش همگون و موزون ندارند. برای همین، نقاط کور در تهران زیاد است.
«سال گذشته گفته می‌شد که برای بهبود کیفیت شبکه تلفن همراه در تهران، توزیع سیم‌کارت متوقف شود تا با تمرکز شرکت مخابرات بر روی کیفیت شبکه، مشکلات موجود برطرف شود. اما ما معتقد بودیم تا زمانی که مشکلات به خوبی شناخته نشود، در کیفیت شبکه بهبودی حاصل نمی‌شود.»
جواد امیری، کارشناس بخش فنی شرکت ارتباطات سیار این مطلب را در پاسخ به کسانی بیان می‌کند که ادعا می‌کردند با کیفیت فعلی شبکه همراه، افزایش ظرفیت کاری اشتباه است.
امیدی با اشاره به این که اپراتور اول در قدم اول به شناسایی شبکه پرداخته است، می‌گوید: «تقریبا نیمی از سال 84 را صرف ارزیابی و تحلیل شبکه و شناسایی مشکلات کردیم و متوجه شدیم که مطابقت نداشتن طرح با اجرا و مشکلات طراحی، از مهم‌ترین مسائلی بود که باید به آن‌ها توجه شود. اکنون شاخص برقراری ارتباط موفق در مشخصه‌های فنی شبکه به 92 درصد رسیده است و درصد قطعی ناخواسته هم از 2/3 درصد در سال گذشته به 5/1 درصد کاهش یافته.»
الان بخش فنی ارتباطات سیار در تلاش است تا 42 بزرگراه اصلی تهران را به عنوان مناطق استاندارد در آنتن‌دهی تلفن همراه معرفی کند که تا به امروز 38 بزرگراه به حد استاندارد رسیده و احتمال تماس موفق در آن‌ها 95 درصد است که این درصد قابل‌قبول در تمام دنیاست.
اپراتورهای دیگر
علاوه بر اپراتور اول تلفن همراه که سال‌هاست در ایران فعالیت می‌کند، از پاییز هم اپراتور دوم تلفن همراه یا همان ایرانسل هم شروع به کار کرد. شبکه تلفن همراه ایرانسل، یک شبکه GSM نسل 75/2 است که در فرکانس 900 و 1800 مگاهرتز سرویس‌دهی می‌کند.
شبکه ایرانسل در حال حاضر در شهرهای تهران، تبریز و مشهد راه‌اندازی شده. ایرانسل در پوشش مناطق شمال تهران به خاطر نداشتن فضا و عدم نصب آنتن‌های BTS به علت گرانی زمین، با مشکل جدی روبه‌رو است.
براساس برنامه‌های ایرانسل، قرار است تعداد مشترکان این شرکت در سال 86 به 7 میلیون و در سال 87 به 10 میلیون نفر برسد. سیم‌کارت‌های ایرانسل که با کدهای 0935 و 0936 آغاز می‌شوند، 64 کیلوبایت ظرفیت دارند و می‌توانند 500 شماره تلفن را مستقل از گوشی تلفن همراه در خود ذخیره کنند.
بنابراین، سیم‌کارت‌های ایرانسل پرظرفیت‌ترین سیم‌کارت‌ها هستند، اما هنوز عیوب این شبکه وجود دارد. اگر از سیم‌کارت ایرانسل استفاده می‌کنید، بابت این امکان ذخیره بی‌حد و حصر، زیاد خوشحال نشوید. چون بابت جست‌وجو در فهرست شماره تلفن‌های‌تان از شما معادل یک پالس پول می‌گیرد! در مجموع، شبکه ایرانسل نسبت به اپراتور اول چند مزیت مهم دارد.
اول این که برای نصب ایستگاه‌های BTS از مکان‌های خصوصی استفاده می‌کند و بنابراین آنتن‌دهی بهتری برای مشترکانش فراهم می‌کند. دوم این که هزینه تماس با تمام نقاط ایران برای مشترکان یکسان است و سوم این که چون شبکه پیشرفتهای است، خدمات مهم و جالبی همچون اتصال کاربران به اینترنت، ارسال و دریافت MMS، ارسال و دریافت ویدیو و تماس تصویری را فراهم می‌کند.
