اگر قرار باشد هر یک از آیتم‌های تلویزیونی را به ویژگی‌ها و نیازهای انسانی نسبت دهیم قطعا مسابقات تلویزیونی نیاز آدمی به سرگرمی، هیجان، رقابت‌پذیری و ابراز فضل را ارضا می‌کند و البته بر اطلاعات عمومی او می‌افزاید؛ از این بابت مسابقات تلویزیونی به نوعی به جدول حل کردن می‌ماند.
با ورود تلویزیون به زندگی مردم و گسترش روز افزون شبکه‌های تلویزیونی به تدریج انواع و اقسام برنامه‌های سرگرم‌کننده و مفرح تهیه و تولید شد و رقابت شبکه‌های تلویزیونی در جذب مخاطب بیشتر به نوآوری و خلاقیت در این زمینه انجامید.
یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین ژانرهای تلویزیونی که در اکثر کشورهای دنیا، مخاطبان زیادی دارد و به نیاز آنان پاسخ می‌دهد مسابقات تلویزیونی است. مسابقات تلویزیونی به چند دلیل نسبت به دیگر گونه‌های تلویزیونی از جذابیت بیشتری برخوردار است مهم‌ترین دلیل آن مخاطب‌محور بودن مسابقه است، به‌طوری که این برنامه‌ها اساسا به‌واسطه حضور مستقیم یا مشارکت غیرمستقیم مخاطب شکل می‌گیرد و یک ارتباط دوسویه رسانه‌ای است.
در برنامه‌های دیگر تلویزیون مخاطب صرفا تماشاگر است و به صورت منفعلانه به دریافت و ادراک تصاویر و گفته‌ها می‌پردازد اما در مسابقات تلویزیونی، مخاطب تماشاگری فعال است که با حضور و کنشمندی خود، برنامه را می‌سازد و به آن هویت می‌بخشد. اساسا یکی از جذابیت‌های رسانه‌ای مثل تلویزیون برای مخاطب این است که بتواند خود را در آن و به‌واسطه آن ببیند و به دیگران نیز نشان دهد. مسابقات تلویزیونی در کنار گزارش‌های خبری از جمله فرصت‌هایی است که مخاطبان می‌توانند از طریق آن لذت هر چند کوتاه شهرت و دیده شدن را تجربه کنند. اگرچه این فرصت در مسابقات میدانی بیشتر فراهم است اما مسابقات تلفنی هم از این قاعده مستثنا نیستند و مخاطبان آنان نیز هر چند غیرمستقیم و به صورت مجازی حضوری فعال در برنامه دارند و یک طرف پازل برنامه را پرمی‌کنند. رقابتی بودن و ماهیت مسابقه‌ای، ویژگی دیگری است که بر گرمی آن می‌افزاید و شرکت‌کنندگان و تماشاگران را به هیجان می‌آورد. شور و هیجان مسابقات تلویزیونی را در شکل تازه این ژانر رسانه‌ای که به صورت زنده پخش می‌شود بیشتر می‌توان احساس کرد؛ پاداش و جایزه هم معمولا در هیجان مسابقات نقش مهمی دارد و نباید آن را از نظر دور داشت.
پاداش در اینجا 2 معنی دارد یا بهتر بگویم به 2 شکل محقق می‌شود؛ یکی جوایز مادی است که هر فردی از دریافت آن خوشحال می‌شود، به ویژه آنکه دریافت آن مستلزم تلاش و رقابت با دیگران باشد و دوم پاداش معنوی است که همان لذت درونی و عاطفی است که به واسطه برنده شدن به انسان دست می‌دهد. لغت برنده شدن در رقابتی تلویزیونی که مخاطبان زیادی شاهد آن بوده‌اند شیرین‌تر از جوایزی است که به آنها تعلق می‌گیرد. از سوی دیگر مسابقات تلویزیونی این فرصت را برای مخاطبان ایجاد می‌کند که توانایی‌ها، مهارت‌ها، اطلاعات و کمالات خود را امتحان کرده و به منصه ظهور برسانند و در‌واقع به حس فرهیخته و ارزشمند بودن خود پاسخی مثبت دهند. تماشاگرانی هم که در منزل نشسته‌اند و اطلاعات خود را به رخ یکدیگر می‌کشند از لذت این هماوردی بی‌نصیب نمی‌مانند. مجموعه این عوامل به علاوه جذابیت‌های بصری و جلوه تکنولوژیک تلویزیون موجب شده است که مسابقات تلویزیونی به ژانری پرطرفدار تبدیل شوند. در ایران نیز همزمان با گسترش شبکه‌های تلویزیونی و فناوری‌های ارتباطاتی، انواع و اقسام مسابقات و رقابت‌های تلویزیونی شکل گرفت و توسعه یافت.
