اگر هیچ‌کدام از این معایب را نداشتید، دوباره روبه‌روی آینه قرار بگیرید و درحال قدم برداشتن به پاهایتان نگاه کنید. اگر ساق‌هایتان هم قوسی شکل یا به‌اصطلاح پرانتزی نباشد، می‌توانید نفس راحتی بکشید.در این صورت شما جزو چند میلیون ایرانی‌ای نیستید که از ناهنجاری‌های قامتی رنج می‌برند. ناهنجاری‌های قامتی در میان ایرانی‌ها اختلال رایجی است. عوامل زیادی هم در به‌وجود آمدن این اختلال دخیل هستند که بسیاری از آنها ریشه در فرهنگ و سبک زندگی مردم دارند؛ عادت‌هایی مثل حمل کیف‌ها و کوله‌پشتی‌های سنگین و استفاده از نیمکت‌های غیراستاندارد مدارس که از مهم‌ترین عوامل ایجاد ناهنجاری‌های قامتی در دانش‌آموزان محسوب می‌شوند.در آستانه فصل بازگشایی مدارس، دکتر سید منصور رایگانی، دانشیار و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و مدیر گروه بخش طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در رابطه با رعایت استانداردهای کیف و کفش و لوازم مدرسه در این گفت‌وگو بیشتر توضیح می‌دهد.
- استانداردهای کیف و کفش و نیمکت، 3 موضوع اصلی مورد بحث است که می‌تواند روی سلامت دانش‌آموزان تأثیر زیادی بگذارد. رعایت‌نکردن استانداردهای این 3 وسیله چه تأثیری روی ساختار قامتی این گروه سنی دارد؟
ناهنجاری‌های قامتی دانش‌آموزان طیف وسیعی را دربر‌می‌گیرد؛ یک سری از این ناهنجاری‌ها مربوط به مشکلات مادرزادی است و شامل گوژپشتی، انحرافات ستون فقرات و افتادگی شانه‌ها می‌شود. سری دیگر از این اختلالات اکتسابی هستند و به‌علت درست استفاده نکردن از وسایل و انجام ندادن ورزش‌لازم، نامناسب نشستن و راه رفتن ایجاد می‌شوند. این اختلالات هم شامل انحراف ستون فقرات عملکردی، افتادگی شانه‌ها و گرد بودن ناحیه پشت، آن هم بیشتر در خانم‌هاست.
- با این اوصاف تا چه حد می‌توان به بهبود این اختلالات امیدوار بود؟
اختلالات ناشی از مشکلات مادرزادی با درمان‌های جراحی تا حدی بهبود می‌یابند ولی اختلالات اکتسابی با رعایت وضعیت مناسب نشستن و کار کردن و انجام ورزش‌های کششی و تقویتی، همچنین درمان‌های فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی طبی برطرف می‌شوند. اما فراموش نکنیم که اختلالات ساختار قامتی در دختران حداکثر تا 16سالگی و در پسران تا 18سالگی قابل درمان هستند.
- حالا برویم سراغ رعایت استانداردها.
مهم‌ترین بحث در این رابطه کیف یا کوله مدرسه است. نخستین مسئله‌ای هم که در این مورد باید رعایت شود، این است که اصلا سعی کنیم دانش‌آموز کیف همراه خودش نداشته باشد؛ یعنی شرایط مدرسه از نظر رفاهی طوری باشد که کودک نیاز به حمل این همه لوازم نداشته باشد یا حداقل امکانات را با خودش ببرد.
- در غیراین صورت چطور؟
در حال حاضر که این شرایط وجود ندارد، باید به استاندارد‌سازی کیف پرداخت؛ آن‌هم از نظر حجم و وزن کیف.
- آقای دکتر، در مورد حجم و وزن کیف می‌توان به یک استاندارد کلی استناد کرد؟
نه، تا الان یک اتفاق‌نظر صد‌در‌صد وجود ندارد که وزن کیف چقدر باشد، ولی آمارها می‌گویند بین 8 تا 15درصد وزن کودک بسته به سنی که دارد، برای وزن کیف مناسب است.
- در مورد طریقه حمل کیف هم توضیح می‌دهید.
روالی که الان در جامعه می‌بینیم، استفاده از کوله‌پشتی است؛ یعنی استفاده از بندهای شانه و انتقال فشار به دو طرف بدن. این روش مناسبی است، چون تا چند سال پیش کیف با یک دست حمل می‌شد یا کوله‌پشتی فقط در یک طرف بدن قرار می‌گرفت و خوشبختانه این روش الان دیگر منسوخ شده است.