سرویس MMS یکی از اولین خدمات شبکه GPRS (نسل 5/2 تلفن همراه) است. قرار است ایرانسل MMS را راه بیندازد اما شبکه اپراتور اول هم می‌تواند این امکان را داشته باشد. کارشناسان می‌گویند فقط 20 درصد از شبکه مخابرات برای راه‌اندازی این سرویس باید به‌روز شود و در حال برنامه‌ریزی هستند که در یک زمان مشخص GPRS را در اپراتور اول هم فعال کنند و MMS اولین سرویس این سیستم خواهد بود.
قیمت‌هایی که عادلانه نیست
تقریبا همه 5/15 میلیون مشترک تلفن همراه اپراتور اول با پرداخت پول موبایل و مدتی انتظار، سیم‌کارت خود را تحویل گرفته‌اند. این مبلغ در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است و از 500 هزار تومان شروع شده و در بهمن ماه84 به 360 هزار تومان رسیده است. قرار است، در آینده هم 288 هزار تومان بشود.
فرمول کلی این پول تقریبا در تمام دوره‌ها، یکسان بوده و از چهار بخش تشکیل شده است: 1- 20 درصد کل مبلغ به عنوان مالیات نصیب دولت شده 2- 50 هزار تومان به عنوان توسعه ارتباط روستایی دریافت شده 3- 10 هزار تومان هزینه اتصال به شبکه بوده 4- مابقی مبلغ به عنوان ودیعه در نظر گرفته شده است.
توسعه مخابرات روستایی، فربه‌ترین بخش آن بوده که در تمام این سال‌ها هم ثابت مانده است؛ به طوری که تک‌تک 5/15 میلیون مشترک مذکور، در 14 سال گذشته این سهم 50 هزار تومانی را پرداخت کرده‌اند که در مجموع می‌شود 775 میلیارد تومان برای توسعه مخابرات روستایی! حالا اگر واقعا شبکه مخابرات روستایی با این مبلغ تکانی خورده که باید به مخابرات دست‌مریزاد گفت و اگر نخورده...
در این سال‌ها شاید توجیه این بوده که متقاضیان تلفن همراه از اقشار مرفه جامعه هستند و اشکالی ندارد که علاوه بر پرداخت مالیات، به طور مستقیم هم بار توسعه ارتباطات روستایی را به دوش بکشند. ولی بدون شک در شرایط فعلی که تلفن همراه فراگیر شده و تقریبا به زندگی تمام اقشار جامعه راه یافته، پایه‌های این استدلال هم سست شده است.
پس به نظر می‌رسد که همان‌طور که این الزام برای متقاضیان سیم‌کارت‌های اپراتور دوم (ایرانسل) وجود ندارد، از دوش متقاضیان سیم‌کارت‌های «همراه» (همان «091»ای‌ها) هم برداشته شود.
قرارداد ایرانسل هم از آذرماه 84 اجرایی شد و این شرکت موظف شد تا سیم‌کارت‌هایی با قیمت یک سوم سیم‌کارت‌های اپراتور اول را واگذار کند. ایرانسل هم اعلام کرده بود چون قیمت سیم‌کارت 440 هزار تومان (تقریبا 450 هزار تومان!) است، یک سوم آن می‌شود 150 هزار تومان و سیم‌کارت‌هایش را با این قیمت عرضه خواهدکرد.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان عقیده داشتند چون دولت سیم‌کارت‌ها را به قیمت 360 هزار تومان کاهش داده، بنابراین یک سوم آن می‌شود 120 هزار تومان و ایرانسل با این قیمت باید سیم‌کارت بدهد. به‌گفته یکی از کارشناسان سازمان تنظیم مقررات، ایرانسل می‌تواند قیمت‌های خود را براساس بازار رقابت کاهش دهد.
این در حالی است که رئیس هیأت مدیره شرکت مخابرات ایران قبلا اعلام کرده بود بحث تغییر قیمت سیم‌کارت‌های ایرانسل از 150 هزار تومان به 120 هزار تومان، باید حتما به تصویب مجلس برسد و فقط در این صورت لازم‌الاجراست، نه این که یک گروه بخواهد در این مورد تصمیم‌گیری کند.
هنوز به رؤیای تلفن همراه نرسیده‌ایم
دکــتر مـارتین کوپر- Martin Cooper - هفتاد و هفت ســالش است و سال‌ها پیش به عنوان مهندس الکترونیک موتورولا کار می‌کرد که اولین تلفن همراه را ساخت. او اولین کسی هم بود که با گوشی تلفن همراه یک کیلوگرمی در سوم آوریل 1973 صحبت کرد. او ایدة ساخت گوشی تلفن همراه را از یک مجموعة پربینندة تلویزیونی گرفت.