رشد فناوری‌های مخابراتی و همه‌گیر شدن موبایل، اینترنت و... امکانات جدیدی برای برنامه‌سازان تلویزیونی به‌وجود آورد تا بدون حضور مخاطب در استودیو و بدون تقبل هزینه‌های برنامه‌سازی، به تولید مسابقات تلویزیونی بپردازند.
مسابقه «از تو می‌پرسند» نمونه‌ای از این برنامه است که در عین سرگرم‌کنندگی‌‌اش به بهبود ایدئولوژیکی رسانه ملی نیز کمک می‌کند. با توجه به تعدد و تنوع مسابقات تلویزیونی، شاید وقت آن رسیده باشد که از منظر علمی و تخصصی به آسیب‌شناسی آن پرداخته و ضعف‌ها و قوت‌های آن بازشناسی شود. نگارنده سعی می‌کند در این مقاله به برخی از این آسیب‌ها اشاره کند. در یک نگاه کلی آنچه در مسابقات تلویزیونی ما وجود دارد عمدتا کپی‌برداری و تقلید از مسابقات تلویزیونی کشورهای دیگر است که بازآفرینی شده است و نشانه‌های کمی از خلاقیت و نوآوری در آنها دیده می‌شود. بسیاری از آنها در فرم و شیوه برگزاری، همچنین در محتوا و موضوع شبیه به هم شده‌اند که باید برای رفع آن فکر اساسی کرد. یکی دیگر از عناصر مهم و تأثیرگذار در مسابقات تلویزیونی که از جمله عوامل اصلی در جذابیت و موفقیت آن نیز هست، مجری این مسابقات است که با توانایی‌ها و مهارت‌های اجرا می‌تواند گرمی و جذابیت مسابقه را دوچندان کرده و به نحو شایسته‌ای مسابقه را مدیریت کند.
بدون شک یکی از عوامل اصلی جذابیت «مسابقه هفته» به‌نحوه اجرای مرحوم منوچهر نوذری برمی‌گشت که برخلاف ناصر ممدوح، یک مجری خشک و رسمی نبود و با آمیختن خلاقیت‌های نمایشی و طنازانه خود به برنامه، نشاط و هیجان بیشتری به آن می‌بخشید؛ قطعا ضعف در اجرا و نمایش مسابقه تعداد مخاطبان آن را کاهش می‌دهد. مطمئنا همین نوستالژی موجب شده است تا شبکه 5 سیما به این فکر بیفتد تا بار دیگر مسابقه هفته را با همان ساختار در فرمتی جدید روی آنتن ببرد. بدون شک حضور ایرج نوذری به‌عنوان مجری این برنامه، به‌دلیل زنده کردن همان حس نوستالژیک و تداعی خاطرات شیرین مخاطبان از مسابقه هفته است. اما « از کی بپرسم» که به‌عنوان یک تکه کلام هم از دل مسابقه هفته بیرون آمد و به یک اصطلاح همگانی بدل شد جذابیت آن مسابقه را ندارد که برای این مدعا چند دلیل می‌توان تراشید؛ یکی نوع اجرای منوچهر نوذری بود که با وجود انتقاداتی که نگارنده از برخی رفتارها و واکنش‌های مرحوم نوذری در این برنامه داشت، از خلاقیت و نوآوری بیشتری برخوردار بود که اینک نوذری پسر از پس آن برنمی‌آید و طبیعتا اگر همان رفتارشناسی بازسازی شود به‌عنوان رفتاری مقلدانه و تکراری شناخته می‌شود اما شبیه‌سازی از کی بپرسم از مسابقه هفته شاید بزرگ‌ترین ضعف این برنامه باشد. اساسا تقلید و بازسازی موفقیت‌های دیگران یا برنامه‌های تجربه شده، در عمل حتی نتیجه عکس می‌دهد.
به قول مارکس تاریخ 2بار تکرار می‌شود بار اول به صورت تراژدی و بار دوم به شکل کمدی!
حکایت مسابقه از کی بپرسم نیز از این قاعده مستثنا نیست، ضمن اینکه این مسئله را هم نباید فراموش کرد یا دست‌کم گرفت زمانی که مسابقه هفته پخش می‌شد تلویزیون مثل امروز از این همه تنوع و تعدد در تهیه و تولید مسابقات برخوردار نبود و برنامه‌های سرگرم‌کننده آن زیاد نبود. طی سال‌های اخیر برای جذابیت مسابقات از بازیگران و چهره‌های آشنا و محبوب سینما استفاده می‌شود بدون اینکه آن فرد از توانایی و مهارت لازم برای اجرای مسابقه برخوردار باشد.