- در دو طرف بدن قرار گرفتن کوله برای حمل آن کافی است؟
نه، این کافی نیست، چون کوله‌پشتی به هیچ وجه نباید آویزان باشد. باید تعادل بدن را کاملا حفظ کند و ثابت باشد؛ یعنی هنگام حرکت تکان نخورد. علاوه بر این، برش تسمه‌های کوله باید به اندازه کافی پهن باشد که نقطه فشاری موضعی ایجاد نکند؛ یعنی باید فاصله‌ای بین 10 تا 15 سانتی‌متر برای پهنای باند تسمه‌ها تعبیه شود. همچنین کوله باید پد هم داشته باشد، قابل شست‌وشو و نرم بوده و جنس آن هم ترجیحا بافتنی یا نایلون بوده و رنگ کوله هم باید کاملا از دور دیده شود و امنیت کودک را حفظ کند.
- فضای کوله چطور؟ چون بعضی از خانواده‌ها فکر می‌کنند هر چه کوله کوچک‌تر باشد، کودک وسایل کمتری را با خود حمل می‌کند.
کوله‌پشتی باید به اندازه کافی جا داشته باشد و فضای آن به‌هیچ‌وجه متمرکز نباشد چون در غیراین صورت همه لوازم یک جا جمع می‌شوند. علاوه بر این، پهنای کیف باید بتواند پشت کودک را از زیر کتف و اطراف ستون فقرات کاملا پوشش دهد.
- و اگر این موارد رعایت نشوند؟
در این صورت به‌خصوص کودکانی که مستعد ابتلا به انحرافات ستون فقرات هستند، به این اختلالات مبتلا می‌شوند. همچنین در کودکان در مرحله رشد که لایه غضروفی ساختار‌دهنده استخوان شکل نگرفته، به‌علت فشار نامتقارن، ناهنجاری‌های ستون فقرات کم‌کم خود را نشان می‌دهد. همچنین این فشارها در کودکان دردهای موضعی هم ایجاد می‌کند به‌خصوص در عضلات به‌طوری که عضلات بدن بعد از مدتی دچار اسپاسم و گرفتگی می‌شود.
- از استانداردهای کفش هم می‌گویید؟
کفش و پوشش یکی از جنبه‌های مهمی است که عدم‌رعایت آن و اختلالات ناشی از آن محدود به پایین‌تنه نخواهد شد بلکه عدم‌پوشش مناسب منجر به اختلالات ستون فقرات، کمر، گردن و حتی سیستم داخلی بدن و عضلات ران می‌شود؛ پس به کفش به‌عنوان یک وسیله خیلی عادی نباید نگاه کرد.
- در بعضی از موارد خود پا دچار اختلالاتی است که فرد را مجبور به استفاده از کفش‌های خاص می‌کند. این اختلالات باید در چه مرحله‌ای شناسایی شوند؟
همین‌طور است. به خاطر شناسایی این اختلالات است که توصیه می‌کنیم کودکانی که در سنین مدرسه هستند، حتما از نظر اختلالات پا باید غربالگری شوند. پس بررسی اولیه اختلالاتی که ممکن است وجود داشته باشد، باید انجام شود و درصورت وجود اختلال، کفش‌های طبی خاص باید تجویز شود.
- درون و بیرون کفش و به‌طور کلی ظاهر آن باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟
پاشنه کفش باید حداقل 3سانتی‌متر باشد. مورد دیگر این است که برای حفظ قوس داخلی کف پا، باید ناحیه پاشنه در قسمت داخل رو به جلو و جنس پاشنه هم باید کاملا منعطف و فشرده باشد. همچنین توصیه می‌کنیم کفی پا باید تا ناحیه قوزک پا بوده و تا بالای قوزک ادامه یابد. این توصیه به خاطر جلوگیری از انحرافات هنگام حرکت است؛ چون کودکان تحرک زیادی دارند.
- آقای دکتر، لایه درونی کفش چطور؟ نرم باشد یا سفت؟
این لایه باید حتما نرم باشد به‌طوری که نیروی جاذبه زمین را به راحتی جذب کند. چون سفت بودن این لایه منجر به انتقال نیرو از زمین به پا می‌شود و دردهای ستون فقرات و دردهای موضعی را ایجاد می‌کند ولی لایه بیرونی کفش یعنی کف آن باید سفت باشد.
- با این حال لوازم مدرسه و تهیه آنها هم از قانون خاصی تبعیت نمی‌کند.
همین‌طور است. ببینید، در مورد ایده‌آل‌های لوازم مدرسه در دنیا تحقیقات زیادی شده است. حتی در این مورد علمی وجود دارد به نام ارگونومی؛ یعنی سازگارکردن بشر با لوازم کار و تطبیق‌دادن وسایل کار برای راحت استفاده کردن توسط بشر. بنابراین طراحی و ساخت اصولی همه وسایل در مدارس باید براساس این علم باشد.
