معنویت ایرانی، مفهومی آمیخته با اصالتی عقلانی و جلوه‌ای ایمانی است. این معنویت در بزنگاه‌های مختلف تاریخی، تجلی‌های گوناگونی داشته است. یکی از سرنمون‌های تجلی این معنویت، مرجعیت شیعی است که در تاریخ بشکوه خود حماسه‌آفرینی بسیاری داشته است.
این حماسه آفرینی در آزاد منشی و آزاد اندیشی مرجعیت شیعه و تلاش‌های ایشان گواه تاریخی فراوان دارد. متفکر شهید، مرتضی مطهری در توصیف تفاوت مرجعیت شیعی و به‌طور کلی نهاد روحانیت در جامعه شیعی و همین‌طور مفتی‌گری و روحانیت در میان اهل سنت و جماعت به نکته‌ای بسیار ظریف اشاره می‌کند؛
اینکه نهاد روحانیت و مرجعیت در شیعه به هیچ عنوان وابستگی دولتی ندارد و از همین رو بسیار آزاداندیشانه‌تر از نهاد افتاء اهل سنت (به مثابه وابستگی جامع الازهر به دولت مصر) می‌تواند فعالیت دینی و اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.
اما این مقدمه بهانه‌ای است در سوگداشت و ثلمه از دست رفتن یکی دیگر از مهین مردان مرجعیت شیعه ؛یعنی علامه سید محمد حسین فضل‌الله؛ مردی که سرانجام پس از حدود 75 سال سپری کردن اوقات به تعلم و تعلیم و تهذیب، باقی روزگار را به روزگار داران سپرد و رفت.
مرجعیت شیعه در لبنان جدای از دست دادن یکی از ستون‌های فقاهتی خود، با این مصیبت، یک متفکر اصیل اسلامی و جامع‌الاطراف را نیز از دست داد؛علامه‌ای که پدر معنوی حزب‌الله لبنان نیز محسوب می‌شود و البته به مثابه واسطه‌ای بود میان نسل استادان سترگ خود که همگی از بزرگان مرجعیت معاصر شیعه محسوب می‌شدند و شاگردان اکنونی خود که مردان علم و عمل و جهاد و شهادت در جبهه شیعیان لبنان بودند و هستند.
در ترسیم این وجه از زندگی علامه سید محمد حسین فضل‌الله باید اشاره کرد به شاگردی ایشان در سال‌های جوانی نزد استادان بزرگی چون آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی، آیت‌الله سید محسن حکیم، آیت‌الله سید محمود شاهرودی، شیخ صدرا بادکوبه‌ای و دیگر اعاظم علما.
ظریف این نکته که با دقت در نام این اساتید بزرگ می‌توان نقش فرهنگ معنوی و مذهبی ایرانی را در شکل‌گیری اندیشه علامه فضل‌الله به تماشا نشست تا جایی که به تبعیت از مراجع بزرگ شیعه در سیر تلمذ علامه فضل‌الله نیز می‌توان به فرا گرفتن دروس اسفار و فلسفه صدرایی به سفارش آیت‌الله خویی اشاره کرد.
انتشار و راه‌اندازی مجله‌ای فرهنگی - اسلامی در سال ۱۳۸۰ق در نجف به همراهی شهید سید محمد باقر صدر و شیخ محمد مهدی شمس‌الدین و سرمقاله نویسی برای آن مجله با عنوان «کلمتنا» از نخستین گام‌های علامه فضل‌الله بود.
ایجاد جنبش اسلامی شیعی در عراق با نام حزب الدعوه‌الاسلامیه و تالیف کتاب‌های «قضایانا علی ضوء‌الاسلام» و «اسلوب الدعوه فی القرآن» از جمله گام‌های مهم بعدی علامه فقید بود.
همچنین تاسیس حوزه‌های علمیه‌ای چون «المعهد الشرعی» در شهر بیروت و حوزه علمیه ویژه بانوان، همین طورایجاد حوزه‌ای در صور و حوزه المرتضی در دمشق (سیده زینب) و تاسیس مستشفی بهمن (بیمارستان بهمن)در بیروت و مستشفی السیده زهرا(س)در جبل عامل از جمله فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی ایشان است.
اما یکی از مشهور‌ترین فعالیت‌های سیاسی اجتماعی علامه فضل‌الله تشکیل هسته اولیه حزب‌الله لبنان و ساختار تشکیلاتی آن متشکل از اسلامگرایان و نیروهای حزب‌الدعوه به رهبری ایشان بود و اینگونه بود که شاگردانی چون شهید شیخ راغب حرب، شهید سید عباس موسوی و سید حسن نصرالله را به‌عنوان زبده‌ترین و تاثیرگذار‌ترین چهره‌های لبنان تربیت کرد؛ شاگردانی که در علم و عمل پیرو استاد بزرگ خود بودند و البته هستند.
با این اوصاف است که باید در رثای چنین عالم فقیدی از مرجعیت بزرگ شیعه که در کنار همه این اوصاف درکارنامه خود بیش از 70 عنوان تالیف علمی اصیل را نیززیبنده دارد، به‌خود جرات داد و گفت: حد تو رثا نیست ؛ عزای تو حماسه است.