در یکی از صحنه‌های مجموعه تلویزیونی «پیشتازان فضا» یکی از شخصیت‌های اصلی فیلم با گوشی بی‌سیمی حرف زد که با دیدن این صحنه، ایدة ساخت تلفن همراه به ذهن کوپر الهام شد و تصمیم گرفت روی عملی کردن این قضیه کار کند.
- ایدة ساخت یک گوشی تلفن بی‌سیم چطور به ذهنتان رسید؟
اواخر دهة 60 بود. آن زمان فقط یک شرکت تلفن در آمریکا، انگلیس و ژاپن وجود داشت. شرکت تلگراف و تلفن آمریکا (AT&T) که در حال حاضر بزرگترین شرکت تلفن در جهان است، در آن زمان در زمینة تلفن بی‌سیم تلاش‌های زیادی کرد، ولی موفق نبود. آن زمان ما در شرکت موتورولا به دلیل رقابت با شرکت AT&T موفق شدیم تلفن شخصی همراه تولید کنیم که با آن می‌شد یک شماره را نه به یک مکان نه به یک خانه بلکه به یک شخص اختصاص داد.
- اولین تماس تلفنی با تلفن همراه چطور بود؟ چه چیزی گفتی؟
(با خنده) فکر می‌کنید به چه کسی زنگ زدم؟ من به رقیبم آقای انجل در آزمایشگاه تلفن بل زنگ زدم. به او گفتم من دارم با تو با یک تلفن همراه واقعی صحبت می‌کنم. یک گوشی تلفن قابل حمل.
- احساست وقتی در این رقابت سرسختانه پیروز شدی، چه بود؟ خیلی خوشحال شدی؟
البته وقتی در یک موقعیت رقابتی مثل وضعیتی که ما داشتیم قرار گرفته باشی، با رسیدن به موفقیت و شکست دادن رقیب، یکی از بیشترین خشنودی‌ها و رضایت‌های زندگی‌ات را به دست می‌آوری.
- واقعا فکر می‌کردی اختراعت تا این حد معروف و همه‌گیر شود که میلیون‌ها نفر در تمام دنیا از آن استفاده کنند؟
من باید اعتراف کنم که انگار زمان کش آمد و در این مدت کوتاه، اتفاقات و پیشرفتهای زیادی افتاد که تصورش را هم نمی‌کردم. مثلا اولین گوشی‌ها در سال 1983 تقریبا 3500 دلار قیمت داشتند که با توجه به نرخ تورم الان می‌شود 7 هزار دلار. من فکر نمی‌کردم هر کسی بتواند از این وسیله داشته باشد. البته ما این رؤیا را داشتیم که روزی تلفن همراه تا اندازة امروزی کوچک شود.
- وقتی می‌بینی مردم در کوچه و خیابان دارند راه می‌روند، در حالی که با اختراع تو صحبت می‌کنند، شگفت‌زده نمی‌شوی؟
دنیای بی‌سیم، دنیای آزادی است. دنیای رها شدن از قید و بندهای تلفن ثابت و بودن در هر کجا که می‌خواهی. این تأثیر کوچکی که من در زندگی مردم داشته‌ام، بی‌نهایت خشنودم می‌کند. چون تلفن‌های همراه، زندگی مردم را بهتر می‌کنند. راحتی بیشتری به مردم می‌دهند. به هر حال من نقش کوچکی در این زمینه داشته‌ام که باعث می‌شود احساس خوبی داشته باشم.
- برایت مهم است که لقب پدر تلفن همراه را به تو داده‌اند؟
با این که من تصور داشتن تلفن همراه را محقق کردم، ولی رؤیای تلفن همراهی که امروز محقق شده است، نتیجة زحمت صدها مهندس الکترونیک و طراح است. این رؤیا هنوز کامل نیست و ما هنوز داریم روی آن کار می‌کنیم تا این رؤیا را بهتر بسازیم.
- در حال حاضر از چه مدل گوشی‌هایی استفاده می‌کنی؟ خیلی به آن وابسته‌ای؟
یک گوشی موتورولا دارم که بدون آن هم نمی‌توانم زندگی کنم.
منبع: BBC News.com
