استقلال در محصولات کشاورزی همواره یکی از جدی‌ترین مطالبات مردم و البته سیاست دولت‌ها بوده است؛ چه اینکه نه فقط نوسان ارزش مواد غذایی در جهان که استفاده از نقاط ضعف اقتصاد کشاورزی برخی کشورها به‌عنوان یک راهبرد برای در تنگنا قراردادن ملت‌ها، به یک اولویت در سیاست خارجی برخی کشورهای دارای دست برتر در اقتصاد جهان تبدیل شده است تا امنیت غذایی کشورها را به خطر بیندازند. اما در ایران دولت اصلاحات به‌رغم تحمل یکی از سخت‌ترین دوره‌های خشکسالی، سرانجام خودکفایی گندم را جشن گرفت و ادامه فرایند خودکفایی را به دولت نهم داد. تشدید واردات پرحجم و البته غیرضرور به واسطه برخورداری از درآمد بالای نفتی باعث شد تا راه‌های گذشته ابتر بماند و نتیجه اینکه خبر می‌رسد در کمتر از ششماه نخست امسال، رشد واردات گندم نسبت به‌مدت مشابه سال قبل براساس آمارهای رسمی بیش از 15هزار درصد افزایش یافته است. آیا تداوم این روند نگران‌کننده نیست؟
واقعیت این است که اقتصاد کشاورزی ایران از فقدان یک استراتژی بلندمدت و مدیریت کلان‌نگر رنج دیرین می‌برد. سنتی بودن ساختار بخش کشاورزی ایران، پایین‌بودن بازده اقتصادی فعالیت‌های کشاورزی نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی، دستکاری دولت در بازار محصولات کشاورزی، جولان دادن واسطه‌ها و دلالان و نبود آماری از وضعیت تولید و مصرف فراورده‌های کشاورزی باعث شده است تا بازار 75میلیون نفری ایران بستری برای سودآوری کشاورزان دیگر کشورها شود. در سال‌های پس از انقلاب، قوانین بسیاری برای حمایت از بخش کشاورزی و کشاورزان نوشته شد و ناقص به اجرا درآمد. وزارتخانه‌ها در یکدیگر ادغام شد و اختیارات و وظایف نهادهای مسئول را جابه‌جا کردند اما هنوز راه‌های نرفته بسیار است و رنج‌های ناگفته فراوان. چه باید کرد وقتی آمارهای رسمی‌حکایت از واردات پر حجم دارد؟
آمارها رسمی‌است، قضاوت با شما
اصلا چرا بدبینانه قضاوت کنیم و کلی‌گویی پیشه گیریم وقتی آمارهای رسمی‌خود گویای همه‌‌چیز است؛ میزان واردات گندم خوراکی در ششماه ابتدایی امسال نسبت به پارسال 15هزار و 638درصد، ذرت دامی‌به‌عنوان یکی از نهاده‌های تولید فراورده‌های دامی939درصد، جو 118درصد، کنجاله سویا 88درصد و روغن سویا 14درصد بیشتر شده است. حالا به هر علت مهم این است که این میزان واردات تا چه میزان انگیزه سرمایه‌گذاری و فعالیت در بخش کشاورزی را تضعیف می‌کند. حالا بهانه واردات، ذخیره‌سازی استراتژیک باشد برای سپری‌کردن تنگناهای ناشی از فشار تحریم‌ها یا مدیریت اثر افزایش سطح عمومی‌قیمت‌ها و مدیریت بازار اقلام خوراکی و مایحتاج مردم، مهم این است که تن‌دادن به این میزان واردات در آینده ضریب آسیب‌پذیری بخش کشاورزی ایران را افزایش خواهد داد و شایسته است در راهبردی بلندمدت، ثبات و تعادل به تولید بخش کشاورزی برگردد. به جدول شماره یک بنگرید که گمرک ایران گزارش داده و در نشریه برنامه ارگان رسمی‌معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور منعکس شده است. این جدول نشان می‌دهد که در ششماه ابتدایی امسال چه میزان گندم خوراکی، جو، ذرت دامی، کنجاله سویا، برنج، روغن خام سویا، شکر خام و کشاورزی وارد کشور شده است.
واردات 15/5میلیون تن گندم در 7/5 سال
گمرک ایران می‌گوید که از ابتدای سال 1384تا آخر شهریور امسال 15میلیارد و 564میلیون و 407هزار و 197کیلو گندم به ارزش چهار میلیارد و 653میلیون و 394هزار و 539دلار وارد ایران شده است؛ البته گندم خوراکی چرا که اگر گندم دامی هم به این آمارها افزوده شود، آشکارا باید گفت که از سرگیری جشن خودکفایی گندم را باید در سال‌های دور به انتظار نشست. وابستگی نان، این قوت لایموت مردم به کشورهای دیگر نگران‌کننده است و برون‌رفت از این وضعیت مستلزم اراده‌ای پولادین و برنامه‌ای منسجم و قابل اجراست؛ چه اینکه بالارفتن قیمت مواد غذایی در جهان ما را مجبور خواهد کرد تا پول بیشتری برای واردات محصولات کشاورزی ازجمله گندم خرج کنیم و دلارهای نفتی را به دیگران بدهیم تا بخشی از نان سفره ما را تأمین کنند. جدول شماره دو وضعیت واردات گندم خوراکی را در 7/5سال گذشته به تصویر می‌کشد.