شاید خیلی از مجریان برنامه‌های دیگر تلویزیون نیز نتوانند برای اجرای مسابقات تلویزیونی از ویژگی لازم برخوردارباشند و صدا و سیما باید مجریان ویژه‌ای را به منظور اجرای مسابقات تربیت کند. مسئله دیگر اینکه باید در کنار شبیه‌سازی و صورت‌برداری از مسابقات خارجی که تا حدودی از آن گریزی نیست، مسابقاتی طراحی شود که مبتنی بر مولفه‌های تاریخی و فرهنگی ما باشد. مثلا چند سال پیش مسابقه مشاعره‌ای تولید شد که ریشه در علائق مخاطبان ایرانی داشت و بسیار هم به فرهنگ ادب دوستی مخاطبان ایرانی نزدیک بود. مسابقات تلویزیونی در عین توجه به مولفه‌های سرگرمی‌ساز و جذاب می‌تواند در رشد و افزایش اطلاعات مخاطبان و فرهنگسازی در حوزه‌های مختلف کمک کند که قطعا یکی از شیوه‌های آن تخصصی کردن مسابقات است. مثلا می‌توان در حوزه‌های تخصصی سینما، ورزش، ادبیات، تاریخ و... برنامه‌هایی تهیه کرد تا در کنار مسابقات عمومی به نیاز اقشار خاص و علاقه‌مندان رشته‌های مختلف پاسخ دهد. در واقع مسابقات تلویزیونی یکی از مناسب‌ترین بخش‌های سرگرم‌کننده است که می‌تواند کارکرد آموزشی و فرهنگسازی رسانه ملی را پوشش دهد و حتی روشنفکران و فرهیختگان را نیز به تلویزیون علاقه‌مند و نزدیک سازد.
مسابقه هفته و مسابقات علمی و بیست سؤالی در گذشته توانسته بود هم به آشتی اقشار تحصیلکرده با تلویزیون کمک کند و هم برای مخاطبان عام سرگرم‌کننده باشد. اما دیگر نوستالژی مسابقات تلویزیونی که مهم‌ترین نماد و مظهر این نوستالژی را شامل می‌شود مسابقه هفته است که در دهه 70 به‌عنوان یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی شناخته می‌شد اما امروزه به‌نظر می‌رسد که دست‌کم بخشی از این مسابقات صرفا برای پر کردن آنتن تلویزیونی است و کارآمدی زیادی ندارند، ضمن اینکه بسیاری از این مسابقات شبیه به هم و کلیشه‌ای شده و صرفا با تغییر در فرم و زیبایی‌شناسی بصری، قصد دارند جذابیت صوری به آن ببخشند. هرچند گرافیک تصویری و توجه به دکوراسیون مسابقات تلویزیونی در جذابیت برنامه تأثیر زیادی دارد اما باید این زیبا‌سازی با محتوای عمیق، پرکشش و هیجان‌انگیز مسابقه نیز بیامیزد تا برای مخاطب جذاب باشد؛ پرزرق و برق و تجملاتی کردن فضا و قوانین مسابقه چندان افاقه نمی‌کند تا زمانی که نفس مسابقه برای مخاطب جذاب نباشد؛ البته این به معنی بی‌اهمیت بودن ساختار فرمی این مسابقات نیست.
به‌نظر می‌رسد که همچون شهرک غزالی در عرصه فیلمسازی باید دست‌کم یک شهرک کوچک برای برگزاری مسابقات تلویزیونی تأسیس شود که دارای امکانات و فضا‌سازی مناسب جهت اجرا و تصویربرداری از این مسابقات باشد. تا زمانی که سرگرمی را جدی نگیریم، نمی‌توان جذابیت مسابقات تلویزیونی را حداقل به اندازه دهه 70 باز آفرینی کرد. مسابقات تلویزیونی در حال حاضر خیلی روتین و تکراری شده و نوآوری و تازگی در آن ضرورت دارد.
به‌نظر می‌رسد ساعت و زمان پخش این آیتم هم در چگونگی مواجهه مخاطب با آن و میزان تماشاگران مسابقه تأثیر می‌گذارد لذا زمان پخش این برنامه‌ها را باید متناسب با روزهای هفته به گونه‌ای تنظیم کرد تا مجموعه عواملی که در اینجا بررسی کردیم موجب شود که مخاطبان نه از سر اتفاق و تصادف مسابقات را ببینند بلکه همچون مسابقه محله آن را مستمر و سریال وار دنبال کنند. بدیهی است که باید برای ارتقای سطح کیفی و کمی این آیتم تلویزیونی علاوه بر خلاقیت هنری به تأمین منابع مالی و بودجه بیشتر برای تولید و پخش مسابقات تلویزیونی اهتمام داشت.