سهم کشورها از واردات گندم ایران از سال 1384 تا پایان شهریور 91
گندم دیگران بر سفره ایرانیان
سوئیس، کانادا، آلمان، امارات، روسیه، آمریکا، استرالیا، قزاقستان، هلند، اتریش، ازبکستان، آرژانتین، برزیل، فرانسه، لبنان، انگلیس، سنگاپور، لتونی، آذربایجان، ترکمنستان، دانمارک، کره‌جنوبی، اوکراین، قبرس و مکزیک 25کشوری هستند که از سال 1384تا پایان شهریور 91به ایران گندم فروخته و ارز نفتی برده‌اند. البته سهم هر یک متفاوت است که می‌توانید سهم کشورها را در نمودار ببینید. اما اکنون از مسئولان وزارت جهادکشاورزی باید پرسید که چه کردید و چه راهی برای خودکفاشدن دوباره در ذهن دارید؟ این سال‌ها و سال‌های پیش‌رو را باید دوران تنش در امنیت غذایی کشورها دانست و ایستادن بر توان داخلی کشور و استقلال در محصولات کشاورزی استراتژیک، نه فقط از منظر اقتصادی صرف، که از زاویه امنیت جامعه از اهمیت دوچندان برخوردار است و بعید نیست با بروز خشکسالی و نمایان شدن پس‌لرزه‌های آن ضریب آسیب‌پذیری کشور افزایش یابد. آیا می‌توان روزی را انتظار کشید که دیگر از گندم دیگران بر سفره ایرانیان خبری نباشد؟ می‌شود و می‌توان خودکفا شد اما نه با واردات و نفت‌فروختن و گندم‌خریدن. تازه گندم نماد خودکفایی بود و دیگر محصولات کشاورزی روزگاری انتظار خودکفایی داشتند و حالا چون روزگار ناخوش گندم‌کاران را می‌بینند، چندان افسوس خویش را نمی‌خورند.
جدول شماره (1) میزان ثبت سفارش و واردات کالاها و نهاده‌های اساسی در شش ماه نخست 1390و 1391
| نام کالا | آمار ثبت سفارش | میزان واردات | نسبت میزان واردات به ثبت سفارش درصد | ||||
| شش ماهه 91 | شش ماهه 90 | افزایش | شش ماهه 91 | شش ماهه 90 | رشد به درصد | ||
| گندم خوراکی | 8093703 | 704 | 8023284 | 2911419 | 18499 | 15638 | 36 |
| جو | 2038561 | 605998 | 1435563 | 552318 | 253248 | 118 | 27 |
| ذرت دامی | 3819871 | 2105787 | 1714084 | 23185822 | 8230655 | 939 | 607 |
| کنجاله سویا | 2763622 | 598459 | 5165163 | 1374722 | 739582 | 88 | 50 |
| برنج | 2276862 | 2884491 | 607629- | 546843 | 549347 | 0 | 24 |
| روغن خام سویا | 329548 | 316043 | 13505 | 714336 | 635043 | 14 | 217 |
| شکرخام | 1281815 | 1593642 | 211827- | 64277 | 800149 | 19- | 47 |
| چای | 86089 | 57573 | 28516 | 20935 | 21200 | 1- | 24 |
جدول شماره(2)آمار رسمی واردات گندم خوراکی از 1384 تا پایان شهریور91
| سال | وزن (کیلو) | ارزش (ریال) | ارزش (دلار) |
| 1384 | 99،571،802 | 120،613،162،966 | 13،467،951 |
| 1385 | 1،001،996،455 | 1،553،260،076،320 | 169،550،605 |
| 1386 | 160،044،333 | 286،373،923،706 | 30،922،499 |
| 1387 | 5،737،906،722 | 20،010،429،692،283 | 2،029،844،223 |
| 1388 | 4،680،489،647 | 11،715،094،676،746 | 1،184،274،443 |
| 1389 | 764،829،755 | 1،780،534،724،822 | 173،302،411 |
| 1390 | 213،253،645 | 806،241،640،991 | 68،736،355 |
| شش ماهه 1391 | 2،906،314،838 | 12،055،209،594،501 | 983،296،052 |
| جمع کل | 15،564،407،197 | 48،327،757،492،335 | 4،653،394،539 |
